Από το 2003 η Frieze του Λονδίνου ήταν πάντα κάτι πολύ μεγαλύτερο από μια αγορά έργων τέχνης που καθορίζει ποιοι είναι οι επόμενοι μεγάλοι εικαστικοί, συμπαρασύροντας και τους οίκους δημοπρασιών.
Φέτος, στη σκιά της Art Basel του Παρισιού, έμοιαζε με ένα ενδιαφέρον εικαστικό, αλλά και κοινωνικό πείραμα.
Οργανωμένες ομάδες Ρωσίδων, με μικρές τσάντες Kelly της Hermès και παλτό που αγγίζουν το πάτωμα, περιηγούνται με ειδικούς ξεναγούς σε περίπτερα της Frieze London. Μια από αυτές έχει ξεχωρίσει από την ομάδα της και στέκεται με αγωνία μπροστά σε έναν πίνακα του Αntonis Donef στο περίπτερο της ελληνικής γκαλερί Kalfayan. Περιμένει την μητέρα της που καταφτάνει με μία τεράστια Birkin και ένα μεταξωτό μαντήλι περίτεχνα δεμένο στον λαιμό της. Βγάζει τα γυαλιά της από την τσάντα, τα φοράει και κοιτάζει όπως ένας γιατρός μια πληγή προσεκτικά, εξονυχιστικά, τον πίνακα που θέλει η θυγατέρα της να αγοράσουν. Φεύγω, δεν μένω να ακούσω τη συνέχεια.
Αν αναρωτιέται κάποιος που βρίσκονται όλοι οι βαθύπλουτοι Ρώσοι που έφυγαν από την χώρα τους, τότε σίγουρα από τις 9 ως τις 13 Οκτωβρίου βρίσκονταν στην Frieze του Λονδίνου. Τέσσερις τεράστιες λευκές τέντες στο Regent’s Park του Λονδίνου, συγκροτούν το σουρεαλιστικό κοινόβιο που αποτελούν οι165 γκαλερί από 43 χώρες του κόσμου -μεταξύ τους δύο ελληνικές, οι Breeder και Kalfayan, με την Σύλβια Κούβαλη να παρουσιάζει στο Frieze Sculpture Park.
Μπαίνοντας στον χώρο περπατάς στην εκλεκτική, κοινή ζώνη σύγχρονης τέχνης και μόδας, καθώς περιβάλλεσαι από επισκέπτες, εκθέτες και καλλιτέχνες που μοιάζουν να κατέβηκαν από την πασαρέλα κάποιου οίκου ευπώλητης εκκεντρικότητας, όπως οι Loewe, Duro Olowu, Balencianga, Rick Owens.
Ναι, το κεντρικό ζητούμενο της Frieze είναι η σύγχρονη τέχνη και φυσικά οι πωλήσεις, όμως η ανθρωπογεωγραφία του κοινού που μπορεί να αγοράσει αυτά τα έργα, αλλά και του κοινού που εκτιμά τη σύγχρονη τέχνη, έχει τη δική της σημασία. Διεκδικεί να ξεχωρίσει μέσα στους χώρους της art fair, κρατώντας κύπελλα με καφέ Illy ή ποτήρια με σαμπάνια Moet που προσφέρονται από μικρά τρόλεϊ διάσπαρτα στον χώρο των εκθέσεων.
Οι νέοι και οι παλιοί: μια αναμέτρηση με άνισους όρους
Και αν και η ανθρωπογεωγραφία παραμένει η ίδια, η γεωγραφία της Frieze London φέτος άλλαξε. Στην είσοδο, στην ενότητα Focus συγκεντρώθηκαν οι νέες γκαλερί που έχουν δημιουργηθεί το πολύ έως δώδεκα χρόνια πριν και παρουσιάζουν κυρίως ανερχόμενους καλλιτέχνες. Δεξιά στο βάθος υπήρχε το τμήμα του Αrtist on Artist όπου εγνωσμένης αξίας καλλιτέχνες παρουσίαζαν νέους δημιουργούς τους οποίους έβαζαν ως μέντορες κάτω από τις φτερούγες τους. Και στο βάθος βρίσκονταν οι βασιλιάδες της ζούγκλας, οι μεγάλες, σούπερ σταρ γκαλερί: Gagosian, Pace, David Zwiner, Thaddeus Topac, Hauser and Wirth, White Cube κτλ.
Το εκπληκτικό είναι ότι η κοσμοσυρροή δεν εντοπιζόταν στον χώρο των μεγάλων αστέρων, αλλά στην περιοχή των μικρών και ανερχόμενων γκαλερί. Όλοι θέλουν να ανακαλύψουν το νέο, να εντοπίσουν τους καλλιτέχνες που οι τιμές των έργων τους θα εκτοξευτούν, σε αυτό το χρηματιστήριο της τέχνης όπου συνήθως το ρίσκο είναι λελογισμένο. Και όλα αυτά, σε μια εποχή όπου οι οίκοι δημοπρασιών βλέπουν τις τιμές να πέφτουν, η αγορά σύγχρονης τέχνης βρίσκεται σε φάση ήπιας υποχώρησης.
Στη Frieze London, η ανώτερη τιμή έργου έφτανε περίπου στα 150.000 ευρώ φέτος στον χώρο του Focus, σε αντίθεση με την Frieze Masters που βρισκόταν σε απόσταση 15 λεπτών με τα πόδια παρουσιάζοντας μάστερς και αστέρες του προηγούμενου αιώνα που σημείωσε εντυπωσιακές πωλήσεις: Στο περίπτερο που είχε εκεί η Hauser and Wirth πούλησε μόνο την πρώτη μέρα το «Τhe Opaque» του Arshile Gorky έναντι 8,5 εκατομμυρίων ευρώ, το «Pelouse du champ de courses à Longchamp» του Édouard Manet έναντι 5 εκατομμυρίων και το «Elle danse» του Francis Picabia έναντι 4 εκατομμυρίων.
Μέσα στις τέντες της Frieze London, δηλαδή της σύγχρονης τέχνης, η γκαλερί David Zwirner πούλησε δύο έργα της Lisa Yuskavage για 2,2 εκατομμύρια και 160.000 ευρώ αντίστοιχα και δύο έργα της περίφημης Yayoi Kusama έναντι 670.000 και 720.000 αντίστοιχα. Θα περίμενε κανείς υψηλότερες τιμές για την καλλιτέχνιδα που την τελευταία τριετία εκθέτει στα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου, χάρη στη συνεργασία της με την Louis Vuitton έχει γεμίσει με έργα της τις βιτρίνες του οίκου στις μητροπόλεις του κόσμου, ενώ μόλις εγκαταστάθηκαν δυο γλυπτά της στον δημόσιο χώρο του Λονδίνου.
Το ψυχολογικό μαξιλάρι των 100.000 ευρώ
Oι μεγάλες γκαλερί, ή αυτές που χρόνια συμμετέχουν στην Frieze και άλλες σημαντικές φουάρ, ήρθαν στο Λονδίνο με δυνατά ονόματα και έργα που δεν θα τα χαρακτήριζες καινοτόμα. Πίνακες, παραστατική ζωγραφική, εύληπτα γλυπτά -κανένα ρίσκο σε αυτούς τους μάλλον ταραγμένους για τον χώρο της τέχνης καιρούς της οικονομικής κρίσης, του πολέμου στη Μέση Ανατολή, του φρικτού σεναρίου για τις αμερικανικές εκλογές. Το ψυχολογικό όριο στο οποίο ο μέσος αγοραστής της Frieze ένιωθε άνετα ήταν τα 100.000 δολάρια, λέγανε οι εκθέτες.
Άραγε ένιωσε αυτή την ανακούφιση ο διστακτικός Βρετανός που μέσα στον χώρο της White Cube, σχεδόν τρέμοντας πλησίασε την υπεύθυνη και είπε χαμηλόφωνα «θα μπορούσα παρακαλώ να έχω μια τιμή;» δείχνοντας την ύψους 2 μέτρων φωτογραφία του Jeff Wall;
Έτσι, στην Τhaddeus Topac είδαμε ένα χαρακτηριστικό γλυπτό του σερ Άντονι Γκόρμλεϊ και τέσσερα ξύλινα, χρωματιστά, γλυπτά του Ντόναλντ Τζαντ, ενώ η Gagosian με τα εννέα χαρακτηριστικά μεγάλης κλίμακας γλυπτά της Carol Bove, τα «Grove» έγινε το πιο πολυφωτογραφημένο σημείο της διοργάνωσης. To πιο παράδοξο έργο προς πώληση ήταν μία αιγυπτιακή σαρκοφάγος ηλικίας 3.000 ετών, στον χώρο της Frieze Masters.
Την ίδια ώρα, η νέα ενότητα Smoke που επικεντρώθηκε στις δημιουργίες από πηλό, προξένησε το ενδιαφέρον αλλά δεν κράτησε για πολύ ώρα τους επισκέπτες, που περνούσαν για να ρίξουν μια ματιά συνεχίζοντας χωρίς ιδιαίτερες αγορές. Ίσως το συγκεκριμένο κοινό δεν ενδιαφέρεται για αυτή τη δυναμική, που βρίσκει πιο εύκολα χώρο στις εκθέσεις design, όπως το PΑD που γινόταν μερικά χιλιόμετρα παραπέρα, στο Mayfair.
Έξω στο πάρκο, ανάμεσα σε δρομείς, γονείς με καρότσια και ηλικιωμένους να αναπαύονται στα παγκάκια, τα γλυπτά που παρουσιάζονται στο πλαίσιο του Frieze Sculpture Park, προσφέρουν μία γοητευτική περιήγηση με σημαντικά έργα να σε περιμένουν, όπως το γλυπτό του Ζanel Muholi «Bambaha», ή το «Sea and Εarth» της Αnna Boghiguian που παρουσιάζει η Σύλβια Κούβαλη.