Όταν η εταιρεία του Σουγκιμότο άρχισε να οδεύει προς τη χρεοκοπία, ο Ιάπωνας επιχειρηματίας, ανήμπορος να σηκώσει το βάρος των συσσωρευμένων χρεών αλλά κυρίως του πέπλου ντροπής που ένιωσε να καλύπτει τον ίδιο και την οικογένειά του, επέλεξε να... εξαφανιστεί από προσώπου γης.
Είχε σκεφτεί να αυτοκτονήσει διά απαγχονισμού ως ένα μέσο λύτρωσης από την ατίμωση, ωστόσο ακολούθησε τελικά τον δρόμο της ηθελημένης εξαφάνισης.
«Φεύγω για ένα επαγγελματικό ταξίδι» είπε στον γιο του λίγο προτού χαθεί στην αστική ζούγκλα του Τόκιο με τη βοήθεια της Σαΐτας, η οποία διευθύνει μια εταιρεία «νυχτερινών μεταφορέων».
Στα ιαπωνικά, Johatsu (Τζόχατσου) σημαίνει εξάτμιση και είναι ο όρος που έχει επιλεγεί για να περιγράψει ανθρώπους όπως ο Σουγκιμότο, που εξαφανίζονται (... εξαϋλώνονται) αιφνίδια, κυριολεκτικά εν μιά νυκτί.
«Νυχτερινοί μεταφορείς», από την άλλη, είναι οι άνθρωποι που τους βοηθούν να απομακρυνθούν διακριτικά από το σπίτι και το περιβάλλον τους, προσφέροντάς τους ακόμα και τη δυνατότητα στέγης, μακριά από την παλιά τους ζωή.
Οι εταιρείες αυτές (Night Escape Companies, εταιρείες νυχτερινής διαφυγής) αναδύθηκαν στην Ιαπωνία τη δεκαετία του '90, όταν πολλοί προσπαθούσαν να βρουν διέξοδο από τα χρέη τους μετά την κατάρρευση της ιαπωνικής οικονομικής «φούσκας».
Οι Johatsu και ό,τι περιβάλλει τον κόσμο τους παρουσιάζονται στο ντοκιμαντέρ «Johatsu - Into Thin Air», των Αράτα Μόρι (Arata Mori) και Αντρέας Χάρτμαν (Andreas Hartmann), που κάνει παγκόσμια πρεμιέρα στο προσεχές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (7-17/3/2024), φέρνοντας στη μεγάλη οθόνη τους πρωταγωνιστές του κοινωνικού αυτού φαινομένου και από τις δύο πλευρές της όχθης -κι αυτούς που φεύγουν κι αυτούς που μένουν πίσω…
«Ήρθα αντιμέτωπος με αυτό το φαινόμενο όταν ζούσα για κάποια χρόνια στην Ιαπωνία κι εξαρχής ήθελα να μάθω περισσότερα για το πώς κάποιος πιάνει από την αρχή το νήμα της ζωής αλλά και για τις συνέπειες τού να αφήνεις τους πάντες και τα πάντα πίσω» εξηγεί στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο Αντρέας Χάρτμαν, ο οποίος θα έρθει μαζί με τον Αράτα Μόρι στη Θεσσαλονίκη για την παγκόσμια πρεμιέρα του ντοκιμαντέρ τους στο φετινό 26ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
Για τον Αράτα Μόρι, η ιδέα για ένα ντοκιμαντέρ για τους Johatsu τον ενθουσίασε, καθώς μπορεί ως Ιάπωνας να γνώριζε γι' αυτούς και τους «νυχτερινούς μεταφορείς» τους, ωστόσο τώρα θα είχε την ευκαιρία να δει το φαινόμενο από την απόσταση -και με τα μάτια- ενός ανθρώπου που ήδη εδώ και πολλά χρόνια ζει στην Ευρώπη.
Όπως λέει, ο ίδιος και ο Αντρέας Χάρτμαν θέλησαν να αφηγηθούν την ιστορία των Johatsu αναδεικνύοντας όχι μόνο τις ιστορίες όσων αποφασίζουν να αφήσουν πίσω τη ζωή τους και να εξαφανιστούν καθώς και της βιομηχανίας που έχει αναπτυχθεί γύρω απ' αυτό το φαινόμενο, αλλά και τις ιστορίες όσων μένουν πίσω να αναρωτιούνται τι έχει συμβεί στα αγαπημένα τους πρόσωπα -συχνά επί ματαίω...
Ιστορίες όπως της Γκότο, μιας ανύπαντρης μητέρας που αναζητά τον εξαφανισμένο γιο της, αλλά οι προσπάθειές της προσκρούουν στο νομικό πλαίσιο για την προστασία των προσωπικών δεδομένων στην Ιαπωνία, γεγονός που την οδηγεί σε έναν ιδιωτικό ντεντέκτιβ, τον Κούντο, ο οποίος αναλαμβάνει να εντοπίσει τους Johatsu για λογαριασμό των πελατών του. Αλλά και ιστορίες όπως αυτή ενός ζευγαριού, που, με την υποστήριξη μιας εταιρείας «νυχτερινών μεταφορέων», κρύβεται μέρα-νύχτα από το χειριστικό αφεντικό του, σε ένα ξενοδοχείο αποκλειστικά για ενήλικες, στην απομακρυσμένη ιαπωνική ύπαιθρο. Δουλεύοντας και ζώντας σε ένα από τα δωμάτια του ξενοδοχείου, το νεαρό ζευγάρι προσπαθεί να προσαρμοστεί στη νέα του πραγματικότητα, ενώ ταυτόχρονα κάνει όνειρα για μια «κανονική» ζωή.
Κάθε χρόνο περίπου 80.000 άνθρωποι δηλώνονται ως αγνοούμενοι στην Ιαπωνία. Οι περισσότεροι από αυτούς εντοπίζονται ή επιστρέφουν στα σπίτια τους, αλλά χιλιάδες άλλοι απλώς εξαφανίζονται. Οι άνθρωποι αυτοί είναι οι Johatsu. Κάποιοι εξ αυτών αναγκάζονται να το κάνουν κι άλλοι το επιλέγουν. Εξαρτάται από την περίπτωση.
Για τον Κάντα, ο οποίος έγινε... καπνός από την πόλη όπου ζούσε με την οικογένειά του, πριν από 37 χρόνια, η επιλογή του σίγουρα δεν τον οδήγησε σε εύκολα μονοπάτια. Ζώντας νομαδικά και μετακομίζοντας από το ένα καταφύγιο στο άλλο, μπλέκει με τον τζόγο στον δρόμο και καταλήγει σε μια παραγκούπολη στην Οσάκα. Καθώς η ζωή του αρχίζει να ηρεμεί, ονειρεύεται να ξανασυναντήσει τη μητέρα του και ξεκινά ένα ταξίδι στη γενέτειρά του.
«Βουτώντας» στα βαθιά ενός παράλληλου κόσμου
Ο Αράτα Μόρι και ο Αντρέας Χάρτμαν «βουτούν» στα βαθιά ενός παράλληλου -ενίοτε υπόγειου- κόσμου, του κόσμου των Johatsu, αναδεικνύοντας τον πολυδαίδαλο καμβά του, μέσα από προσωπικές αφηγήσεις των πρωταγωνιστών του. Αφηγήσεις που, όπως εξηγούν, ήταν αποτέλεσμα μιας δουλειάς που κράτησε σχεδόν τέσσερα χρόνια, αφού η πανδημία του κορονοϊού έφερε νέα δεδομένα σε ταξίδια κι επαφές.
Αυτή η περίοδος, ωστόσο, βοήθησε τους δύο σκηνοθέτες να χτίσουν μια σχέση εμπιστοσύνης με τα πρόσωπα τα οποία προσέγγισαν για τις ανάγκες του ντοκιμαντέρ.
«Ήταν αρκετά δύσκολο να τους κάνουμε να ανοιχτούν. Μας πήρε πολύ χρόνο. Η πανδημία της covid μας βοήθησε όμως, καθώς, όταν επιστρέψαμε στην Ιαπωνία 2,5 χρόνια μετά, οι πρωταγωνιστές των ιστοριών μας εξεπλάγησαν και ταυτόχρονα χάρηκαν» εξηγούν οι Χάρτμαν και Μόρι. Μάλιστα, ενώ αρχικά πολλοί από τους ανθρώπους αυτούς δίσταζαν να δείξουν το πρόσωπό τους στην κάμερα, χάρη στη σχέση εμπιστοσύνης που αναπτύχθηκε με τους δύο σκηνοθέτες, αυτό άλλαξε στην πορεία.
Το ντοκιμαντέρ δεν πρόκειται να προβληθεί στην Ιαπωνία, καθώς, όπως εξηγούν οι δημιουργοί του, υπάρχει σχετική ειδική συμφωνία με όσους εμφανίζονται σε αυτό. «Φυσικά, γνωρίζουν πως παραμένει ο κίνδυνος να αποκαλυφθεί εν τέλει η ταυτότητά τους, αλλά αποφάσισαν να συμμετάσχουν, καθώς και γι' αυτούς ήταν μια ευκαιρία να μοιραστούν την ιστορία τους, να μιλήσουν γι' αυτήν», λένε.
Το «Johatsu - Into Thin Air» συμμετέχει στο Διεθνές Διαγωνιστικό Τμήμα του 26ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, που θα πραγματοποιηθεί από τις 7 έως τις 17 Μαρτίου 2024 τόσο σε φυσικούς χώρους όσο και διαδικτυακά.
Το πλήρες πρόγραμμα των προβολών αναμένεται να ανακοινωθεί στις αρχές Μαρτίου (https://www.filmfestival.gr/el/documentary-festival).
ΑΠΕ-ΜΠΕ
*Τις φωτογραφίες παραχώρησαν οι Αντρέας Χάρτμαν και Αράτα Μόρι