Στα μεγάλα θέατρα και φεστιβάλ παραστατικών τεχνών στην Ευρώπη η πολιτική ατζέντα επηρεάζει κάθετα τις θεματικές που επιλέγουν σημαντικοί δημιουργοί και θεατρικά σύνολα.
Πολιτικά με τον έναν ή τον άλλον τρόπο είναι τα ζητήματα που θέτουν οι 4 ξένες παραστάσεις που παρουσιάζει το φετινό Φεστιβάλ Αθηνών μέσα στον Ιούνιο στους χώρους της Πειραιώς 260.
Η σκηνική τέχνη επιστρέφει μετ’ επιτάσεως στον πολιτικό της ρόλο και συγγραφείς/σκηνοθέτες/ηθοποιοί στρέφονται σε νέα κείμενα που γράφονται για να θέσουν ενώπιον του κοινού κρίσιμα ερωτήματα: για το έλλειμμα δημοκρατίας, τις κατασκευασμένες ειδήσεις και τις νέες μορφές λογοκρισίας, για την βιοηθική της τεχνολογίας και τους πολέμους, για την κλιματική κρίση και την ανάγκη αναθεώρησης των ανθρωπιστικών αξιών στην Ανθρωπόκαινο Εποχή.
Elizabeth Costello / J. M. Coetzee: Επτά μαθήματα και πέντε παραβολές
Το (θεατρικό) Φεστιβάλ Αθηνών 2024 ξεκινά στις 5 Ιουνίου με την πολυαναμενόμενη καινούργια παράσταση του Κριστόφ Βαρλικόφσκι «Ελίζαμπεθ Κοστέλο/ Τζ. Μ. Κουτσί: Επτά μαθήματα και πέντε παραβολές». Ο σπουδαίος Πολωνός σκηνοθέτης στρέφεται για μία ακόμη φορά στα μυθιστορήματα και τις μικρές ιστορίες του Νοτιοαφρικανού Τζ. Μ. Κουτσί (γεν. 1940) για να μιλήσει για τη ζωή σε διαφορετικές φάσεις της ζωής του ανθρώπου, για το γήρας, την ασθένεια, την θνητότητα και την μετά θάνατον ζωή, για το πώς καλοί άνθρωποι μπορούν να κάνουν εγκλήματα, για το πώς υπάρχουμε σ’ έναν πλανήτη που πλέον αντιδρά βίαια στην χρόνια ανθρώπινη κακοποίηση.
Η Ελίζαμπεθ Κοστέλο (ηρωίδα του ομότιτλου μυθιστορήματός και alter ego του νομπελίστα συγγραφέα), μία ηλικιωμένη φεμινίστρια πανεπιστημιακός και συγγραφέας από την Αυστραλία, διεκδικεί την ελευθερία που της παρέχει η τελευταία φάση της ζωής της: να λέει στο εκάστοτε κοινό της όσα πιστεύει, χωρίς να φοβάται πιθανές αρνητικές αντιδράσεις του, ούτε μήπως θεωρηθεί εκτός τόπου και χρόνου.
Η Ελίζαμπεθ Κοστέλο ζει πια «πέρα από την Ελπίδα», δεν ενδιαφέρεται να γίνει αρεστή, γι’ αυτό και ο Βαρλικόφσκι μας καλεί και πάλι να την προσέξουμε, να ακούσουμε προσεκτικά τι λέει. Μία από τις «διαλέξεις» της είχε χρησιμοποιήσει και στην «(Α)πολλωνία», την παράσταση με την οποία εγκαινίασε το θέατρό του στην Βαρσοβία (Nowy Teatr, 2009) και θαυμάσαμε στην Αθήνα το 2011 (στη Στέγη). Και σ’ άλλες παραστάσεις του ανακαλούσε την αιρετική σοφία της λογοτεχνικής ηρωίδας αλλά στο καινούργιο έργο του η Ελίζαμπεθ Κοστέλο πρωταγωνιστεί, εκπροσωπώντας όλους όσους είναι αόρατοι λόγω περασμένης ηλικίας ή επειδή δεν μπορούν / δεν θέλουν να υιοθετήσουν τα νέα ήθη που επιβάλλει η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση.
Μέσω της Ελίζαμπεθ Κοστέλο και του Κουτσί, ο Βαρλικόφσκι εντέλει μας φέρνει αντιμέτωπους με το γνωστό παλιό ερώτημα, τι μπορεί να κάνει σήμερα ο ευαίσθητος επιστήμων, διανοούμενος, καλλιτέχνης και πώς μπορεί η παρέμβασή του να έχει αντίκτυπο σε πολλούς περισσότερους απ’ όσους αντιστοιχούν στους αναγνώστες ενός συγγραφέα ή στους θεατές μίας παράστασης.
Το σκηνικό κείμενο υπογράφει ο Κριστόφ Βαρλικόφσκι και ο Πιοτρ Γκρουζνίσκι, η μουσική είναι του Πάβελ Μικιέτιν και παίζουν οι ηθοποιοί : Mariusz Bonaszewski, Magdalena Cielecka, Andrzej Chyra, Ewa Dałkowska, Bartosz Gelner, Małgorzata Hajewska-Krzysztofik, Jadwiga Jankowska-Cieślak, Maja Komorowska, Hiroaki Murakami, Maja Ostaszewska, Ewelina Pankowska, Jacek Poniedziałek, Magdalena Popławska.
Πειραιώς 260 (Δ) : Από 5-7 Ιουνίου 2024 στις 19:00
Caroline Guiela Nguyen, «Lacrima»
Η Γαλλοβιετναμέζα Caroline Guiela Nguyen επιστρέφει στο Φεστιβάλ Αθηνών μετά τις παραστάσεις Σαϊγκόν (2019) και «ΑΔΕΛΦΟΣΥΝΗ, μια φανταστική ιστορία» (2021) για να μας εκθέσει με έμμεσο τρόπο ερωτήματα που αφορούν τη σχέση της Μεγάλης και της Μικρής Ιστορίας μέσα από τις ιστορίες των «άσημων» ηρώων της, την ατομική ιστορία ως προς την συλλογική περιπέτεια, τις αντικρουόμενες δυνάμεις που συνέχουν τον κόσμο την εποχή της μετα-αποικιοκρατίας.
Η πριγκίπισσα της βασιλικής οικογένειας της Αγγλίας παντρεύεται και ένας οίκος υψηλής ραπτικής αναλαμβάνει να της ράψει το νυφικό. Καμία πληροφορία δεν πρέπει να βγει προς τα έξω και χαλάσει την έκπληξη του υπέροχου ρούχου, για το οποίο εργάζονται επί οκτώ μήνες μία σχεδιάστρια στο Παρίσι, μία πλέκτρια δαντέλας στη Νορμανδία κι ένας κεντητής που ζει στο Μουμπάι της Ινδίας. Η τόσο διαφορετική ζωή τους συναντιέται σ’ ένα ρούχο, που γίνεται σύμβολο της δύναμης της ομορφιάς και μαζί διαφορετικών μορφών βίας. Τα ερωτήματα που θέτει η σκηνοθέτις είναι σύνθετα, διεμβολίζουν το ένα τ’ άλλο σ’ έναν κόσμο που είναι περισσότερο από ποτέ «συνδεδεμένος» αλλά οι άνθρωποι απελπιστικά απομονωμένοι.
Η Caroline Guiela Nguyen υπογράφει το σκηνικό κείμενο της παράστασης που μόλις έκανε πρεμιέρα στο Wiener Festwochen. Πρόκειται για καινούργια παραγωγή του Εθνικού Θεάτρου του Στρασβούργου (στην δραματουργία της οποίας συμμετείχαν φοιτητές της Δραματικής Σχολής του!) και συμπαραγωγούς θέατρα και θεατρικούς οργανισμούς από την Γαλλία, την Αυστρία και την Ιταλία.
Πειραιώς 260 (Δ): 13 και 14 Ιουνίου 2024 στις 20:00
Rabih Mroué «Ένας υπάλληλος αγνοείται» (Looking for a Missing Employee»)
Από τον Λίβανο κατάγεται ο Ραμπίν Μρουέ (1967) που έγραψε και σκηνοθέτησε την παράσταση «Ένας υπάλληλος αγνοείται». Ανήκει κι αυτός στους δημιουργούς που προσπαθούν με το έργο τους να διαχειριστούν την ανοιχτή πληγή του διχασμού και των εμφυλίων στις βασανισμένες χώρες της Μέσης Ανατολής και δη στον Λίβανο. [Πρόσφατα θαυμάσαμε στη Νέα Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου το «Όλοι εμείς πουλιά», έργο ενός άλλου Λιβανέζου, εγκαταστημένου από τα οκτώ του στην Γαλλία και τον Καναδά, του Ουαζντί Μουαουάντ (γεν. 1968)].
Το θέατρο του Ράμπιν Μρουέ από τα τέλη της δεκαετίας του ’90 μέχρι σήμερα επιμένει να προσεγγίζει θέματα πολιτικά και θέτει ερωτήματα που ενοχλούν γιατί αφορούν την σχετικά πρόσφατη ιστορία της χώρας του. Έχει τη σημασία του το ότι πατέρας του ήταν ο διακεκριμένος μαρξιστής, δημοσιογράφος και κριτικός λογοτεχνίας, Χουσεϊν Μρουέ, γόνος οικογένειας σεΐχηδων του Νοτίου Λιβάνου.
Επιπλέον νεαρός είχε δουλέψει σ’ έναν λιβανέζικο τηλεοπτικό σταθμό και μέσω των εμπειριών που απέκτησε από γυρίσματα και μοντάζ, κατανόησε βαθιά πώς τα ΜΜΕ κατασκευάζουν επιθυμητές εκδοχές της πραγματικότητας. Από τότε ξεκίνησε η αγάπη του για τα πολυμέσα στη σκηνή αλλά σε μία αντίστροφή λειτουργία, ως εργαλεία για να αμφισβητήσει την αλήθεια των κατασκευασμένων εικόνων/ειδήσεων. Μαζί με την γυναίκα του Λίνα Σανέ, χρησιμοποιούν εδώ και πολλά χρόνια στις παραστάσεις προβολές, οπτικοακουστικά ντοκουμέντα και φωτογραφίες, γιατί τους ενδιαφέρει το θέατρο-ντοκουμέντο, όπως και η δυνατότητα που προσφέρει το θέατρο να προσεγγίσουν επώδυνες σελίδες της Ιστορίας της πατρίδας του.
Και στο «Ένας υπάλληλος αγνοείται» η μυθοπλασία συναντά το ρεπορτάζ και την αστυνομική έρευνα. Οι οδυνηρές εξελίξεις στην Παλαιστίνη καθιστούν ουσιαστικά επίκαιρη την παράστασή του παρότι δεν είναι καινούργια παραγωγή καθώς, όπως ο ίδιος έχει πει σε παλαιότερη συνέντευξή του: «Το Nakba (ο αραβικός όρος για τη διχοτόμηση της Παλαιστίνης) είναι ένα πολύ δύσκολο θέμα για τον αραβικό κόσμο. Η γενιά μου έχει κληρονομήσει αυτήν την αβάσταχτη εικόνα των βασάνων του παλαιστινιακού λαού, από την οποία δεν μπορούμε να ξεφύγουμε».
Και πώς να ξεφύγει όταν, ας πούμε ο αδελφός του Γιάσερ, έμεινε ανάπηρος από βολή ελεύθερου σκοπευτή καθώς διέσχιζε έναν δρόμο στην Βηρυτό το 1987; Η βιογραφία του, η βιογραφία και της οικογένειάς του, αποτέλεσε πρώτη ύλη για παραστάσεις του (π.χ. για το «Riding on a Cloud» που έκανε πρεμιέρα στο Θέατρο του Ρότερνταμ το 2013).
«Από νωρίς ήθελα να αποφύγω στην δουλειά μου οποιοδήποτε είδος “ψυχολογικής” αντιμετώπισης του πολέμου. Μαζί με άλλους καλλιτέχνες από την Βηρυτό αποφασίσαμε να μην αναπαράγουμε αφηγήσεις θυμάτων που είδαμε στα ΜΜΕ. Ήθελα να μιλήσω για τον πόλεμο αλλά όχι με συναισθηματικούς όρους - ήθελα να αποδομήσω τις εμπειρίες μας αντί να τις αναπαραστήσω επιδιώκοντας την “λύτρωση”. Ξεκίνησα με την ιδέα ότι όλες οι εικόνες που έχουν μείνει στη μνήμη μας θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν αλλά αφού πρώτα περάσουν από κάποιας μορφή κριτικό έλεγχο» σημειώνει. Γι’ αυτόν η πραγματικότητα είναι ζήτημα οπτικής γωνίας και προοπτικής.
Στην παράσταση «Ένας υπάλληλος αγνοείται» ο Μρουέ βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα που αφορούν στην εξαφάνιση υπαλλήλου του υπουργείου Οικονομικών του Λιβάνου και ενός μεγάλου χρηματικού ποσού στη Βηρυτό το 1996 που οδήγησε στην σύλληψη της συζύγου του υπαλλήλου. Μαζί με τον Χασάν Χαλαβανί, ο συγγραφέας και σκηνοθέτης εξετάζει τεκμήρια της υπόθεσης (δημοσιεύματα και φωτογραφίες εφημερίδων) που αποκαλύπτουν σκάνδαλα και εγκληματικές πράξεις στις οποίες εμπλέκονται διεφθαρμένα μέλη της τότε κυβέρνησης.
Πειραιώς 260 (Δ)17 και 18 Ιουνίου 2024 στις 21:00
Forced Entertainment «Signal to noise»
Ένα έργο του Τιμ Ετσελς (γε, 1962), ιθύνοντα νου της βρετανικής κολεκτίβας Forced Entertainment, βλέπουν καθημερινά χιλιάδες ανθρώπων στην Αθήνα αφού δική του είναι η εγκατάσταση με λέξεις από φώτα ΝΕΟΝ «All we have is words, All we have is worlds» που κοσμεί την μία πλευρά της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση.
Αλλά και την θεατρική δουλειά του έχουμε εκτιμήσει επαρκώς αφού οι Forced Entertainment, μια ομάδα έξι καλλιτεχνών με έδρα το Σέφιλντ που δουλεύουν μαζί από το 1984, έχουν παρουσιάσει αρκετές, διαφορετικές μεταξύ τους, παραστάσεις στην Αθήνα. Κάποιοι θα θυμούνται το εξάωρο «Quizoola!» που παρουσίασαν στο Bios το 2009 ή το «Όλος ο Σαίξπηρ σε ένα τραπέζι», τον άθλο της ερμηνείας όλων των έργων του Σαίξπηρ από έναν ηθοποιό με ελάχιστα μέσα στην διάρκεια μίας εβδομάδας (κάθε μέρα από 4 έργα, διάρκειας μίας ώρας) στο Φεστιβάλ Αθηνών 2017.
Αυτό το καλοκαίρι έρχονται στην Πειραιώς 260 με την παράσταση «Signal to noise» που επιβεβαιώνει την αμηχανία τουλάχιστον όσων δεν γεννήθηκαν μαζί με τα κινητά τηλέφωνα, να καταλάβουν πού πηγαίνει ο κόσμος. Και εκφράζει, βεβαίως, την δυσκολία τους να ανταποκριθούν επαρκώς στην σημερινή πραγματικότητα, που κυριαρχείται από υπολογιστές και οθόνες και σύντομα και από ΑΙ δημιουργήματα. Οι «δεινόσαυροι» της generation x έχουν κάθε λόγο να ανησυχούν.
Η εξαμελής βρετανική ομάδα με το «Signal to noise» θα εκθέσει μερικά φαινόμενα προβληματικής «σύνδεσης» εν μέσω προβών, καυγάδων, ανησυχητικών δελτίων καιρού, χορών και τραγουδιών. Και, ναι, η Τεχνητή Νοημοσύνη αποτελεί κίνδυνο και για αρκετές δημιουργικές εργασίες. Οι Forced Entertainment την χρησιμοποιούν στην παράσταση για να διαπιστώσουν ότι τόσο οι φωνές που παράγει, όσο και το περιεχόμενο όσων λένε αυτές οι φωνές, απέχουν από το να είναι ολοκληρωμένα, αληθινά ή σωστά. Όλα μοιάζουν «ανθρώπινα, πολύ ανθρώπινα» γι’ αυτό και η αναζήτηση του ζωντανού και αληθινού γίνεται πιο αγωνιώδης από ποτέ. Όχι, όμως, σε βαθμό που η παράσταση να χάσει το ψυχαγωγική της διάσταση.
Ωστόσο το ερώτημα για το σώμα, την έκφραση, την τέχνη, για ανθρώπους και άβαταρ, για το αληθινό και το ψευτικό, το αυθόρμητο και το προκαθορισμένο, παραμένει εκεί, περιμένοντας μία καθησυχαστική απάντηση που δεν έρχεται ποτέ.
Η ιδέα και το κείμενο που προέκυψε το υπογράφει όλη η ομάδα αλλά την σκηνοθεσία ο Tιμ Έτσελς. Το σάουντρακ, που επιμελήθηκε ο σκηνοθέτης, αποτελεί βασικό στοιχείο της δραματουργίας και περιλαμβάνει γνωστά μουσικά θέματα από ταινίες, θορύβους, ήχους φυσικών οργάνων και ηλεκτρονικά μπιτ, ξυλόφωνα και κελαηδίσματα. Παίζουν ο Robin Arthur, η Seke Chimutengwende, ο Richard Lowdon, η Claire Marshall, η Cathy Naden και ο Terry O’Connor.
Πειραιώς 260 (Δ): Στις 26 και 27 Ιουνίου 2024 στις 21:00
