Μια περσόνα γκροτέσκα, ένα πλάσμα κοντό που θέλει να γίνει πριμαντόνα σε όπερα είναι το κέντρο ενός υπερθεάματος με στοιχεία λυρικού θεάτρου, μπουρλέσκ, μητροπολιτικού club. Το κέντρο του Εlenit του Ευριπίδη Λασκαρίδη που κάνει απόψε πρεμιέρα στη Στέγη πριν ταξιδέψει σε όλο τον κόσμο για τουλάχιστον δυο χρόνια.
«Πάντα έπεφτα έξω στο τι ήθελε να πει ο ποιητής». Ο Ευριπίδης Λασκαρίδης με διαβεβαιώνει ότι στο σχολείο ποτέ δεν ικανοποιούσε τον δάσκαλο, αυτό που είχε επιβληθεί και στον δάσκαλο ως η σωστή ερμηνεία του ποιητή, ενώ «και ο ίδιος ο ποιητής δεν ξέρει τι θέλει να πει». Εχοντας μόλις ολοκληρώσει την προετοιμασία του Εlenit μετά από δυο χρόνια, όπου σκηνοθετεί και πρωταγωνιστεί την παράσταση που κάνει απόψε παγκόσμια πρεμιέρα, μιλά για αυτό το πλάσμα που τυχαία συνάντησε και τον ενέπνευσε, για την πολιτική ορθότητα, το αθάνατο ελενίτ που σκοτώνει, τη σχέση του με το παρελθόν.
Είναι άφυλη η νέα περσόνα σου, η ηρωίδα του Elenit;
Είναι άφυλη στην ψυχή της. Εμφανισιακά αυτή τη φορά είναι ίσως πιο θηλυκό σε σχέση με τις περσόνες στο Relic ή στους Τιτάνες. Υπάρχει ένα κομμάτι στην ψυχή του ανθρώπου που δεν έχει φύλο. Από εκεί και πέρα αν κανείς θέλει να βλέπει τη ζωή του με φίλτρο τη θηλυκότητα ή την αρρενωπότητά του, είναι αναφαίρετο δικαίωμα.
Οταν βάζεις φίλτρα δεν σημαίνει ότι κάτι δεν αντέχεις άρα πρέπει να προσποιηθείς ή να αποφύγεις να το δεις;
Για μένα το φίλτρο είναι ένα αέρινο λεπτό διάφανο πράγμα, που μπαίνει μπροστά από ένα φως, μια ψυχή, για να τους δώσει κάτι που εσύ χρειάζεσαι εκείνη την ώρα. Από προστασία ως ομορφιά, από το να αλλάξεις μια διάσταση μέχρι να χρωματίσεις.
Η νέα περσόνα σου λοιπόν είναι πιο θηλυκή, αλλά διατηρεί τα γνωστά γκροτέσκα στοιχεία;
Ακριβώς. Ομως, παράλληλα υπάρχει πάντα αυτό το ερωτηματικό «είναι ή δεν είναι;». Βλέπουμε και έναν άνδρα από μέσα που ενσαρκώνει αυτό το πλάσμα. Δεν ξεφεύγουμε ποτέ από αυτό το δίπολο. Βέβαια πρέπει να πω ότι δεν με ενδιαφέρει καθόλου να είναι το φύλο το θέμα της παράστασης. Εγώ μπαίνω σε αυτή τη διαδικασία με την προϋπόθεση να με γαργαλάει η περσόνα μου. Αν με γαργαλάει να έχει μεγάλη μύτη και μεγάλο στήθος, τότε έτσι θα είναι. Ο,τι μου εξιτάρει τη φαντασία μου για να παίξω. Οταν λοιπόν γεννήθηκε αυτή η περσόνα άρχισε να μου αποκαλύπτει σιγά σιγά τον κόσμο της, να καταλαβαίνω ότι έχει ένα πλήθος ανθρώπων γύρω της, ένα ηχητικό τοπίο που έχει ένα βουπ βουπ βουπ (κάνει τους ήχους με το στόμα και σχεδόν με σωματική συμμετοχή σαν να είναι έμβολο το κορμί του).
Τι είναι αυτός ο ήχος;
Σαν να είναι μια μηχανή. Ηξερα ότι ήταν μια παράσταση που έλεγε «ούτε μέλλον, ούτε παρελθόν». Ηταν σαν να έλεγε συνέχεια «τώρα». Ενα άχρονο τοπίο. Ετσι σκέφτηκα να υπάρχει ένα κυρίαρχο υλικό σε αυτό τον άχρονο κόσμο που είναι η κυματοειδής λαμαρίνα που βλέπουμε σε όλες τις κατασκευές. Μοιάζει και κάπως σαν να αρπάζει τα χρώματα και να τα αντανακλά, το μπλε, το ασημί. Ολη μου τη ζωή μεγάλωσα πιστεύοντας ότι αυτή η κυματοειδής λαμαρίνα λέγεται ελλενίτ, κάτι που δεν ισχύει. Το ελλενίτ είναι ένα υλικό που έχει μιμηθεί τη κυματοειδή λαμαρίνα και είχε φτιαχτεί από αμίαντο επειδή ήταν πιο αυθεντική και έκανε καλύτερη μόνωση. Η κυματοειδής λαμαρίνα ανακαλύφθηκε από έναν Αγγλο του ναυτικού το 1820, δηλαδή 200 χρόνια από του χρόνου -έχουμε celebration! Εξαπλώθηκε σε όλο τον πλανήτη, το έχω δει παντού στο Χονγκ Κονγκ, στον Καναδά, στη Νέα Ζηλανδία με διαφορετικές μορφές. Γύρω στα 1860 έρχεται μια καινούρια μορφή κυματοειδούς λαμαρίνας με αμίαντο και φτιάχνει ένα σκληρό υλικό, αθάνατο, που κατέκλυσε την Ευρώπη. Στην Ιταλία το ονόμασαν ετερνίτ γιατί είναι αθάνατο κρατά για πάντα, στην Ελλάδα ελλενίτ με δυο «λ» για να μοιάζει ελληνικό.
Αθάνατο υλικό, που σκοτώνει όμως
Αυτό ακριβώς, το γεγονός ότι λεγόταν ετερνίτ ενώ πέθαναν οι περισσότεροι εργάτες στο εργοστάσιο και πολλοί άνθρωποι που το χρησιμοποίησαν στα σπίτια τους, μου φάνηκε ότι είναι ό,τι πρέπει για το έργο. Περιέχει την έννοια της Ελλάδας τελείως faux, ένα υλικό που νόμιζαν ότι θα ζήσει για πάντα και τελικά πέθανε.
Πώς νιώθεις με αυτή την καυτή ανάσα της πολιτικής ορθότητας που έχει κολλήσει στον σβέρκο μας και επιβάλλει τρόπους και γλώσσα;
Γελάνε και τα μουστάκια μου. Είμαι περίεργος – και μάλλον δεν θα ζω να το δω- να διαπιστώσω που θα σκάσει αυτό, τι θα φέρει.
Μα, δεν βλέπουμε ήδη τις συνέπειες στην τέχνη;
100%. Υπάρχει αυτό μαζί με έναν ελαφρύ ακαδημαϊσμό.
Είναι αυτά τα ελενίτ της τέχνης, μήπως; Η κοινή αισθητική και οι κανόνες που επιβάλλονται γιατί συμφέρουν και αντέχουν;
… και μετά από 20 χρόνια θα αποδειχθούν καρκινογόνα; Μια χαρά μου ακούγεται αυτός ο συλλογισμός.
Παραμένεις κυνηγός των ανοιχτών νοημάτων.
Φυσικά. Διαφορετικά ας κλειδώσουμε το μαγαζί, να πετάξουμε το κλειδί και να πάμε σπίτι μας. Η αφήγηση είναι για μένα αυτό που θα θελα πάρα πολύ να πετύχω: να φτιάξω ένα ανοιχτό ποίημα. Οταν ήμασταν μικροί στο σχολείο μας διάβαζε ο δάσκαλος την Ιθάκη του Καβάφη και μας ρωτούσε τι θέλει αν πει ο ποιητής. Οπως το βίωσα εγώ, πάντα έπεφτα έξω στο τι ήθελε να πει ο ποιητής. Ο δάσκαλος είχε μια απάντηση. Και μεγαλώνοντας είπα ότι ο ποιητής δεν ξέρει τι θέλει να πει και ξέρεις εσύ ο δάσκαλος, ο αναλυτής; Μια γνώμη θα πεις. Είμαστε συντονισμένοι στο ότι υπάρχει σωστό και λάθος και ότι στην τέχνη πρέπει να καταλάβεις…
Τι ρήμα θα έβαζες εσύ δίπλα στη φράση «στην τέχνη πρέπει να...»
Να βιώσεις. Να το αφήσεις να σου μιλήσει, να αφεθείς σε αυτό ακόμα και δεν νιώσεις κάτι. Σε καμία περίπτωση δεν θα επέβαλλα στον θεατή τη δική μου αφήγηση. Κάθε ένας βλέπει βλέπει μια άλλη ιστορία στις παραστάσεις μου.
Τι δική σου ιστορία, αυτή που βλέπεις εσύ μέσα στο Ελενίτ, θα μου την πεις;
Δεν έχει νόημα. Πρώτον διότι αλλάζει κάθε μέρα, δεύτερον γιατί όταν μου πεις εσύ τη δική σου θα γίνει αυτή φίλτρο πάνω από τη δική μου και θα την πλουτίσω. Γίνεται μια βιβλιοθήκη γνωμών, βλεμμάτων, μέσα από την οποία μπορώ να γλιστράω ανάλογα με το που θέλω να το πάω. Για αυτό το έργο μου αρχίζει και ζει από τη στιγμή που μπαίνουν φίλοι στις πρόβες και το βλέπουν.
Πόσο σε επηρεάζουν τα γεγονότα γύρω σου, τα βιώματά σου στη δημιουργία μιας παράστασης;
Ενώ δεν μπαίνω στην πρόβα μου με μια ατζέντα του τύπου «ας φτιάξω ένα έργο να μιλάει για το φύλο ή την κλιματική αλλαγή» για παράδειγμα, θέλοντας και μη είμαι ένας συνειδητοποιημένος πολίτης. Εννοείται ότι η δική μου αγωνία για μεγαλύτερα ζητήματα φιλτράρεται μέσα από τα έργα μου. Και έτσι μπορεί μετά από καιρό να συνειδητοποιήσω ότι σε κάποιες σκηνές βγαίνει η αγωνία μου για συγκεκριμένα ζητήματα. Ακόμα και το σύστημα της αγοράς τέχνης είναι ένα ερώτημα για εμένα που τέλειωσα το θέατρο Τέχνης το 1997, έφυγα στην Αμερική, έκανα σπουδές, γύρισα, έχω δουλέψει σαν ηθοποιός, έχω κάνει διαφήμιση, έχω σκηνοθετήσει τον Σαββόπουλο… Δεν γεννήθηκα στα 39 μου που έκανα το Relic, έχω ζήσει μια ζωή, ξέρω πως λειτουργεί η αγορά έχω ψάξει τη θέση μου μέσα σε αυτή. Αυτό είναι μαι προσωπική μου αγωνία που την φέρω χρόνια τώρα -και μέσα στο έργο το φέρω και αυτό.
Είσαι ευτυχισμένος;
Ευτυχισμένος; Είμαι ευτυχής για κάποιους λόγους, για παράδειγμα για το γεγονός ότι πλέον αισθάνομαι ότι έχω βρει έναν χώρο να ασχολούμαι με την τέχνη μου όπως αυτή με ενδιαφέρει. Αυτό βέβαια απαιτεί σκυλίσια δουλειά, αγωνία, άγχος, επικοινωνία με άπειρους ανθρώπους για να κάνεις το σύστημα να λειτουργήσει χωρίς να γίνεις απάνθρωπος… Δεν είναι ακριβώς ευτυχία αυτό.
Αυτή τη φορά δεν είσαι μόνος ή έστω με έναν ακόμα στη σκηνή, αλλά με άλλους εννέα. Αλλάζει η κλίμακα.
Τα θέατρα ανά τον κόσμο που μας κλείνουν για παραστάσεις καταλαμβάνουν μεγαλύτερο χώρο, έχουν τουλάχιστον 700 θέσεις… Το Εlenit είναι μια παράσταση που παίζει με την ιδέα του μεγάλου θεάματος, δανείζεται από το μιούζικαλ, την αρχαία τραγωδία, την όπερα, το μπαλέτο, το μπουρλέσκ. Πάει και δανείζεται ακόμα από την κουλτούρα των club.
Πότε γεννήθηκε η ιδέα του Εlenit;
Πριν περίπου δύο χρόνια. Είχα πάει στην παράσταση μιας φίλης και είδα στην μπροστινή σειρά ένα πρόσωπο με απίστευτο χτένισμα. Και σκέφτηκα ότι θα είχε πλάκα να το κάνω αυτό το πλάσμα, αυτό το κοντό πλάσμα, να τραγουδάει και να κρατάει ένα κιθαρόνι. Την ζωγράφισα το ίδιο βράδυ σε μια χαρτοπετσέτα. Αντιστάθηκα σε αυτή την εικόνα για περίπου δυο μήνες, αλλά είχε ήδη μπει μέσα μου. Αρχισα να δουλεύω την παράσταση, να αναρωτιέμαι πώς θα τραγουδάω ενώ δεν ξέρω να τραγουδάω, πώς θα παίζω κιθάρα ενώ δεν ξέρω να παίζω κιθάρα. Κάποια στιγμή όπως το δούλευα έγινε ένα υπερθέαμα, μια όπερα. Αυτή η κοντή ύπαρξη θέλει να είναι πριμαντόνα στην όπερα. Ετσι άρχισα να σκέφτομαι τα μεγάλα σχήματα. Πήγα σε μεγάλα κλαμπ στο Βερολίνο, πήγα τρεις φορές στο Λούβρο, στο Μετροπόλιταν στη Νέα Υόρκη. Αρχισα να πηγαίνω σε μεγάλα σχήματα και θεάματα της τέχνης για να νιώσω τα εργαλεία τους, να τα φιλτράρω και να τα μετουσιώσω στο δικό μου σύμπαν.
Εχει επηρεάσει όλο αυτό και την εικαστικότητα της παράστασης, του σύμπαντός σου;
100%. Παραμένει η συνθήκη του χειροποίητου όπως και στο Relic και τος Τιτάνες και κάπως μοιάζει να γίνονται όλα με ευτελή υλικά, όμως η κλίμακα μεγαλώνει.
Διάβασα κάπου να λες ότι βρίσκεις τις ρίζες και περνάς στο μέλλον και η αλήθεια είναι ότι κοντοστάθηκα, γιατί ζούμε σε μια περίοδο που όλο και πιο συχνά ανησυχητικά συχνά επικαλoύμαστε το παρελθόν για να μιλήσουμε για αυτό που είμαστε τώρα και το μέλλον με έναν τρόπο που δεν ξέρω αν είναι δημιουργικός και χωρίς παρωπίδες, ή μάλλον παρηγορητικός και ναρκισσιστικός.
Οταν ήμουν στη Νέα Ζηλανδία με την υποτροφία της Πίνα Μπάους, ακολούθησα έναν σκηνοθέτη σαμοανό, τον Λέμι Πονιφάζιο, που μας πήγε σε ένα φτωχικό χωριό των Μαορί, το χωριό των επαναστατών που έχουν διεκδικήσει με όπλα και έχουν κατορθώσει να πάρουν πίσω τη γη τους. Φτάσαμε στην κοινότητα, αλλά έπρεπε να περιμένουμε γιατί είχε πεθάνει ένας γέροντας και γινόταν η κηδεία, δεν μπορούσαμε να περάσουμε την πύλη πριν ολοκληρωθεί η τελετή. Ερχονταν ένας ένας οι γέροντες, δεν περνούσαν την πύλη, αλλά στέκονταν απέναντι από τους υπόλοιπους γέροντες και τον νεκρό, και έλεγαν ένα κατεβατό για κάνα δεκάλεπτο. Δεν καταλάβαινα τίποτα. Θύμιζαν μοιρολογίστρες, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο μιλάμε στις αρχαίες τραγωδίες. Ρώτησα τον Λέμι τι λένε και μου είπε ότι αφηγούνται από πού έρχονται, από ποιο βουνό, ποιο δέντρο, ποιο ρυάκι περνάει από εκεί, πού μεγάλωσε η μάνα τους. Ηταν η στιγμή που νόμιζα ότι διάβαζα για τον οίκο των Ατρειδών, για την Οίτη. Και συνειδητοποίησα, εκεί στο χωριό των Μαορί, ότι η ρίζα δεν είναι ο Κολοκοτρώνης και ο Αλεξανδρος. Η ρίζα είναι το ποτάμι, το δέντρο, το σπιτάκι, το ελενιτάκι που σε σκέπασε. Δεν μιλώ για την ελληνική ρίζα και την Ακρόπολη, αλλά για τους παππούδες, τη γειτονιά από που έρχονται, το πλακάκι που πάτησε η γιαγιά μου. Εγώ ξέρεις, ήμουν πολύ κυνικός.
Με ποιον τρόπο;
Θεωρούσα ότι η περασμένη γενιά είναι ληγμένο πράγμα. Ποιο παρελθόν; Θα σκεφτώ τον Κολοκοτρώνη και το 1821 που φρίτταμε στο σχολείο με αυτά που μας δίδασκαν; Οταν είδα όμως ζωντανά αυτό στη Νέα Ζηλανδία, πάνω από το σώμα ενός νεκρού, είπα ώπα! κάτι υπάρχει εδώ που μπορεί να το έχω προσπεράσει εγώ. Η αίσθησή μου είναι ότι αν κάποιος ρίξει λίγη ενέργεια προς τα πίσω μπορεί αυτό να του δώσει μια σπρωξιά προς τα εμπρός, για να μη πηγαίνει στα τυφλά.
* Εlenit, από τις 28 Νοεμβρίου ως τις 7 Δεκεμβρίου. Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση. www.onassis.org