Προσωπικό, ανεπιτήδευτο, εξομολογητικό, το βιβλίο «Στοχασμοί του συλλέκτη: Η Ειρήνη Πάρη συνδιαλέγεται με τον Δημήτρη Δασκαλόπουλο».
Aποκαλύπτει όχι μόνο τον τρόπο που ο συλλέκτης σχετίστηκε με την τέχνη και συγκρότησε την συλλογή του, αλλά και τις εγκεφαλικές, συναισθηματικές, ακόμα και σωματικές μάχες και νίκες του στη διαδρομή των 30 χρόνων, μέχρι να δωρίσει τη συλλογή του.
Eίναι στιγμές που αισθάνθηκα μια συστολή όταν διάβαζα το βιβλίο «Στοχασμοί του συλλέκτη» όπου ο κορυφαίος συλλέκτης και ευεργέτης μουσείων και καλλιτεχνών (όσο και αν ο ίδιος δεν αγαπά αυτό τον προσδιορισμό) Δημήτρης Δασκαλόπουλος συνομιλεί με την σύζυγό του Ειρήνη Πάρη. Απαντά στις ερωτήσεις της, στις παρατηρήσεις της για το πώς δημιούργησε την περίφημη συλλογή του και κυρίως για το πώς ο ίδιος τροφοδοτήθηκε, διαμορφώθηκε μέσα από την τέχνη.
Η συστολή μου οφείλεται στο γεγονός ότι ένιωθα σαν να κρυφακούω την συζήτηση ενός ζευγαριού όπου η αγάπη τους συνθέτει τα σημεία στίξης κάθε φράσης. «Ένα βιβλίο για την αγάπη, τη ζωή, την τέχνη» όπως σημειώνει ο εκδότης. Κλείνοντας το εξαιρετικής γραφιστικής τέχνης βιβλίο που εξέδωσε ο οίκος Cahiers d’Art (του ομώνυμου περιοδικού που είχε ιδρύσει το 1926 ο Κριστιάν Ζερβός) αντιλαμβάνομαι ότι το βιβλίο αυτό αποτελεί κάτι περισσότερο από τους στοχασμούς του συλλέκτη.
Το «empty nest» του συλλέκτη
Νιώθω ότι πρόκειται για έναν αποχαιρετισμό. Για τον τρόπο του Δημήτρη Δασκαλόπουλου να κλείσει, κυρίως συναισθηματικά, την υπόθεση της γενναίας δωρεάς 350 έργων της συλλογής του σε ΕΜΣΤ, Tate, Guggenheim Νέας Υόρκης και MCA Chicago. Σαν ένας αποχαιρετισμός στα παιδιά που αφήνουν το σπίτι. Το empty nest ενός συλλέκτη; Όπως διαπιστώνουμε η απόφαση αυτή -για την οποία ο Δασκαλόπουλος χρησιμοποιεί το ρήμα «πρέπει»- δεν ήταν ανώδυνη, δεν ήταν εύκολη, δεν στερήθηκε δεύτερων σκέψεων. Ήταν μια απόφαση που του έφερε πόνο.
«Ακόμα θυμάμαι λίγα χρόνια πριν, τη στιγμή που ξέσπασες λέγοντας “Διαμερίσαντο τα ιμάτια μου”, όταν συζητούσαμε το μέλλον της συλλογής, τις δωρεές στα μουσεία και την αναπόφευκτη διάσπαση», του λέει η Ειρήνη Πάρη σε κάποιο σημείο. «Και αυτό, ενώ ήταν μέρος της βούλησής σου, και ενώ είχαμε αποφασίσει συνειδητά ότι παράλληλα θα επιλέγαμε και ορισμένα έργα που θα τα κρατούσαμε στο σπίτι μας, θα ζούσαμε μαζί τους, ώστε να μετριαστεί ο πόνος αυτός. Τότε λοιπόν σου είχα πει ότι δεν είσαι υποχρεωμένος να προχωρήσεις στις ενέργειες αυτές και δεν θα ήταν σωστό παρά μόνο εάν ήταν κάτι που θα δεχόσουν ως φυσική συνέχεια, ως ένα νέο κεφάλαιο της συλλογής σου».
Διαβάζοντας αυτή την σημείωση, σκέφτομαι αμέσως την διευθύντρια των Tate, την Maria Balshaw που μου έλεγε «Είναι πολύ ξεχωριστός άνθρωπος ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος. Από τα πρώτα έργα που άρχισε να συλλέγει, ήξερε ότι θα βρει τρόπο να ωφελήσει μέσα από αυτά το κοινό. Δεν συνέλεγε μόνο για την ικανοποίησή του και οπωσδήποτε δεν συνέλεγε για το οικονομικό του συμφέρον» (Blue Magazine). Aλλά και τον ενθουσιασμό της νέας διευθύντριας των μουσείων Guggenheim και CEO του Ιδρύματος Guggenheim Mariët Westermann, που στο περιθώριο του Art for Tomorrow στη Βενετία μου μιλούσε για τον Dimitris, την ιδιοσυγκρασιακή του ματιά στη σύγχρονη τέχνη και το μεγάλο δώρο που έκανε στο μουσείο.
Συλλέκτης περιηγητής
Φτάνοντας στην σελίδα αυτή, στην σελίδα 100, ένιωθα να αλλάζει ο τρόπος που διαβάζω αυτό το βιβλίο, όπου βλέπω άγνωστες, απρόσμενες φωτογραφίες του Δασκαλόπουλου, όπου κοιτάζω για ώρα έργα της συλλογής του διαβάζοντας ταυτόχρονα τις εκτενείς αναφορές του όχι στα χαρακτηριστικά τα τεχνικά τους, αλλά σε όσα κίνησαν μέσα του συναισθηματικά και εγκεφαλικά. Στο μυαλό και την καρδιά του συλλέκτη.
«Η δική μου συλλογή είναι περισσότερο περισυλλογή παρά συλλογή» λέει σε κάποιο σημείο και προσθέτει: «Πολύ εύστοχα Ειρήνη βάζεις τον τίτλο Στοχασμοί (στο βιβλίο) αφού διαπίστωσες νωρίς στις διαδρομές μας μαζί στη ζωή και στην τέχνη πόσο στοχαστικές είναι η δική μου ενασχόληση με τη συλλογή και οι κοινές μας περιηγήσεις, φυσικές και νοητικές, περί την τέχνη».
Αμέσως ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται όχι μόνο την εγκεφαλική, συναισθηματική, οικονομική σχέση του συλλέκτη με την σύγχρονη τέχνη αλλά και το γεγονός ότι αποτελεί την πλήρη εμπειρία. Με τη διάσταση τη σωματική μέσα.
Γράμματα σε νέους συλλέκτες
Ένας συλλέκτης περιηγητής. Και όσο η φυσική μου περιέργεια και οι γνώσεις διευρύνονται καθώς διαβάζω τι τον συνδέει με συγκεκριμένα έργα τέχνης, ποιο έργο τέχνης μετάνιωσε που δεν αγόρασε και ακόμα το μετανιώνει (το «The Clock» του Christian Marclay), τι θέση έχει η ομορφιά στην σύγχρονη τέχνη, συνειδητοποιώ πως η Ειρήνη Πάρη έσπρωξε τον Δημήτρη Δασκαλόπουλο στον δρόμο του Ρίλκε και του έργου του «Γράμματα σε νέο ποιητή». Οι «Στοχασμοί» είναι γράμματα που στέλνει ο Δασκαλόπουλος σε νέους συλλέκτες. Ή όπως είπε η διευθύντρια του ΝΕΟΝ Ελίνα Κοντούρη στην συνέντευξη Τύπου για το βιβλίο, «ένα εγχειρίδιο για νέους συλλέκτες».
«Τούτο, πρώτ’ απ’ όλα: αναρωτηθείτε, την πιο σιγηλή ώρα της νύχτας σας: Πρέπει να γράφω; Σκαλίστε βαθιά μέσα σας, να βρείτε την απόκριση», γράφει σε κάποιο σημείο ο Ρίλκε (μετάφραση Μάριος Πλωρίτης). «Πιστεύω ότι μια συλλογή πρέπει να τελειώνει. Όχι μπορεί να τελειώνει ή μπορεί να μην τελειώνει, όπως διαλέγουν πάρα πολλοί συλλέκτες και απλώς προσθέτουν και αγοράζουν και νιώθουν μια ηδονή με την απόκτηση και την κατοχή. Πρέπει να τελειώνει. Αν θέλει κάτι να πει, όταν το πει πρέπει να τελειώσει» λέει ο Δασκαλόπουλος.
Αν και ο Ρίλκε αναφέρεται στην διάσταση και συμβολή του έρωτα στην ποίηση, στην «περισυλλογή» του Δασκαλόπουλου ο έρωτας απουσιάζει μάλλον. Του το επισημαίνει η Ειρήνη Παρή λέγοντας «δεν υπάρχει έντονα ο έρωτας στη συλλογή σου ή κάνω λάθος;». «Ουφ» απαντά ο ίδιος «δεν θα σας ξαναφωνάξω για συνέντευξη».
Και συνεχίζει. «Δεν μπορώ να πω ότι το βρήκα μπροστά μου και το απέφυγα. Γιατί άραγε; Αναρωτιέμαι, υπάρχει στη σύγχρονη τέχνη; Κι αν δεν υπάρχει γιατί; Δεν ξέρω. Μπορεί να κάνω λάθος… αλλά έχει δει χιλιαπλάσια για τον έρωτα έξω από τη σύγχρονη τέχνη. Τα έχω δει σε διαφημιστικές αφίσες, στα μαγαζιά, του Αγίου Βαλεντίνου, στις καρτούλες της Hallmark, στο βιβλιοπωλείο, στα λόγια των τραγουδιών… ατελείωτα η λέξη έρωτας και αγάπη. Βέβαια δεν θα υποτιμήσω τον έρωτα. Για εμένα, στη ζωή μου, υπήρξε εξαιρετικά σημαντικός και ακόμα περισσότερο και κυρίως εσάς καλή μου κυρία όπου ανέστρεψα τη ζωή μου για τον έρωτα αλλά μάλλον δεν είναι δομικό στοιχείο του ανθρώπου. Είναι θα έλεγα μια ευλογημένη χημική αντίδραση…»
Οι «εραστές» του Hirst στην αίθουσα του διοικητικού συμβουλίου
Το ιδιαίτερο, καυστικό και υπόκωφο χιούμορ του Δημήτρη Δασκαλόπουλου που γνωρίζουμε από το δημόσιο βίο του, δεν λείπει από πολλά περιστατικά που αφηγείται στο βιβλίο. Γελάω ακόμα με την φάκα που έβαλε μέσα στην αίθουσα συνεδρίασης του διοικητικού συμβουλίου της Vivartia. To «Lovers» του Damien Hirst όπου υπάρχουν δυο αγελάδες κατακερματισμένες, με τα σωθικά τους μέσα σε βαζάκια (πόσο Ηirst…). «Κάθε φορά που είχαμε συνάντηση, ήταν χαρακτηριστικό πως οι περισσότεροι έσπευδαν να καθίσουμε με γυρισμένη την πλάτη τους σε αυτό το έργο, μην τύχει και κάτσουν από την άλλη και είναι αναγκασμένοι να το βλέπουν την ώρα που ακούν τα σοβαρά θέματα της εταιρείας.» Ένα very DDC έργο, όπως θα έλεγαν οι συνεργάτες του -είναι η φράση που χρησιμοποιούν για να πουν ότι ένα έργο τέχνης είναι πολύ χαρακτηριστικό της συλλογής του Δημήτρη Δασκαλόπουλου.
Eξαιρετικό ενδιαφέρον έχει και η αναφορά στον τρόπο που απόκτησε το «Fontaine» του Marcel Duchamp, έργο εμβληματικό, γνωστό ως ουρητήρα. Το απόκτησε το 1999, δηλαδή έξι χρόνια μετά τη συνειδητή έναρξη συγκρότησης της συλλογής του που εκκίνησε με το έργο «La peinture est a l’intérieur de l’oeuf» της Rebecca Horn.
«Όταν αγόρασα το "Fontaine" ήταν για εμένα το σήμα ότι θέλω πράγματι να μεγαλώσω τη συλλογή, επειδή έβαλα στο κέντρο της την αρχή, την γενετήσια πράξη της σύγχρονης τέχνης, που διατηρεί ένα νήμα αναφοράς με κάθε μεταγενέστερο έργο, ως η πηγή της ελευθερίας στη σύγχρονη τέχνη. Η επινόηση του readymade, ήταν μια απλή κίνηση που θα μπορούσε να έχει χαθεί για πάντα ως μια ασήμαντη σκανδαλιά όμως δημιούργησε μια νέα αντίληψη για την τέχνη απελευθέρωσέ τη δημιουργικότητα χιλιάδων ανθρώπων στο διηνεκές. Αυτό το έργο είναι που τα ξεκίνησε όλα».
Θα ήθελα να ξέρω ποιο είναι το τελευταίο έργο που αγόρασε για την συλλογή. Να δω πώς έκλεισε ο κύκλος. Προς το παρόν όμως αρκούμαι στο έργο που τον έκανε να ερωτευθεί την τέχνη. Το «Πτώση των καταραμένων» αλλά και το «Δευτέρα παρουσία» του Ρούμπενς, που είδε δώδεκα χρονών, στην Αlte Pinakothek του Μονάχου, συνοδεύοντας δυο θείους του. Για δύο ώρες έμεινε καθιστός απέναντί τους. Το δικό του Big Bang.
*
Το βιβλίο διατίθεται προς πώληση στα πωλητήρια του ΝΕΟΝ, του ΕΜΣΤ, του Μουσείου Μπενάκη, του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης καθώς και στο Amazon.