Eίδαμε τα έργα από τη δωρεά της Συλλογής Δ. Δασκαλόπουλου στις Tate του Λονδίνου -Νέοι διάλογοι μέσα στις αίθουσες

Δεκάδες νέοι διάλογοι έχουν πυροδοτηθεί σε αίθουσες των Tate Modern και Τate Britain όπου ήδη τοποθετήθηκαν έργα από τη Δωρεά της Συλλογής του Δημήτρη Δασκαλόπουλου. Είδαμε και «ακούσαμε» αυτούς τους διαλόγους.

Kυνικός και με επίγνωση του εαυτού του απέναντι στη σύγχρονη τέχνη δηλώνει ότι στέκεται συχνά ο κορυφαίος συλλέκτης Δημήτρης Δασκαλόπουλος. Είναι μια από αυτές τις κλασικές λονδρέζικες μέρες, όπου το ψιλόβροχο εναλλάσσεται με ριπές ήλιου. Βρισκόμαστε στην Τate Modern, όπου πλήθη κόσμου κυκλοφορούν στις αίθουσές της από το πρωί - εκατοντάδες άτομα περίμεναν στην ουρά ήδη πριν τις 10 που ανοίγουν οι θύρες της.

Εκεί όπου εκτίθενται -για την ακρίβεια συνομιλούν- μεταξύ των έργων της συλλογής ή των περιοδικών εκθέσεων, τα πρώτα έργα από τη Δωρεά της Συλλογής Δασκαλόπουλου προς την Tate.

Μεγάλες λέξεις για πράγματα μικρά

Aς επιστρέψουμε όμως στην επίγνωση του Δημήτρη Δασκαλόπουλου για τη σχέση του με τη σύγχρονη τέχνη. «Βλέπεις μερικές φορές να γράφονται τόσες σελίδες, τόσες μεγάλες λέξεις για κάτι πράγματα μικρά. Σε ένα μουσείο βρήκα μια κάρτα με ένα έργο του Τιντορέτο. Την έστειλα στους συνεργάτες μου και έγραψα “Be humble”. Να είστε ταπεινοί όσον αφορά τα έργα της Συλλογής».

Η αίθουσα δονείται από τα γέλια για το αστείο με τον Τιντορέτο, όσο όλη μέρα στο μουσείο ακούμε ξανά και ξανά να μας μιλάνε για τον «Ντιντασκαλόπουλος». Σαν σε μία λέξη, οι επιμελητές και συνεργάτες της Tate αναφέρονται διαρκώς, με ενθουσιασμό και υπερηφάνεια, στα έργα της Συλλογής Δ. Δασκαλόπουλου που απέκτησαν στο πλαίσιο του Gift, της δωρεάς περισσοτέρων των 350 έργων σε EMST, Tate, Guggenheim και ΜCA Chicago.

Το D.Daskalopoulos γίνεται η διαρκής αναφορά στα έργα της συλλογής που βλέπουμε στην Τate, σε μια συνθήκη που δεν ερμηνεύεται με τη λέξη «εκτίθενται», αλλά με τη λέξη «συνδιαλέγονται». Πυροδοτούν ακαριαία νέες ιδέες και αντιλήψεις, ξεκλειδώνουν σε νέες ερμηνείες εκκινώντας από το πεδίο που αποτελεί τον άξονα της Συλλογής: ανθρωποκεντρική, με εστίαση στο σώμα - ακόμα κι όταν αυτό απουσιάζει από την εικόνα ή από το ίδιο του το δέρμα.

Ο ταπεινός Κανιάρης, ο θηριώδης Μπόις

Η απουσία, το δράμα που δεν τονίζεται αλλά αχνίζει μέσα από τα ready made υλικά του έργου του Βλάση Κανιάρη «Πιθανό φόντο» (1974) που τοποθετήθηκε απέναντι από το θηριώδες, αδηφάγο έργο του Γιόζεφ Μπόις, είναι ένας χαρακτηριστικός τέτοιος διάλογος. Ο Κανιάρης το κάνει με τον σκονισμένο τρόπο της Arte Povera που φανερώνει τον μόχθο και το άχθος της ζωής, με αναφορά στους γκαστερμπάιντερς, τους Έλληνες μετανάστες στη Γερμανία της εποχής του.

Χρησιμοποιεί ταπεινά, εύθραυστα υλικά που τοποθετεί μπροστά από μια μεγάλη επιφάνεια μαύρου χαρτιού: ρούχα του, το ποδήλατο της κόρης του, μια βαλίτσα, μια σκάλα, έναν σταυρό σε κάποιο σημείο. Διαγώνια απέναντι βρίσκεται το έργο του Μπόις, που είναι φτιαγμένο από βαριά υλικά, έναν τεράστιο μπρούτζινο δοκό στην οροφή, ατσάλι.

Δύο γλυπτά με στιβαρή πολιτική στάση, από δύο καλλιτέχνες που μεγάλωσαν υπό τη μέγγενη της απολυταρχίας, της χούντας, των σύγχρονων δυναστών. Ο Μπόις στη Γερμανία αμέσως μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Κανιάρης στην Ελλάδα του Εμφυλίου και της χούντας - γι' αυτό χρησιμοποιεί πολύ ως υλικό τον γύψο, αναφορά στην αποστροφή του δικτάτορα Γιώργου Παπαδόπουλου ότι η χώρα βρίσκεται στον γύψο και έχει ανάγκη εγχείρησης. Και ναι, αυτή η πληροφορία αποτελεί μέρος της ξενάγησης και αναφοράς στο έργο στην Tate.

Πολυσέλιδες πολιτικές αναλύσεις δεν αρκούν για να περιγράψουν το συνθλιπτικό πολιτικό σχόλιο που δημιουργεί η συνύπαρξη αυτών των έργων. Στη συζήτηση με αφορμή την έκδοση του βιβλίου «Συλλογισμοί του συλλέκτη. Η Ειρήνη Πάρη συνομιλεί με τον Δημήτρη Δασκαλόπουλο», η συγγραφέας και σύζυγος του συλλέκτη επισημαίνει την αντίδραση που είχε κάποια στιγμή ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος απέναντι στην υποχρέωση που -πολλοί θεωρούν- ότι έχει η τέχνη να είναι πολιτική. Κι όμως, διαπιστώνει, η συλλογή είναι πολιτική! Το να εκθέτεις έργα τέχνης είναι πολιτική πράξη, η δημιουργία του ΝΕΟΝ είναι πολιτική πράξη, επισημαίνουν μαζί η Ειρήνη Πάρη και ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος.

Μια συλλογή καθόλου όμορφη

Έχοντας συνηθίσει ως κορυφαίος εκπρόσωπος της ελληνικής επιχειρηματικής ζωής, και βέβαια πρώην πρόεδρος του ΣΕΒ, να μιλάει συχνά με ξύλινα λόγια, στη σύγχρονη τέχνη ίσως να βρήκε την ελευθερία έκφρασης που χρειαζόταν, τις λέξεις που δεν μπορούν να ειπωθούν δημοσίως, αλλά δημιουργούν ακόμα μεγαλύτερο αντίκτυπο μέσα από την άρθρωση όχι φθόγγων, αλλά έργων τέχνης.

Εκεί που το «εγώ» υποχωρεί. «Στο γραφείο μου έχω ένα έργο του Τομ Φρίντμαν. Από μακριά διαβάζεις τη λέξη "ego". Όταν πλησιάζεις, όμως, δεν διακρίνεις πλέον τη λέξη, παρά μόνο κάποια σημάδια. Αυτό ακριβώς συμβαίνει με το “εγώ”», λέει ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος.

Το χιούμορ διαπερνά τη Συλλογή εξάλλου, όσο και αν πραγματεύεται το φθαρτό, το ευάλωτο, το θνητό του σώματος. Το πραγματεύεται σαφώς περισσότερο και από το μεγαλείο του που γοήτευσε κατά καιρούς την Τέχνη. Στο βιβλίο τον ρωτάει η Ειρήνη Πάρη γιατί λείπουν κάποια θέματα από τη συλλογή του, όπως η αγάπη, η ομορφιά.

«Του αρέσει να λέει ότι η συλλογή του δεν είναι όμορφη. Και τον ρώτησα γιατί το λέει αυτό;». Απάντησε επί τόπου ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος μπροστά στο κοινό στο auditorium της Tate, προκαλώντας ξανά μια έκρηξη γέλιου: «Η δικαιολογία μου είναι ότι τέχνη δεν κάνει όμορφα πράγματα πια».

Από την αίθουσα του διοικητικού συμβουλίου, στον τοίχο της Tate

Στην Tate Βritain, όπου αυτή την στιγμή εκτίθενται έργα τριών καλλιτεχνών από τη Συλλογή Δ. Δασκαλόπουλου, στεκόμαστε απέναντι σε έναν τοίχο με παρατεταγμένα μεγάλα διάφανα βάζα, από αυτά που βλέπουμε στα εργαστήρια βιολογίας. Μέσα τους ασάλευτα στέκουν διάφορα όργανα από το σώμα μιας αγελάδας, που συντηρούνται χάρη στη φορμαλδεϋδη.

Είναι το περίφημο έργο «Lovers» του Ντέμιεν Χερστ, που είχε τοποθετήσει ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος στο γραφείο του διοικητικού συμβουλίου της εταιρείας του. Τα μέλη του ΔΣ, θυμάται, έσπευδαν να φτάσουν πρώτοι και να καθίσουν με την πλάτη γυρισμένοι στο έργο, για να μην ταράζονται και απορρυθμίζονται κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης.

Πλάι, ένα ακόμα έργο της δωρεάς, η τουαλέτα της Σάρα Λούκας, το έργο «Inferno». Τα μυστικά και η ευαλωτότητα του σώματος μπροστά στα μάτια μας, και μαζί ένα ισχυρό σχόλιο για ότι κρύβεται πίσω από τη σάρκα, για τα συναισθήματα που δεν μπορούν να μπουν κάτω από το νυστέρι της ανατομίας. Δυο καρύδια με ένα πούρο στερεωμένο πάνω τους στέκονται στο χείλος της λεκάνης.

Ακτινογραφώντας το φαλλικό έργο της Μπουρζουά

Συνολικά 110 έργα 53 καλλιτεχνών από τη Δωρεά Δασκαλόπουλου έχουν ήδη φτάσει, ταξινομηθεί και μπει στη φάση της ανάλυσης και συντήρησης στην Tate και θα εκτίθενται και στα τέσσερα μουσεία της Βρετανίας, ενώ ταυτόχρονα θα δίνονται ως δάνεια σε μουσεία σε όλη τη χώρα. Στην Tate δίνουν τεράστια σημασία στην ανάγκη συστηματικής ανάλυσης, καταγραφής και συντήρησης των έργων.

Η Κάτι Γουάν, υπεύθυνη από την πλευρά της Tate για τη δωρεά, μας ξεναγεί στον χώρο όπου ίπταται και κινείται ελαφρά, ανάλογα με τη ροή του αέρα στην αίθουσα, το γλυπτό «Fillette (Sweeter Version)» της Λουίζ Μπουρζουά. Ένα φαλλικό αντικείμενο με τον τίτλο «μικρό κορίτσι» λοιπόν, που από την άλλη του πλευρά έχει χαρακτηριστικά γυναικείων γεννητικών οργάνων.

Η σουρεαλιστική απόλαυση που είχε η Μπουρζουά με τη σύνδεση διαφορετικών σωματικών χαρακτηριστικών είναι εμφανής σε αυτό το έργο που αποτελείται από γύψο ντυμένο με λάτεξ που θυμίζει δέρμα, και έχει επάνω έντονες, χαρακτηριστικές πινελιές. Στην ακτινογραφία που έγινε στο έργο -υπάρχει ειδικό τμήμα για αυτό στην Tate- αποκαλύφθηκε ότι έχει μέσα του έναν μεταλλικό μηχανισμό που διατρέχει κατά μήκος όλο το σώμα του.

«Μια από τις πιο αστείες στιγμές που έχω ζήσει είναι όταν πήγαμε το “Fillette” για ακτινογραφία. Επειδή το μηχάνημα είναι κατασκευασμένο για καμβάδες που τεντώνονται πάνω στην ειδική πλατφόρμα, ήταν τόσο αστείο να βλέπω τους ειδικούς να προσπαθούν για ώρα να τοποθετήσουν το έργο, να του αλλάζουν διαρκώς θέσεις ώστε να βγάλουν την ακτινογραφία», λέει η Κάτι.

Μας θυμίζει αυτό το σαρδόνιο και μαζί παιδικό γέλιο της Μπουρζουά όταν τη φωτογράφισε ο Ρόμπερτ Μάπλθορπ κρατώντας αυτό το έργο στα χέρια της, μισοκρύβοντας του για να μην σοκαριστεί το συντηρητικό αμερικανικό κοινό, αφού η φωτογραφία προοριζόταν για το εξώφυλλο του καταλόγου έκθεσής της στο MoMa της Νέας Υόρκης.

Η φωτογραφία έγινε τελικά εξώφυλλο, αλλά με το απαραίτητο κροπάρισμα για να μην φαίνεται η φαλλική αναφορά σε όλο της το μεγαλείο. Το έργο εκτίθενται στην ενότητα Monsieur Vénus, που δανείζεται τον τίτλο της από το βιβλίο της Γαλλίδας Rachide.

Η τέχνη δεν θα σώσει τον κόσμο, ακριβώς

Πολιτικά, αιχμηρά, υπαινικτικά, έργα που σε φέρνουν σε αμηχανία, έργα που σε παρασύρουν σε μια ηδονιστική χαρά που είναι παγίδα, σου λένε “κοίτα με”, αλλά εννοούν “κοίτα μέσα σου”. Xωρίς να επιδιώκουν να υπάρξει ένα δίδαγμα. Δεν είναι ο ρόλος της τέχνης να σώσει τον κόσμο, να δώσει όλες τις απαντήσεις. «Η τέχνη δεν ανακαλύπτει πράγματα, δεν δίνει απαντήσεις στα μεγάλα ερωτήματα, αλλά κάνει τους ανθρώπους ανοιχτόμυαλους, περίεργους, περισσότερο καινοτόμους. Αυτό είναι το αποτέλεσμα που δημιουργεί για την κοινωνία», λέει ο Δασκαλόπουλος.

Κάπως έτσι, περνάς πίσω από τη διάφανη κουρτίνα και ξαπλώνεις στα μαξιλάρια που μοιάζουν με πόδια χταποδιού, κάτω από τις τρεις οθόνες του έργου «Lungenflügel (Lobe of the Lung)» της Pipilotti Rist. O λοβός του πνεύμονα. Βλέπεις από κάτω -σχεδόν σαν να είσαι οι ρίζες των χόρτων- ένα καταπράσινο λιβάδι, μια γυμνή γυναίκα και ένα γουρούνι, στο ίδιο πλάνο. Η γυναίκα είναι πεσμένη στα τέσσερα τρώει μήλα από το γρασίδι, όπως και το γουρούνι, σε μια χορογραφία προσαρμοσμένη στο σώμα και στις ανάγκες του χοίρου.

Το κόκκινο κυριαρχεί μέσα στο καλειδοσκόπιο χρωμάτων καθώς ξαπλωμένος στα μαξιλάρια, με την ευφρόσυνη διάθεση που δημιουργεί η αισιοδοξία και η εξωστρέφεια του βίντεο -που αμέσως καθιστά για πολλούς απαραίτητη τη διαδικασία μίας selfie μέσα στο περιβάλλον του έργου - ουσιαστικά βιώνεις μια εμπειρία που δεν έχει κέντρο τον άνθρωπο, αλλά το γουρούνι, ενώ τα χρώματα παραπέμπουν σε όσα συμβαίνουν στο εσωτερικό του σώματος, με την ροή του αίματος.

Η Tate έχει εντάξει τα έργα σε ειδικές θεματικές ενότητες, ή σε artists rooms, προκαλώντας τους απαιτούμενους διαλόγους και δίνοντας όσα υλικά χρειάζονται για να μπορέσει ακόμα και ο αμύητος να συνδεθεί μαζί τους. Πλήρης είναι η τεκμηρίωση και στο ειδικό site που έχει δημιουργήσει για την δωρεά, κάνοντας ανοιχτό σε όλους το αρχείο αυτού του πλούτου.

Ο πλήρης κατάλογος των καλλιτεχνών της Δωρεάς της Συλλογής Δ.Δασκαλόπουλου στην Tate είναι: Marina Abramovic, Matthew Barney, Lynda Benglis, Louise Bourgeois, Marcel Broodthaers, Heidi Bucher, Βλάσης Κανιάρης, Helen Chadwick, Paul Chan, Σάββας Χριστοδουλίδης, Bruce Conner, Abraham Cruzvillegas, Peter Fischli, Gilbert&George, Robert Gober, David Hammons, Mona Hatoum, Thomas Hirschhorn, Damien Hirst, Jim Hodges, Rebecca Horn, Κώστας Ιωαννίδης, Isaac Julien, Mike Kelley, William Kentridge, Νίκος Κεσσανλής, Martin Kippenberger, Gabriel Kuri, Michael Landy, Sherrie Levine, Στάθης Λογοθέτης, Sarah Lucas, Paul McCarthy, Helen Marten, Ana Mendieta, Marisa Merz, Μάρω Μιχαλακάκου, Bruce Nauman, Νίκος Ναυρίδης, Gabriel Orozco, Paul Pfeiffer, Αλέξανδρος Ψυχούλης, Pipilotti Rist, Dieter Roth, Doris Salcedo, Cindy Sherman, Kiki Smith, Takis, Paul Thek, Rosemarie Trockel, Adrián Villar Rojas, Mark Wallinger και Sue William.

Aναλυτικά ο κατάλογος των έργων με χρήσιμες πληροφορίες, στο https://www.tate.org.uk/about-us/collection/gifts-and-bequests/ddaskalopoulos-collection-gift