Επαναπατρίστηκε η επιτύμβια στήλη του Επικράτη από το Ηνωμένο Βασίλειο και παρουσιάστηκε στο Επιγραφικό μουσείο, παρουσία της υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη.
Στο Επιγραφικό Μουσείο παρουσιάστηκε σήμερα από την Υπουργό Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη η επιτύμβια στήλη του Επικράτη, η οποία είχε εντοπιστεί σε κατάλογο δημοπρασίας στο Ηνωμένο Βασίλειο και επαναπατρίσθηκε, έπειτα από ενέργειες του ΥΠΠΟΑ και της αρμόδιας Διεύθυνσης Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών.
«Στον ηλεκτρονικό κατάλογο δημοπρασίας του Οίκου Christie's που είχε προγραμματιστεί για τις 8/12/21, έναν χρόνο πριν, περιλαμβανόταν μια μαρμάρινη ενεπίγραφη στήλη του 4ου αι. π.Χ.
Η επιτύμβια στήλη του Επικράτη - Πως εντοπίστηκε από τις αρμόδιες αρχές
Η στήλη, διαστάσεων 87,5 Χ 37 εκ., απολήγει σε τριγωνική αετωματική απόληψη. Το σώμα της εικονίζει λουτροφόρο με ανάγλυφη απεικόνιση μιας καθήμενης γυναικείας μορφής και μιας ανδρικής.
Μεταξύ της λουτροφόρου και της επίστεψης χαραγμένη επιγραφή «Επικράτης». Τιμή εκκίνησης στη δημοπρασία ήταν οι 60.000 με 80.000 λίρες. Κατά τη διάρκεια του ελέγχου της δημοπρασίας αυτής από το αρμόδιο τμήμα της διεύθυνσης Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών, στο πλαίσιο των τακτικών ελέγχων αγοράς που πραγματοποιεί, εντοπίστηκε από αρχαιολόγους του τμήματος η στήλη που χαρακτηρίστηκε ως ύποπτη.
«Ακολούθησε έλεγχος του αντικειμένου με βάση το σύνολο των διαθέσιμων πληροφοριών από τα αρχεία που τηρεί και ενημερώνει καθημερινά η διεύθυνση. Το συμπέρασμα ήταν ότι η εν λόγω επιτύμβια στήλη ήταν - και αυτό μπορούσε να αποδειχθεί πέραν πάσας αμφιβολίας με ισχυρά τεκμήρια - προϊόν παράνομης διακίνησης από την ελληνική επικράτεια» τόνισε η προϊσταμένη της διεύθυνσης Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς
Βασιλική Παπαγεωργίου
«Το σημαντικότερο στοιχείο όμως, καθοριστικό για την διεκδίκησή της με αξιώσεις, ήταν το γεγονός ότι η ενεπίγραφη επιτύμβια στήλη περιλαμβάνεται στον κατάλογο των κινητών μνημείων για τα οποία, με βάση Απόφαση του 2017 του Δ΄ Πενταμελούς Εφετείου Αθηνών, που κατέστη αμετάκλητη το 2020, ο έμπορος αρχαιοτήτων G.Β. έχει κηρυχθεί ένοχος, διότι τα ιδιοποιήθηκε παράνομα» υπογράμμισε η κα Παπαγεωργίου.
Μενδώνη: Κάθε αρχαίο που βρίσκεται παρανόμως εκτός χώρας αποτελεί ξεχωριστή περίπτωση
Ευχαριστώντας στον πρόσωπο της Β. Παπαγεωργίου την ίδια, αλλά και τα στελέχη της διεύθυνσης Τεκμηρίωσης Πολιτιστικών Αγαθών «για τη δουλειά την οποία κάνουν παρακολουθώντας συστηματικά και καθημερινά κάθε κίνηση που μπορεί να γίνει στο εξωτερικό και να αφορά ελληνικές αρχαιότητες», η Λ. Μενδώνη σημείωσε: «Κάθε αρχαίο το οποίο βρίσκεται παρανόμως εκτός των ελληνικών συνόρων αποτελεί μια ξεχωριστή περίπτωση, η οποία πρέπει να εξετάζεται με τα δεδομένα τα οποία διαθέτουν οι υπηρεσίες. Στη συγκεκριμένη περίπτωση η στήλη, επειδή υπήρχε το τεκμηριωτικό υλικό, ακριβώς σ' έναν χρόνο μπόρεσε να επιστρέψει. Αυτό δεν συμβαίνει για άλλες διεκδικήσεις, οι οποίες πολλές φορές δεν έχουν αίσιο πέρας, ακριβώς επειδή δεν υπάρχουν όλα εκείνα τα στοιχεία τα οποία θα τεκμηριώσουν την προέλευση και την παράνομη πράξη αυτή καθεαυτή», εξήγησε η υπουργός, που εξέφρασε τη «χαρά» της για την επιστροφή της στήλης στην αττική γη.
«Δεν ξέρουμε από πού προέρχεται, ξέρουμε όμως από τη μορφή της, τα γράμματά της, την ποιότητα του γλυπτού ότι προέρχεται από την αττική γη. Γι' αυτό θα μείνει στο Επιγραφικό Μουσείο, δεν θα πάει σε κάποιο από τα περιφερειακά μουσεία - κάτι που θα συνέβαινε αν μπορούσαμε να ταυτίσουμε ότι είναι από την άλφα ή από τη δείνα περιοχή της Αττικής», συμπλήρωσε η Λ. Μενδώνη.
Μενδώνη: Το υπουργείο δίνει μεγάλη σημασία στον επαναπατρισμό πολιτιστικών αγαθών
Όπως είπε η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη :«Το Υπουργείο Πολιτισμού, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, δίνει μεγάλη σημασία στον επαναπατρισμό κάθε πολιτιστικού αγαθού που συνδέεται αναπόσπαστα με την πατρίδα μας. Πρόκειται για μια πολιτική την οποία η Αρχαιολογική Υπηρεσία ακολουθεί σταθερά και συστηματικά, με προσήλωση στον επαναπατρισμό αρχαιοτήτων, η οποία έχει αποδώσει πολύ σημαντικά αποτελέσματα.
Δεν υπάρχει καθολικός κανόνας ο οποίος να ακολουθείται για όλες τις περιπτώσεις επαναπατρισμού. Κάθε περίπτωση επιστροφής και επαναπατρισμού πολιτιστικού αγαθού είναι ξεχωριστή και αντιμετωπίζεται ad hoc. Κάθε αρχαίο έργο τέχνης, το οποίο βρίσκεται παρανόμως εκτός της Ελληνικής Επικράτειας πρέπει να εξετάζεται με τα εκάστοτε δεδομένα, τα οποία διαθέτει η Υπηρεσία.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση της επιτύμβιας στήλης, υπήρχε το τεκμηριωτικό υλικό και η στήλη επέστρεψε ακριβώς σε έναν χρόνο. Άλλες διεκδικήσεις, συχνά δεν έχουν αίσιο πέρας, ακριβώς γιατί δεν υπάρχουν τα απαραίτητα στοιχεία τα οποία τεκμηριώνουν την προέλευση και την παράνομη πράξη αυτή καθεαυτή. Κάθε περίπτωση προϋποθέτει ξεχωριστή αντιμετώπιση. Θέλω να ευχαριστήσω την Διεύθυνση Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών για τη συμβολή της σε όλους ανεξαιρέτως τους επαναπατρισμούς και εύχομαι την επόμενη χρονιά να έχουμε ακόμα περισσότερες επιστροφές πολιτιστικών αγαθών και επιτυχίες για το Υπουργείο και τις Υπηρεσίες του» κατέληξε η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη.
Όπως ανέφερε η προϊσταμένη της Διεύθυνσης Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών Βάσω Παπαγεωργίου, «Η μαρμάρινη ενεπίγραφη επιτύμβια στήλη του 4ου αι. π.Χ., η οποία απολήγει σε απλή τριγωνική αετωματική επίστεψη, είχε εντοπιστεί στον ηλεκτρονικό κατάλογο δημοπρασίας του Οίκου Christie’s, που είχε προγραμματιστεί για τις 8 Δεκεμβρίου 2021. Κατά την διάρκεια ελέγχου της συγκεκριμένης δημοπρασίας από το αρμόδιο Τμήμα της ΔΤΠΠΑ, εντοπίστηκε από αρχαιολόγο του Τμήματος η στήλη και χαρακτηρίστηκε ως ύποπτη. Επειτα από έλεγχο, διαπιστώθηκε ότι η επιτύμβια στήλη της δημοπρασίας ήταν προϊόν παράνομης διακίνησης από την Ελληνική Επικράτεια, καθώς ταυτίζεται με αντικείμενο που εμφανίζεται σε τρεις φωτογραφίες άμεσα συνδεόμενες με αρχαιοκαπηλική δράση, από κατασχεθέν φωτογραφικό αρχείο (αρχείο Μπεκίνα) που είναι στην κατοχή της Υπηρεσίας από το 2006.
Το σημαντικότερο στοιχείο όμως, καθοριστικό για την διεκδίκησή της με αξιώσεις ήταν το γεγονός ότι η ενεπίγραφη επιτύμβια στήλη περιλαμβάνεται στον κατάλογο των κινητών μνημείων για τα οποία με βάση Απόφαση του 2017 του Δ΄ Πενταμελούς Εφετείου Αθηνών, που κατέστη αμετάκλητη το 2020, ο έμπορος αρχαιοτήτων G.Β. έχει κηρυχθεί ένοχος διότι τα ιδιοποιήθηκε παράνομα».
Κατόπιν πολύμηνων συζητήσεων μεταξύ των εκπροσώπων του Οίκου δημοπρασιών, που είχαν οριστεί και ως εκπρόσωποι των φερόμενων κατόχων, και της ελληνικής πλευράς που εκπροσωπήθηκε από την Αστυνομικό Σύνδεσμο της Ελληνικής Πρεσβείας στο Λονδίνο, κ. Ελισάβετ Τούφα, και με τη συνδρομή της Art and Antiques Unit της Μητροπολιτικής Αστυνομίας και βεβαίως τις οδηγίες του ΥΠΠΟΑ δια της ΔΤΠΠΑ, οι κάτοχοι της στήλης δέχτηκαν να την παραδώσουν στο Ελληνικό Δημόσιο οικειοθελώς.
Περιγραφή της επιτύμβιας στήλης του Επικράτη
Η αετωματική επιτύμβια στήλη, έργο αττικού εργαστηρίου του 4ου αι. π.Χ., είναι από λευκό λεπτόκοκκο πεντελικό μάρμαρο. Έχει ύψος 88 εκ. πλάτος 37-35 εκ. και πάχος 10 εκ. Επιστέφεται από ελεύθερο τριγωνικό αέτωμα που έφερε κάποτε ζωγραφιστή φυτική διακόσμηση. Οριζόντια γραπτή ταινία οριοθετούσε και τον κανόνα του αετώματος στη βάση της επίστεψης. Η μετάβαση από την επίστεψη στον κορμό της στήλης επιτυγχάνεται με ιωνικό κυμάτιο, που ήταν επίσης ζωγραφιστό.
Στον κορμό της δεσπόζει εντός ορθογώνιου διάχωρου ανάγλυφη λουτροφόρος-αμφορέας, οι λαβές της οποίας ολοκληρώνονται έξω από το διάχωρο της παράστασης. Οι λεπτομέρειες των λαβών θα αποδίδονταν επίσης με χρώμα. Πάνω από το αγγείο, στο ανώτερο μέρος του κορμού της στήλης και στο μέσο του πλάτους της, είναι χαραγμένο το όνομα του νεκρού: Ἐπικράτης. Ανάμεσα από τα γράμματα υπάρχουν ίχνη γραμμάτων παλαιότερης επιγραφής, που αποξέστηκε για να εξυπηρετήσει τη επαναχρησιμοποίηση του μνημείου.
Στην κοιλιά του αγγείου απεικονίζονται σε χαμηλό ανάγλυφο δύο μορφές στην τυπική για την ταφική εικονογραφία χειρονομία της δεξίωσης. Πατούν και οι δύο σε ρηχά λαξευμένη γραμμή εδάφους. Η γυναίκα που κάθεται σε κλισμό αριστερά της παράστασης δίνει το χέρι σε νεαρό αγένειο ιματιοφόρο άνδρα που στέκεται όρθιος μπροστά της. Ο άνδρας θα πρέπει σύμφωνα με την επιγραφή να ταυτιστεί με τον νεκρό Επικράτη.