Επιγραφή κλασικών χρόνων που αναφέρει το τοπωνύμιο «Αμάρυνθος» εντοπίστηκε σε ανασκαφή στα Παλαιοχώρια, δύο χλμ. ανατολικά της σύγχρονης Αμάρυνθου, στην Εύβοια.
Η επιγραφή βρέθηκε σε δεύτερη χρήση σε ρωμαϊκή κρήνη και δεν σώζεται ακέραια. Διαβάζεται όμως «… ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ ΕΝ ΑΜΑΡΥΝΘΩΙ», γεγονός που επιβεβαιώνει την ταύτιση των αρχαίων θεμελίων, με το ιερό της Αμαρυσίας Αρτέμιδος.
Ανασκαφή με κατάλοιπα του προϊστορικού οικισμού
Το 2017 βρέθηκαν επιγραφές και ενσφράγιστες κεραμίδες με το όνομα της Αρτέμιδος, όμως το τοπωνύμιο διαβάζεται φέτος, για πρώτη φορά. Το γεγονός χαρακτηρίζεται ιδιαίτερα σημαντικό, διότι τα κατάλοιπα του προϊστορικού οικισμού που ανασκάφηκαν στις δεκαετίες ’70 και ‘80 στην ίδια περιοχή από την Ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία, μπορούν να ταυτιστούν με το μυκηναϊκό τοπωνύμιο a-ma-ru-to που αναφέρεται σε πινακίδες γραμμικής γραφής Β στο μυκηναϊκό ανάκτορο της Θήβας.
Το τοπωνύμιο «Αμάρυνθος» διατηρείται στο ίδιο σημείο για περισσότερα από 3000 χρόνια.
Ελληνο-Ελβετικό ανασκαφικό πρόγραμμα
Το Ελληνο-Ελβετικό ανασκαφικό πρόγραμμα άρχισε το 2006, με στόχο την εύρεση του ιερού της Αμαρυσίας Αρτέμιδος, το οποίο κατά τις αρχαίες πηγές υπήρξε ένα από τα πιο σημαντικά ιερά της Εύβοιας.
Τα τελευταία χρόνια είχαν ανασκαφεί δύο στοές της ελληνιστικής εποχής, οι οποίες ορίζουν το τέμενος από ανατολικά και βόρεια. Φέτος βρέθηκε η νότια πτέρυγα της ανατολικής στοάς, οπότε πλέον είναι γνωστά τα όρια του ιερού σε τρεις πλευρές.
Ενας βωμός ιερού
Η ανασκαφική έρευνα του 2019 εστιάζεται στον κεντρικό χώρο του ιερού, όπου μία σύγχρονη οικία κατεδαφίστηκε τον Δεκέμβριο του 2018, μετά τον εντοπισμό αρχαίων κτισμάτων ακριβώς δίπλα από αυτήν, με γεωφυσική διασκόπηση από ομάδα του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Κάτω από την οικία, το καλοκαίρι του 2019 βρέθηκαν τα θεμέλια μνημειώδους κλασικού κτιρίου με προσανατολισμό ανατολή-δύση, όπως αναμένεται για ναό. Η κακή κατάσταση διατήρησης δεν επιτρέπει ακόμη μία σαφή ταύτιση.
Η υπόθεση αυτή όμως, ενισχύεται από την εύρεση μεγάλου θεμελίου 4.8 μ. επί τουλάχιστον 12 μ. ακριβώς ανατολικά. Πρόκειται κατά πάσα πιθανότητα, για τον βωμό του ιερού.
Οπως αναφέρει σε ανακοίνωσή του το Υπουργείο Πολιτισμού η ανασκαφή πραγματοποιείται από την Ελβετική Αρχαιολογική Σχολή στην Ελλάδα, σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ευβοίας. Οι διευθυντές της ανασκαφής, καθ. Karl Reber, διευθυντής της Ελβετικής Αρχαιολογικής Σχολής, και η Αμαλία Καραπασχαλίδου, επίτιμη έφορος αρχαιοτήτων Ευβοίας, αναμένουν νέα στοιχεία για αυτό το σημαντικό μνημείο με την συνέχιση της ανασκαφής, υπό την επίβλεψη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ευβοίας, ιδιαιτέρως της διευθύντριας Αγγελικής Σίμωσι και του υπεύθυνου αρχαιολόγου Κωνσταντίνου Μπουκάρα.
