Η εγκλωβισμένη στις κοινωνικές συμβάσεις Έντα Γκάμπλερ, που επιλέγει την αυτοκτονία για να μην υποκύψει, στην παράσταση του Δημήτρη Καραντζά είναι εδώ για να κριθεί αλλά και για να μας κρίνει σε έναν κόσμο που αλλάζει ξανά.
Στην υπό ανακαίνιση έπαυλη που αγόρασε ο Γέργκεν για την Έντα, πιστεύοντας εσφαλμένα (για την ακρίβεια παραπλανημένος από αυτήν) ότι είναι το σπίτι των ονείρων της, μόνο ένας τοίχος είναι ήδη έτοιμος. Ο μπλε τοίχος με την συλλογή όπλων του στρατηγού Γκάμπλερ, του πατέρα της Έντας.
Τακτοποιημένα, τοποθετημένα σαν έργα τέχνης σε έναν τοίχο, ή σαν εικόνες σε ένα εικονοστάσι. Είναι η μοναδική διέξοδος της Έντα που επαναλαμβάνει ότι βαριέται. «Συχνά σκέφτομαι πως σε ένα μόνο πράγμα έχω ταλέντο σε αυτή τη ζωή. Να πλήττω μέχρι θανάτου» λέει.
Είναι το σκηνικό της παράστασης «Έντα Γκάμπλερ» που μόλις ανέβηκε στο θέατρο Προσκήνιο σε σκηνοθεσία Δημήτρη Καραντζά, το έργο του Ίψεν που διαδέχεται και μαζί συνυπάρχει με το «Λεοφωρείον ο Πόθος» του Τενεσί Γουίλιαμς.
Μόνο που εδώ ο Καραντζάς, φεύγει από το σύμπαν της νευρωτικής και διαρκών αναφλέξεων Μπλανς ντι Μπουά που δημιούργησε και κατεβαίνει σε ένα τούνελ, με την υγρασία του σκοταδιού και του αδιεξόδου. Η Έντα του είναι φυσικά σκοτεινή και απέλπιδα, εγκλωβισμένη και ακυρωμένη, σκληρή, εκδικητική, πνιγηρή, αλλά και εν τέλει δυνατή.
Το σκοτάδι της που υφαίνεται από τις παραπάνω ιδιότητες, τρυπά την αίθουσα μέσα από τα μάτια της Ανθής Ευστρατιάδου ως Έντα, αλλά και μέσα από το ηχηρό, ανεξέλεγκτο, σχεδόν υστερικό γέλιο της στις στιγμές της μεγάλης καταστροφής, της τραγωδίας. Το έργο είναι η Έντα, ακόμα και όταν δεν μιλάει, όταν την έχει βάλει ο Καραντζάς να στέκεται σύριζα πάνω στον τοίχο, με την πλάτη κολλημένη και να κοιτά την δράση που διεξάγεται μπροστά της.
Ο Δημήτρης Καραντζάς παραδίδει στη σκηνή αυτό το δύσκολο, σκληρό έργο που πολλοί θεωρούν ότι είναι το κορυφαίο του Ίψεν, καθώς και προάγγελος του φεμινισμού, με έναν τρόπο θα έλεγα σχεδόν στεγνό. Έχει φροντίσει να το στραγγίσει από κάθε συναισθηματικό υγρό, δεν χρησιμοποιεί ευκολίες και εργαλεία που μπορούν να γαργαλίσουν αυτό που θα νιώσεις. Σε αφήνει να οδηγηθείς εκεί με τον δύσκολο δρόμο, πιο εγκεφαλικά, δεν αφήνει στον θεατή την ευκολία του να κλείσει τα μάτια, ή να κοιτάξει αλλού.
Η Έντα του είναι η γυναίκα που βαριέται μέχρι θανάτου -κυριολεκτικά- γιατί δεν μπορεί να ζήσει όπως θέλει, να κάνει ότι θέλει, πρέπει να υπηρετήσει τον ρόλο της, να γίνει σύζυγος και μάνα και οικοδέσποινα. Έχει συμβιβαστεί, έχει παντρευτεί χωρίς να είναι ερωτευμένη, ενώ δεν μπορεί να ξεπεράσει τον έρωτά της για τον Άιλερτ που όταν χώρισαν απείλησε να τον σκοτώσει με ένα από τα πιστόλια του στρατηγού Γκάμπλερ -η μία προοικονομία μετά την άλλη.
Υπάρχει μια σκηνή στην παράσταση που συμπυκνώνει αυτή την αποστολή της γυναίκας που επιβάλλει η κοινωνία. Η θεία Γιουλάνε και ο Γέργκεν την έχουν στριμώξει. Ο Γέργκεν ακουμπά την κοιλιά της. Η θεία ψαχουλεύει το στήθος και την κοιλιά της, με έναν τρόπο αρπακτικό, κυριαρχικό για να δει αν είναι έγκυος. Αν θα επιτελέσει τον σκοπό της. Συγκλονιστική σκηνή που σου μεταδίδει όλη τη βία που ασκείται στις γυναίκες.
Η γυναίκα πρέπει να αναπαράγεται, να δίνει παιδιά. Την ίδια στιγμή που ο Ίλον Μασκ δηλώνει ότι οι γυναίκες σήμερα δεν κάνουν καλά τη δουλειά τους, πρέπει να γεννούν περισσότερα παιδιά. Και που ο Ντόναλντ Τραμπ αφήνει υπονοούμενα λέγοντας ότι υπήρχε γυναίκα στο πλήρωμα του ελικοπτέρου που συγκρούστηκε με το αεροσκάφος στην Ουάσιγκτον.
Η γυναίκα ένοχος, η γυναίκα που έχει μια αποστολή και μόνο, έναν τόπο: τον οίκο της. Αναπόφευκτα το σκέφτομαι όταν βλέπω αυτό το ψαχούλεμα που έφερε στη σκηνή ο Καραντζάς, με την θεία να δίνει την οδηγία και τον σύζυγο με αφέλεια και μαζί άγνοια να ακολουθεί. Ο Φιντέλ Ταλαμπούκας είναι ο σύζυγος, ένας άνδρας που πρέπει να επιτελέσει την αποστολή του, να παντρευτεί την όμορφη, να γίνει σπουδαίος, να βγάλει λεφτά, να κυριαρχήσει.
Ένα κοστούμι που του πέφτει μεγάλο, δεν μπορεί να ανταπεξέλθει. Και ο Ταλαμπούκας, αυτός ο ηθοποιός με το ανάστημα που κυριαρχεί στη σκηνή, κατορθώνει να δείξει αυτή την ιδρωμένη και καμπουριασμένη, κοντή προσωπικότητα του ήρωα, με τρόπο αριστοτεχνικό.
Όσα συμβαίνουν στη σκηνή, έχουν και μια κινηματογραφική υφή, η χρήση των φώτων, του ευρήματος της μικρής πόρτας που κοιτάς μέσα και βλέπεις άλλες σκηνές να διεξάγονται -άλλος θα έβαζε μια οθόνη για να καλύψει αυτή την ανάγκη, ο Καραντζάς επενδύει στην θεατρική λύση κρατώντας όμως και την αίσθηση μιας κάμερας που τρέχει και καλύπτει κάθε γωνία και λεπτομέρεια.
Αυτό που δεν «τρέχει» τόσο, είναι κάποιες στιγμές μεγάλης σιωπής, κενών στη δράση. Παύσεων. Ίσως να είναι μια σκηνοθετική πρόθεση για να δημιουργήσει τους διαδρόμους της ασφυξίας, του εγκλωβισμού, όμως στην πράξη αυτές οι στιγμές μάλλον απαγκιστρώνουν τον θεατή από την δράση. Κάτι που βλέπουμε λιγότερο στο δεύτερο πυκνό μέρος του έργου. Η εισβολή του δικαστή Μπρακ που ερμηνεύει ο Χρήστος Λούλης έρχεται να ηλεκτρίσει τη σκηνή. Υπέροχος, το σωστό alpha male, τόσο δυνατός, τόσο αδίστακτος, με ειρωνεία στη φωνή που σε τρυπάει, που δείχνει ότι αυτός είναι ο ρυθμιστής του παιχνιδιού, ότι μπορεί να έχει ότι θέλει.
Κάθε φορά που βλέπω τον Χρήστο Λούλη σε μια παράσταση λέω «είναι στα καλύτερά του». Τα αθροίζω όλα αυτά και φτάνω να πω τώρα «μα είναι στα καλύτερά του». Τυχεροί να βλέπουμε στη σκηνή αυτούς τους ηθοποιούς να συνυπάρχουν, βουτηγμένοι στις ερμηνείες τους. Πλούτος.
Ο Έκτορας Λιάτσος ως Άιλερτ, η Ιωάννα Δεμερτζίδου ως Τέα, η Τζωρτζίνα Δαλιάνη ως θεία, παίζουν με συνέπεια τον ρόλο τους που στην ουσία υπογραμμίζει το παιχνίδι εξουσίας, ταπείνωσης και εναρμόνισης με τις κοινωνικές νόρμες των τριών άλλων.
Η Έντα είναι η γυναίκα τρόπαιο, για όλους, Για τον σύζυγο πρωτίστως, για τον δικαστή που την θέλει για ερωμένη, για την θεία που θέλει να συνεχιστεί η γενιά. Η Ανθή Ευστρατιάδου με το κατακόκκινο μοχέρ φόρεμα είναι αυτό το τρόπαιο που τοποθετείς σε ένα ράφι για να διαλαλείς την ηγεσία σου.
Μέχρι που αποφασίζει να σπάσει, να αφανιστεί προκειμένου να διαφύγει από τα δεσμά της κοινωνικής επιταγής. Αυτή, που δεν ήθελε να είναι η γυναίκα τού Τέσμαν, αλλά ποτέ δεν αρνήθηκε ότι είναι η θυγατέρα του Γκάμπλερ. Άλλωστε έδωσε ένα όπλο του πατέρα της στον Άιλερτ με την εντολή να αυτοκτονήσει, μόνο που αυτός δεν το έκανε και πέθανε κατά λάθος. Άλλωστε στο τέλος η ίδια αυτοκτονεί με ένα όπλο από την συλλογή του πατέρα της.
Δεν την πενθούν. Ο Γέργκεν Τέσμαν έχει βρει ήδη την νέα του αγαπημένη. Ο δικαστής απογοητεύεται αλλά αποχωρεί. Μένει μόνο το αίμα της στη σκηνή, κόκκινο σαν το αίμα που φορούσε.
Βγήκα στον πεζόδρομο σωματικά, νιώθοντας όταν δεν έχω αποχωρήσει πλήρως από τον σκηνικό χώρο. Η παράσταση σε βαραίνει, σε ακολουθεί, σε στοιχειώνει, συνομιλείς μαζί της και με το παρόν όμως. Ο Δημήτρης Καραντζάς δεν πήρε τον εύκολο δρόμο. Δεν πήρε την πεπατημένη, δεν θέλει να γίνει αρεστός για λάθος λόγους. Είναι σαν να σε κοιτάζει, με τα μάτια της ηρωίδας, και να σε ρωτάει: Μπορείς να αντέξεις την Έντα Γκάμπλερ και όσων την συγκροτούν και την θρυμματίζουν μαζί;
*Έντα Γκάμπλερ στο θέατρο Προσκήνιο
Τετάρτη ως Κυριακή. Δευτέρα και Τρίτη ανεβαίνει το Λεωφορείο ο Πόθος
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ
Μετάφραση: Γιώργος Δεπάστας
Σκηνοθεσία: Δημήτρης Καραντζάς
Σκηνικό: Μαρία Πανουργιά
Κοστούμια: Ιωάννα Τσάμη
Moυσική: Γιώργος Ραμαντάνης
Φωτισμοί: Δημήτρης Κασιμάτης
Βοηθός σκηνοθέτη: Παναγιώτης Γκιζώτης
Βοηθοί σκηνογράφου: Σοφία Θεοδωράκη, Μαρία Σταθοπούλου
Artwork, Φωτογραφίες & Video: Γκέλυ Καλαμπάκα
Δημόσιες Σχέσεις & Επικοινωνία: Όλγα Παυλάτου
Social Media: Renegade Media
Παραγωγή: Θεατρικές Επιχειρήσεις Τάγαρη
ΔΙΑΝΟΜΗ
Έντα Γκάμπλερ: Ανθή Ευστρατιάδου
Δικαστής
Μπρακ: Χρήστος Λούλης
Άιλερτ Λεβμποργκ: Έκτορας Λιάτσος
Τέσμαν: Φιντέλ Ταλαμπούκας
Κυρία Έλβστεντ: Ιωάννα Δεμερτζίδου
Δεσποινίς Τέσμαν: Τζωρτζίνα Δαλιάνη