Να είσαι στο σπίτι σου, αλλά να νιώθεις νοσταλγία. Διότι αυτό που σου λείπει είναι το περιβάλλον γύρω του. Solastalgia, η μελαγχολία για όσα χάνονται γύρω μας εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής. Ο νεολογισμός που σκεπάζει όλο τον κόσμο και που αυτό το καλοκαίρι έγινε κοινός «τόπος».
Το Καμάρι Κορινθίας είναι ένα χωριό χτισμένο πάνω στην παραλία. Το χωριό του Παναγή Τσαλδάρη -το σπίτι του σώζεται στην πλευρά του χωριού που χτίστηκε στην ακτή. Το απόγευμα της Κυριακής, καθώς τα κύματα χτυπούσαν με λύσσα πάνω στις αυλές -έχοντας προ καιρού αφανίσει την παραλία- έριξαν μια αυλή. Βάθυναν οι ρωγμές σε άλλες.
Λίγους μήνες πριν, το κύμα ράγισε την πλατεία με το Ηρώον, άνοιξε τρύπες σε κήπους. Το νερό, η θάλασσα έχει εισβάλει, σπρώχνει τη γη. Η διάβρωση του εδάφους είναι στα όρια του επείγοντος. Το ανθρώπινο χέρι, η κλιματική αλλαγή, ο τρόπος που η φύση ανταποκρίνεται στον τρόπο που την κατοικούμε. Ολα μαζί οδήγησαν εδώ.
Filippo Monteforte/AFP via Getty Images
Στην επικράτεια της solastalgia
Στη Ρόδο, το χώμα αχνίζει ακόμα, οι επισκέπτες του νησιού γυρνούν την πλάτη σε παραλίες όπου τα ίχνη από τις πυρκαγιές είναι συντριπτικά, και στρέφονται προς τη θάλασσα, καθώς πίσω τους ο εφιάλτης είναι ακόμα ζωντανός.
Σπίτια χάθηκαν, καλλιέργειες εξαφανίστηκαν, δάση έσβησαν, ζώα βρήκαν τραγικό θάνατο. Ιστορίες και έργα ανθρώπων έγιναν στάχτη στην τεράστια τεφροδόχο που έγινε η ίδια γη.
Ένα βαθύ τραύμα για το περιβάλλον, την οικονομία. Αλλά και για την ψυχή μας. Η κλιματική αλλαγή και τα βίαια φαινόμενα, όπως οι φωτιές, οι πλημμύρες, μας βυθίζουν ανεπιστρεπτί στη solastalgia. Tη νοσταλγία για τη γη που κατοικήσαμε. Τη νοσταλγία, το πένθος για αυτό που είχαμε ως σπίτι, ως χώρο αναφοράς, ως τοπίο που στέγασε τις ιστορίες και τις ζωές μας.
Μπορεί να μην το ξέρετε, αλλά, ναι, κατά πάσα πιθανότητα πάσχετε και εσείς από solastalgia. Oλη η Ελλάδα, χρόνια τώρα αλλά κυρίως από το Μάτι και μετά, την Εύβοια, τη Ρόδο. Τις ακτές που εξαφανίζονται λόγω της διάβρωσης του εδάφους -αλλά κανείς δεν μιλάει γι' αυτό δυνατά, ίσως γιατί ακόμα δεν υπάρχουν θύματα. Ετσι δεν γίνεται πάντα;
Solastalgia λοιπόν, η νοσταλγία για τη γη, ο πόνος γι' αυτό που υπήρξε και κατοικήθηκε και τώρα έχει λαβωθεί, έχει εκλείψει. Θλίψη, πόνος, ανασφάλεια, θυμός, πένθος, άγχος γι' αυτό που έρχεται. Τα βασικά συμπτώματα. Μοιάζει με την κατάθλιψη. Άλλες φορές φέρνει σωματικά έντονα συμπτώματα: ναυτία, πονοκέφαλο, ταχυκαρδία.
H γη, ο νόστος, ο πόνος
Toν όρο τον εμπνεύστηκε και τον καθιέρωσε -τον αναγνωρίζει και ο Διεθνής Οργανισμός Υγείας- ο Glen Albrecht. Oδηγώντας, είδε από ψηλά μια σειρά από ξεκοιλιασμένα βουνά εξαιτίας των λατομείων που υπήρχαν στην περιοχή. Ένιωσε ταραχή, ένιωθε θλίψη, ένιωσε ότι κάτι χάθηκε ανεπιστρεπτί. Solastalgia, από το solace (γη), και το nostalgia (νοσταλγία). Οπου, βέβαια, η λέξη «νοσταλγία» περιέχει τη λέξη «άλγος». Τον πόνο.
«Είναι ένας όρος που υιοθετήθηκε για να δώσει βαθύτερο νόημα στο άγχος που οφείλεται στο περιβάλλον. Σε αντίθεση με τη νοσταλγία -τη μελαγχολία που νιώθουν οι άνθρωποι όταν απομακρύνονται από το σπίτι τους-, η solastalgia είναι το άγχος που παράγεται από τις περιβαλλοντικές αλλαγές και επηρεάζουν τον άνθρωπο σε σχέση με τον τόπο τους», αναγράφεται στις σχετικές μελέτες.
Οι Ελληνες πάσχουν από solastalgia και θα μπορούσε να πει κάποιος ότι υπάρχει κάτι το λυρικό στο γεγονός ότι εδώ γεννήθηκε ο όρος «νόστος» και «νοσταλγία», όμως η αλήθεια είναι ότι αυτή η πάθηση της ψυχής έχει ένα σκληρό ρεαλιστικό πρόσωπο. Ομάδες κοινωνικών επιστημόνων έχουν μελετήσει αυτό το φαινόμενο, τον νεολογισμό, σε αγροτικούς πληθυσμούς της βόρειας Γκάνας, όπου οι ξηρασίες κατέστρεψαν τις σοδειές, στον Κόλπο του Μεξικού όπου τυφώνες και διαρροές πετρελαίου προκάλεσαν ασύλληπτη καταστροφή, στους κατοίκους της Αριζόνα, που βρέθηκε στην κόλαση των πυρκαγιών του 2011.
Tο 75% των Αμερικανών έχουν eco-anxiety
Θρηνούμε για το περιβάλλον όπως για τον χαμό κάποιου αγαπημένου μας προσώπου. Η κλιματική κρίση προκαλεί έντονα συναισθήματα. Οι ειδικοί μιλάνε πλέον για οικολογικό θρήνο, για κλιματικό θρήνο και για περιβαλλοντική μελαγχολία.
Μια έρευνα του 2020 από τον Αμερικανικό Οργανισμό Ψυχολογίας έδειξε ότι τα δύο τρίτα των Αμερικανών βιώνουν την eco-anxiety, αγωνία για το περιβάλλον. To ίδιο συμβαίνει στη Βενετία, που οι κάτοικοι βλέπουν την πόλη να βουλιάζει, τη στάθμη της θάλασσας να ανεβαίνει διαρκώς. Ο κόσμος σε σοκ παρακολουθεί τις φωτιές στο Μάουι της Χαβάης.
Να σου λείπει όχι το σπίτι σου, αλλά η φύση, το περιβάλλον όπου βρίσκεται το σπίτι σου. Λένε ότι σε 10 χρόνια θα είναι αδύνατο για τον άνθρωπο πλέον να αντιμετωπίσει τα δεινά της κλιματικής αλλαγής. Λένε ότι η τεχνητή νοημοσύνη, η τεχνολογία, οι έρευνες θα έπρεπε να στρέφονται εκεί. Οσο οι εκκεντρικοί δισεκατομμυριούχοι νάρκισσοι στρέφονται στην εξερεύνηση νέων τόπων ζωής για λίγους, στο Διάστημα, αντί να επενδύουν στη διάσωση της Γης.
Δευτέρα 14 Αυγούστου 2023 και η «Liberation» κυκλοφορεί με ένα εξώφυλλο που αρχικά σε κάνει να γελάς. Ένα δυστυχισμένο παιδί: το παγωτό λιώνει στα χέρια του, φοράει αδιάβροχο γιατί βρέχει διαρκώς και καταρρακτωδώς, η θάλασσα μανιασμένη.
Η εφημερίδα έβαλε τους Γάλλους να βαθμολογήσουν το φετινό καλοκαίρι των καταιγίδων, του καύσωνα, των πυρκαγιών, του μποτιλιαρίσματος σε συγκεκριμένες περιοχές. Ένα καλοκαίρι χαμένο.
Δευτέρα 14 Αυγούστου 2023. Κατολίσθηση λάσπης έπνιξε πόλη κοντά στο Τορίνο. Γκρι, υγρή λάσπη κάλυψε την Μπαρντονέκια.
Πρωί Δευτέρας 14 Αυγούστου 2023 σκέφτομαι τα καλοκαίρια που ζήσαμε, τις στιγμές, πρόσωπα που δεν υπάρχουν πια, έρωτες και χωρισμούς και συναπαντήματα και μυστικά του χωριού και του κόσμου όλου που ακούσαμε τρώγοντας και πίνοντας στην αυλή που πήρε το κύμα στο Καμάρι. Εκεί που ήταν το καφενείο, το εστιατόριο που για δεκαετίες μαζευόταν κόσμος από τα γύρω χωριά.
Solastalgia, θρήνος για το περιβάλλον, θρήνος για όσα ζήσαμε εκεί και γέμισαν ρωγμές.