Μια ελληνική κινηματογραφική όπερα έχει σήμερα πρεμιέρα στη Νέα Υόρκη και οι αφίσες της έχουν κατακλύσει τους δρόμους. Τα εισιτήρια έχουν προπωληθεί και η Ελλη Παπακωνσταντίνου είναι έτοιμη να παρουσιάσει σε ένα από τα σπουδαιότερα θέατρα του κόσμου, ένα έργο, με έμπνευση τον Οιδίποδα. Εναλάξ, στην ίδια σκηνή, από σήμερα παίζει η Madonna.
Λίγο πριν αναχωρήσει για Νέα Υόρκη η Ελλη Παπακωνσταντίνου μιλά στο Iefimerida.gr για την παράστασή της.
Και ναι εδώ μπορούμε να μιλάμε για διεθνή καριέρα. Πόσο εύκολα ή δύσκολα έχουν έρθει τα πράγματα μέχρι σήμερα για εσάς κ. Παπακωνσταντίνου;
«Δεν γεννήθηκα σε θεατρική οικογένεια ή σε κάποια μεγαλοαστική επώνυμη οικογένεια που προωθεί τα παιδιά της. Και επίσης γεννήθηκα γυναίκα. Ανακάλυψα σύντομα ότι και τα δύο είναι ανασταλτικοί παράγοντες και «ατυχίες» στη ζωή ενός καλλιτέχνη στην Ελλάδα. Κάνω πολιτική τέχνη δεν ήμουν η αγαπημένη παραδοσιακών ελληνικών ιδρυμάτων. Είχα όμως τη μεγάλη τύχη να έχω για πατέρα μου ένα αυτοδημιούργητο έξυπνο άνθρωπο από τον οποίο κληρονόμησα την ορθή λογική και το πείσμα. Αλλά το μέλλον ανήκει στις γυναίκες. Έζησα μόνη μου από τα 18 μου, σπούδασα στην Αγγλία με δικά μου μέσα γιατί η οικογένεια δεν ενέκρινε τις επιλογές μου και έζησα εκεί και μετά το θάνατο της μητέρας μου στα 23 μου χρόνια. Πέρασα δύσκολα αλλά υπάρχουν και χειρότερα. Στο τέλος-τέλος όλες οι δυσκολίες της ζωής γινόμαστε εμείς και αν δεν φοβάσαι μάλλον στην τελική σού ήρθαν «εύκολα» ή έτσι νομίζουν οι γύρω σου».
«Δεν είμαι ευχάριστη και με ενδιαφέρει η έρευνα στο θέατρο»
«Εμένα στην πραγματικότητα το μόνο που με απασχολεί είναι να μπορώ να εκφράζομαι, και δε περιμένω να μου δοθεί αυτή η δυνατότητα γιατί αν περίμενα δε θα μου δινόταν ποτέ. Δεν είμαι ευχάριστη και με ενδιαφέρει η έρευνα στο θέατρο. Θέλω κάθε δουλειά μου να στηρίζεται στην έρευνα. Για όλους αυτούς τους λόγους λοιπόν για μένα η διεθνή καριέρα ήταν μονόδρομος. Είναι τρομερές οι σπάνιες στιγμές που αισθάνεσαι ότι βρίσκεις τη γλώσσα σου. Αυτό το παλεύεις μια ζωή σού φεύγει και σού έρχεται και για να είμαστε ειλικρινείς, αν δεν μιλήσουμε εδώ με όρους «καριέρας»-που στο κάτω κάτω ούτε ξέρω τι σημαίνει – τελικά με ένα βαθύ αίσθημα ανεπάρκειας αναμετριέμαι. Όλες μου οι δυσκολίες και ευκολίες ξεκινούν και καταλήγουν σε αυτό»
Οιδίποδας στη Νέα Υόρκη
Oedipus: Sex with Mum Was Blinding στη Νεα Υόρκη και αμέσως μετά στην Αθήνα. Τι έχετε ετοιμάσει;
«Είναι μια κινηματογραφική όπερα. Μια νέα γλώσσα που φτιάξαμε με τους συνεργάτες μου κάτι που δεν έχω ξανακάνει τουλάχιστον όχι σε αυτό το βαθμό. Είναι μια παράσταση που συνδυάζει την ζωντανή μουσική, τις σύγχρονες γνωσιακές επιστήμες και τον αρχαίο μύθο. Συμμετέχουν Έλληνες και Αμερικάνοι συντελεστές και γίνεται εκτενής χρήση νέων τεχνολογιών. Η αμερικάνικη εταιρία παραγωγής που τη στηρίζει, μετά τη Νέα Υόρκη και την Αθήνα οργανώνει την περιοδεία στην Αμερική και Καναδά».
Γιατί μία παράσταση με έμπνευση από τον Οιδίποδα;
«Πρόκειται για ένα έργο που έγραψα φέτος όπου έζησα έξι μήνες μόνη μου στην Αμερική, στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ. Πήγα εκεί με το Βραβείο Φουλμπράιτ για να κάνω έρευνα για αυτήν την παράσταση. Για να μελετήσω νέες τεχνολογίες και εφαρμογές σχετικές με διαδραστικές παρτιτούρες και συμμετοχή του κοινού και για να αντλήσω υλικό από πειράματα και έρευνα για τη λειτουργία του εγκεφάλου και την ενσυναίσθησητου εαυτού»
« Τις πρώτες μέρες του ταξιδιού μου βρέθηκα ολομόναχη σα να με είχε ρίξει κάποιος με αλεξίπτωτο στη μέση του πουθενά, σε μια τεράστια πόλη. Ήταν πολύ αποκαλυπτικό όλο αυτό. Βρέθηκα ξαφνικά χωρίς τηλέφωνο και ίντερνετ και χωρίς κανέναν φίλο και γνωστό. Από ένα αίσθημα απόλυτης μοναξιάς αλλά και από τη σιωπή, το καταφύγιο που ανακάλυψα. Από εκεί ξεπήδησαν όλα. Από αυτό το βίωμα του να είσαι ευάλωτος, κατακερματισμένος και ασαφής ως προς την ταυτότητά σου μετέωρος ξεπήδησε ο δικός μου Οιδίποδας. Αυτή η κατάσταση μάλλον ταιριάζει στην εποχή μας. Είναι ένα ισχυρό σύγχρονο αφήγημα ότι νιώθουμε άρρωστοι κι αποκομμένοι από το περιβάλλον, τους άλλους, το σώμα μας, τον ίδιο μας τον εαυτό.
Το έργο μου αντλεί από αυτό το αίσθημα. Είναι καθρέπτες το συλλογικό με το ατομικό, το ψυχαναλυτικό με το πολιτικό. Και όλα τα πρόσωπα του έργου καθρεπτίζουν το ένα το άλλο».
«Κατά πόσο όμως υπάρχει ελεύθερη θέληση;»
«Έπειτα, γνώρισα και είχα την τύχη να μοιραστώ σκέψεις με εξαιρετικούς ερευνητές που τους έχει απασχολήσει το ζήτημα της ελεύθερης θέλησης. Έχουμε όλοι μεγαλώσει σε κοινωνίες που μας μαθαίνουν να πιστεύουμε ότι είμαστε οι αρχιτέκτονες του εαυτού μας, ότι εμείς ορίζουμε τις επιλογές μας κι ότι αν κάτι δεν πάει καλά στη ζωή μας, φταίμε εμείς. Αυτή είναι μια πηγή μεγάλου άγχους. Είμαστε περισσότερο αγχωμένοι από παλιά ακριβώς γιατί το σύστημα μάς υπόσχεται ότι μπορούμε να διαλέξουμε, όποια ζωή θέλουμε. Κατά πόσο όμως υπάρχει ελεύθερη θέληση;».
«Μήπως είμαστε παιδιά της τύχης»
«Γνώρισα σύγχρονους νευροεπιστήμονες που κάνουν πολλοί ενδιαφέροντα πειράματα προς αυτήν την κατεύθυνση και καταθέτουν ότι είμαστε παιδιά της Τύχης. Το υλικό αυτό είναι ενσωματωμένο στην παράσταση. Μπορούμε να φανταστούμε τι θα σήμαινε αυτό για τις κοινωνίες μας; Το Αμερικάνικο Όνειρο βασίζεται στην ιδέα της ελεύθερης βούλησης. Αλλά αν δεν υφίσταται η υπερεκτιμημένη «ελεύθερη θέληση»;
«Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν πολύ ανεπτυγμένη την αίσθηση του τραγικού ακριβώς γιατί αναγνώριζαν ότι ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του και θα τιμωρηθεί για την όποια πράξη του (ενσυνείδητη ή μη) αλλά την ίδια στιγμή δεν έχει έλεγχο πάνω στη ζωή του. Στον Οιδίποδα Τύραννο η τραγική ειρωνεία του έργου συνοψίζεται στη φράση¨ «Εγώ είμαι ο αρχιτέκτονας του εαυτού μου». Αν όμως, αυτό δεν ισχύει, τότε, τι; Φυσικά, η παράσταση δε δίνει απαντήσεις απλώς θέτει ερωτήματα παρακολουθώντας τα σύγχρονα αφηγήματα και τον αρχαίο μύθο καθώς αυτά πλέκονται μεταξύ τους και αλληλοκαθρεπτίζονται»
Σύμφωνα με το δελτίο τύπου της παράστασης στο ρόλο του χορού, θα είναι το κοινό, Τι σημαίνει αυτό;
«Σκέφτηκα ότι το κύριο μοτίβο του Οιδίποδα είναι το «Σώσε μας!» που τους ζητάει ο λαός του. Είναι όλοι τους άρρωστοι. Πρόκειται για ένα έργο για φωνές, έχει γραφτεί δηλαδή ως μουσική, ως λιμπρέτο. Υπάρχει η φωνή του Τειρεσία και της Ιοκάστης και του Οιδίποδα. Αλλά εκεί που δίνω έμφαση είναι στο χορό. Ο χορός πρωταγωνιστεί.
Άλλωστε το κοινό συμμετέχει ως χορός στην παράσταση με δύο διαφορετικούς τρόπους. Ο πρώτος είναι μέσω της τεχνολογίας, όπου οι φωνές των θεατών περνούν μέσα από vocoders, τα οποία έχουν φορτωμένες τις παρτιτούρες των χορικών σε αρχεία midiμε αποτέλεσμα την μετατροπή της ομιλούσας φωνής, σε άδουσα φωνή.
Ο δεύτερος έχει να κάνει με την τυχαιότητα και τον συλλογικό αυτοσχεδιασμό, οι θεατές έχοντας τα χορικά μπροστά τους, δημιουργούν μια αυτόματη σύνθεση, ένα παλίμψηστο φωνών, το ηχοτοπίο μια πόλης. Ο Οιδίπους είναι και αυτές οι σύγχρονες φωνές. Οι φωνές όλων μας».
Μία ελληνική παράσταση στη Νέα Υόρκη
Μια ελληνική παράσταση στη Νέα Υόρκη, πώς προέκυψε η συνεργασία;
«Γενικά, οι Αμερικάνοι είναι πολύ ανοικτοί! Είναι μια μεγάλη όμορφη περιπέτεια.Το ταξίδι ξεκινάει με το Βραβείο Φουλμπράιτ πριν από ένα χρόνο και την τρομερή τύχη να γίνω δεκτή ως visitingscholarστο φημισμένο CCRMA(ComputerCenterforMusicandAcoustics), στο StanfordUniversity. Έγραψα το έργο στην Αμερική στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, όπου και το ανέβασα ως workinprogressτον Απρίλιο 2019. Εκεί, είχα την τύχη να συνεργαστώ με καταπληκτικές ομάδες εικαστικών / videoartistsκαι ηλεκτροακουστικών που δουλέψαμε μαζί για έξι μήνες και ύστερα από έρευνα και πολλές δοκιμές καταφέραμε να δημιουργήσουμε ένα ιδιαίτερα εξελιγμένο τεχνολογικά περιβάλλον. Ήταν μια μοναδική περίοδος της ζωής μου, όπου μπόρεσα να κάνω έρευνα και να εξελιχτώ χωρίς να έχω την αγωνία του τελικού αποτελέσματος. Ταυτόχρονα, συνεργάστηκα και στο μουσικό σκέλος με Αμερικάνους καλλιτέχνες. Η παράσταση στο Στάνφορντ είχε πολύ θετική ανταπόκριση και έτσι μου προτάθηκε η Νέα Υόρκη. Μια αμερικάνικη εταιρία παραγωγής (Thedirectorscompany) με στηρίζει και τελικά με προσκαλεί το ΒΑΜ (BrooklynAcademyofMusic) ένα από τα ωραιότερα θέατρα του κόσμου να την παρουσιάσουμε ως παγκόσμια πρεμιέρα στην τελική της μορφή, ενω έκπληξη αποτελεί πως τις ίδιες μέρες, εναλλάξ παίζει και η Madonna».
Το παγκόσμιο μήνυμα του εργου
Ποιο είναι το παγκόσμιο μήνυμα, που θεωρείτε ότι θα αγγίξει τους θεατές σε Αμερική αλλά και Αθήνα;
«Ο φόβος του κάθε ανθρώπου να αντέξει τον εαυτό του, όταν εκείνος του αποκαλύπτεται είναι μεγάλος, ο Οιδίπους κατά κάποιο τρόπο ξορκίζει αυτόν τον φόβο».
Ένα μικτό θέαμα σας αγχώνει το πώς θα το αντιμετωπίσει το κοινό;
«Θέλω η παράσταση να έχει την τελειότητα της όπερας και το γκρουβάρισμα των γκόσπελ, το μέγεθος των ηρώων και την αγωνία του κάθε ενός μας. Τα υποκειμενικά πλάνα, τη μαγεία του κινηματογράφου και τη θεατρικότητα του ζωντανού δρώμενου.
Είναι δύσκολο να ισορροπείς αυτά τα σκηνικά στοιχεία. Η προσέγγισή μου είναι μουσική. Δηλαδή όλα είναι μουσική κατά κάποιο τρόπο».
Κριτικές διαβάζετε;
«Ναι, πάντα. Από όποιον κι αν έχουν γραφτεί. Μαθαίνω πολλές φορές περισσότερα για αυτούς που γράφουν μια κριτική παρά για το ίδιο το έργο μου, αλλά δε με πειράζει. Ανοίγει ένα πεδίο συνάντησης, γίνεται μια ανταλλαγή που μου αρέσει πολύ».
Και επιστροφή στο θέατρο Σφενδόνη.
«Θα είναι η Ελληνική εκδοχή της παράστασης αυτής, χωρίς τους Αμερικάνους συντελεστές που δεν μπορούμε να καλύψουμε τα έξοδά τους για να έρθουν (δυστυχώς). Αλλά με ζωντανή μουσική. Η παράσταση θα είναι στα αγγλικά με ελληνικούς υπέρτιτλους.
Η παράσταση στηρίζεται από το Υπουργείο Πολιτισμού που χωρίς αυτό δεν θα μπορούσαμε να κάνουμε καμιά συμπαραγωγή με οργανισμούς του εξωτερικού. Είναι πολύ σημαντικός ο θεσμός των επιχορηγήσεων».
Μία γεύση από την παράσταση στο παρακάτω βίντεο: