Ο εικαστικός Βασίλης Πέρρος εμπνέεται από όσα έβλεπε στα σπίτια των μαθητών του, στις διαδικτυακές συνδέσεις τους στην καραντίνα. Τα έργα με θέμα του σπίτι παρουσιάζονται σε έκθεση στη γκαλερί Σκουφά.
«Έχεις πινέλα και χρώματα. Ζωγράφισε τον Παράδεισο και μπες μέσα». Με τα λόγια του Καζαντζάκη για οδηγό, ο Βασίλης Πέρρος μας καλεί στο ζωγραφικό του καταφύγιο, όπως το μεταφέρει από το εργαστήριο στην γκαλερί Σκουφά από την Πέμπτη 17 Φεβρουαρίου μέχρι και τις 12 Μαρτίου 2022. Το τελευταίο του εικονογραφικό σύνολο δημιουργήθηκε μέσα στην πανδημία. Από το ξεκίνημά της, κατόπιν με τη συνθήκη του εγκλεισμού, ο ζωγράφος δεν έμεινε ερμητικά κλεισμένος, αλλά «κρυφοκοιτούσε» στα σπίτια. Περνούσε το αδιάκριτο βλέμμα του μέσα από τις χαραμάδες κι έριχνε τον φακό του για να συλλάβει τα τεκταινόμενα του σημερινού σπιτιού σε κάθε λεπτομέρεια.
Ο οίκος και το σχήμα του εμφανίζεται σχεδόν σε όλα τα έργα ως εικόνα αρχετυπική. Πρωταγωνιστές είναι άνθρωποι καθημερινοί και το σπίτι είναι το πεδίο όπου εξελίσσεται η σύγχρονη πραγματικότητα πίσω από τις κλειστές πόρτες. Η έννοια του «οίκου» που προστατεύει ως απάγκιο, ενώνει, αλλά μπορεί και να περιορίζει, ακόμη και να συνθλίβει, ζωντανεύει και γίνεται επιφάνεια ζωγραφική. Στις δύο διαστάσεις καθρεφτίζεται ο ζωτικός χώρος όπου ο κόσμος βίωσε τα τελευταία χρόνια την πρωτόγνωρη δοκιμασία του εγκλεισμού υπό το φόβο της αόρατης απειλής.
Οι μαθητές του στο Webex και η ιδέα για το κεντρικό έργο
Το κεντρικό έργο που συμπυκνώνει την ιδέα του Βασίλη Πέρρου, τιτλοφορείται με τον εύγλωττο τίτλο «Exit» (Έξοδος). Είναι καρπός πολύμηνης προσπάθειας, έργο που το(ν) βασάνισε. Πρόκειται για σπονδυλωτό σύνολο από ιστορίες που λειτουργούν αυτόνομα κι όλες μαζί έχουν τη λογική «πολυκατοικίας». Την ιδέα της χωροταξίας πήρε όταν δίδασκε εικαστικά τους μαθητές του μέσω Webex. Στο ψηφιακό περιβάλλον άντλησε βιώματα αποκαλυπτικά, «παράθυρα» που του έδωσαν λύσεις ζωγραφικές. «Αυτή η εικόνα ήρθε και πότισε το μυαλό μου. Παρά τα στενά όρια του μαθήματος κατανοούσες τι επικρατεί σε κάθε οικογένεια, από μικρά ευτράπελα έως τρομερά δυσάρεστες ιστορίες. Παιδιά και γονείς έβγαλαν “ρίζες” επάνω στον καναπέ μπροστά σε μια οθόνη. Αυτήν την εικόνα, λοιπόν, ήθελα να μεταφέρω».
Το σπίτι, όμως, του ζωγράφου δε μένει ακίνητο. Έχει πόρους, αναπνέει ως ύπαρξη, μετακινείται, διαστέλλεται, ανοίγει και κλείνει θυμίζοντας συμπληγάδες, παραλλάσσοντας κάθε τόσο την οπτική γωνία, εστιάζοντας σε διαφορετικά σημεία του χώρου ή μεγεθύνοντας τα πρόσωπα. Κάθε φιγούρα παρουσιάζεται με διπλάσιο κεφάλι κατ’ αναλογία με το κανονικό, σε μία «παραμόρφωση της μαριονέτας» όπως την αποκαλεί. «Ήθελα να δείχνει σαν κουκλοθέατρο με μαριονέτες θλιβερά πραγματικές. Διότι είμαστε θιασώτες ενός έργου που παίζουμε άθελά μας με νήματα αόρατα».
Οπως αναφέρει για τον καλλιτέχνη και την έκθεση ο ιστορικός τέχνης Γιώργος Μυλωνάς, το σπίτι, από τις πρώτες του απόπειρες να το σχεδιάσει, το παιδί εκφράζει με λιγοστές γραμμές την άμεση και πιεστική λειτουργικότητα του χώρου του. Στα μάτια μας αναπαριστά αυτό που βλέπουμε όλοι. Στα μάτια του παιδιού, όμως, το σπίτι είναι η εικόνα του κόσμου, ενός κόσμου που δεν μπορεί να συλλάβει χωρίς να λειτουργεί εντός του η μεταφορικότητα. Σε αυτό το αρχετυπικό σύμβολο – που δεν είναι απλό σχήμα, αλλά ένας μικρόκοσμος - μοιάζει να υπακούει η τελευταία ενότητα έργων του Βασίλη Πέρρου.
Στην ντεκουπαρισμένη ζωγραφική επιφάνεια του σπιτιού, ο Πέρρος χτίζει το χρονικό μιας εποχής που χαρακτηρίζεται από την παγκόσμια πανδημική κρίση και τη ραγδαία μετάβαση στον ψηφιακό κόσμο. Το βλέμμα του ρίχνει φακό για να συλλάβει τα τεκταινόμενα του σημερινού σπιτιού σε κάθε λεπτομέρεια. Δεν σκοπεύει σε επίδειξη τεχνικής επιδεξιότητας (αυτή πια την έχει αποδείξει από καιρό), ούτε σε μηχανική αναπαραγωγή του αυτονόητου. Μας δίνει μια οντολογική καταβύθιση στο είναι των ανθρώπων και των πραγμάτων.
Το κεντρικό έργο που συμπυκνώνει την ιδέα του, τιτλοφορείται με τον «Exit» (Έξοδος) και πρόκειται για σπονδυλωτό σύνολο από ιστορίες που λειτουργούν αυτόνομα κι όλες μαζί έχουν τη λογική «πολυκατοικίας». Στα «κάτω διαμερίσματα» ο θεατής έρχεται αντιμέτωπος με σκοτεινά δωμάτια μοναξιάς. Στο κέντρο εδράζεται ένα αίσθημα αισιοδοξίας κι όσο ανεβαίνει το βλέμμα του θεατή, η σύνθεση κορυφώνεται μέσα από ένα μήνυμα φυγής.
Πρωταγωνιστές είναι άνθρωποι καθημερινοί και το σπίτι, ο Οίκος, είναι το πεδίο όπου εξελίσσεται η σύγχρονη πραγματικότητα πίσω από τις κλειστές πόρτες.
Η δοκιμασία της καραντίνας υπήρξε πρωτόγνωρη εμπειρία για τους σημερινούς ανθρώπους. Ζουν χωρίς πίστη, απομαγεμένοι και θλιμμένοι, δεσμώτες του μικρού τους εαυτού και του ιδιωτικού τους χώρου, που πια ούτε καταφύγιο είναι ούτε ασφάλεια παρέχει. Με σκηνογραφική αντίληψη μεταφέρει στο κοινό την ουσία της καθημερινότητας. Το σπίτι του, δεν μένει ακίνητο. Μετακινείται από τους ενοίκους, διαστέλλεται, ανοίγει και κλείνει θυμίζοντας συμπληγάδες (ναι, το σπίτι προστατεύει ως απάγκιο, ενώνει, αλλά μπορεί και να περιορίζει, ακόμη και να συνθλίβει), παραλλάσσοντας κάθε τόσο την οπτική γωνία, εστιάζοντας σε διαφορετικά σημεία του χώρου ή μεγεθύνοντας τα πρόσωπα.
Ρεαλισμός σε αποσύνθεση που εκβάλλει μέσα στο όνειρο. Ήττα και απόγνωση. Παρ’ όλα αυτά, ο Πέρρος δεν σε καταθλίβει. Αντίθετα, σε παρηγορεί. Τρέφει απέραντη αγάπη και ευαισθησία για τους ανθρώπους που πάσχουν. Και η ζωγραφική του αύρα μέσα από μεγαλειώδη μικροπράγματα – σε μια ανθοστήλη, στην παρέα ενός ζώου, στ’ αναμμένο καντήλι, στη ζεστασιά του χαλιού - περνά μέσα από τις χαραμάδες των δωματίων και σε συμφιλιώνει με τη μοίρα, με τον πόνο των ανθρώπων και των πραγμάτων. Η πίστη στο θαύμα, θα είναι πάντα η αχίλλειος πτέρνα του ορθολογικού μηδενισμού.
Στο σύμπαν του ζωγράφου αυτός που εκφράζει την ελπίδα είναι το παιδί, είτε αυτό που κρύβουμε στη μνήμη (όπως στο έργο «κλεψύδρα»), είτε αυτό που σηκώνεται από την αναπηρική πολυθρόνα και μας ανοίγει τα μάτια στο όνειρο (όπως στο έργο «τις νύχτες ονειρεύομαι ότι πετάω). Την ίδια στιγμή, επειδή γνωρίζει ότι ταυτότητά μας είναι η γλώσσα μας, δοξάζει τη γλώσσα και το ήθος που έχει εγγραφεί μέσα της, μέσα μας, σαν κληρονομική μνήμη. Μία από τις πιο συγκινητικές σκηνές του είναι το σπιτάκι που περιβάλλεται από μια θάλασσα λέξεις. Παραπέμπει στο πρώτο σπίτι του Ανθρώπου. Αλλού πάλι, μας δίνει ένα κυκλικό συναπάντημα του ανθρώπου που γερνάει και συναντάει το μωρό που ο ίδιος υπήρξε. Η αρχή της ζωής και το τέλος της μέσα σ’ ένα σπίτι στη μέση του πουθενά.
Ο Πέρρος είναι άνθρωπος του καιρού του. Αλιεύει τις εικόνες του από το διαδίκτυο, μεταγράφει ζωγραφικά τα διαδικτυακά παράθυρα. Το ξέρει καλά πως ο σημερινός κόσμος διαμορφώνει με γρήγορα βήματα το πλαίσιο της μετάβασης στην ψηφιακή εποχή. Είναι φανερό ότι γεννιέται ένας κόσμος με κριτήρια διαφορετικά από την εποχή του Γουτεμβέργιου. Πώς αντιλαμβάνεται ο δημιουργός τον ρόλο του ζωγράφου σε αυτή την συνθήκη; Τι σημαίνει να ζωγραφίζεις με ρεαλισμό στην εποχή του Meta;
Ο ίδιος αποκαλύπτεται στη μνημειακή σύνθεση «Exit», μέσα στο εργαστήριο του καλλιτέχνη. Εκεί έχουμε το avatar του (για να μιλήσουμε με όρους τεχνολογικούς), όπου ο ρεαλισμός αντλεί από την ψηφιακή απεικόνιση (τριπλή εναλλασσόμενη εικόνα του ζωγράφου σε slow motion). Ο δημιουργός παίζει με τη διάσταση του χρόνου στο πιο χρονοβόρο εκτελεστικά έργο του.
Στην καθημερινή μας ζωή νομίζουμε ότι η ιστορία είναι αυτό που ήδη συνέβη, αυτό που πέρασε κάποτε, και το πολύ πολύ να διατηρείται μόνον ως μια ακόμη ρίζα του σημερινού. Πιστεύουμε πως ό,τι ανήκει στην ιστορία είναι πάντοτε πρόσκαιρο. Ωστόσο, η τέχνη ρίχνει ένα διαφορετικό φως. Κι αυτή είναι μια γνώση που κατέχει ο Πέρρος γι’ αυτό και αποδίδει την εικόνα του να δουλεύει.
Τι είναι αυτό που θα μας διαφοροποιήσει τελικά από ένα avatar; Το δικό μας μοναδικό ανθρώπινο αποτύπωμα. Η ιστορία μας. Οι συνδέσεις μας με το παρελθόν. Που κουβαλά τραύματα και πλούτη, χαρές και θλίψεις. Ο Βασίλης Πέρρος καταθέτει ένα χρονικό. Εν μέσω συνεχιζόμενης πανδημίας και των κινδύνων που φέρνει μαζί της, ορατών και αοράτων, θέλει να φωτίσει τις όψεις του θανάτου, συμβολικού και πραγματικού. Να μιλήσει για την εσωτερίκευση του θανάτου και πώς αυτή η ψυχική καταγραφή επηρεάζεται από μια εξωτερική μαζική απειλή όπως η πανδημία. Αν και ζούμε την αυγή της εικονικής πραγματικότητας, η πραγματική πραγματικότητα είναι πιο σκληρή όταν την αντικρίζουμε. Και η τέχνη έχει τη δύναμη να μας την αποκαλύπτει χωρίς φτιασίδια, να μας ταρακουνά. Η ζωγραφική μπορεί να αλλάζει τεχνοτροπίες, να αποδίδεται με άλλα μέσα, αλλά πάντα, στα ριζώματα του παιδικού σχεδίου, θα εκφράζει τον εαυτό. Το σπίτι, καταλήγει ο Γιώργος Μυλωνάς αναφορικά με την έκθεση.
Βασίλη Πέρρος / εν οίκω / Γκαλερί σκουφά /Εγκαίνια: Πέμπτη 17 Φεβρουαρίου 2022
Διάρκεια: 17 Φεβρουαρίου – 12 Μαρτίου 2022