Έγιναν το βράδυ της Παρασκευής στην Γερμανική Σχολή Αθηνών (ΓΣΑ) τα επίσημα εγκαίνια της Έκθεσης «Ρενάτο Μόρντο. Εβραίος, Έλληνας και Γερμανός. Η ζωή ενός καλλιτέχνη την εποχή των άκρων» η οποία θα διαρκέσει από έως τις 26 Νοεμβρίου 2021. Τους ομιλητές παρουσίασε η Ρεγκίνα Βίζινγκερ, επικεφαλής του βραβευμένου προγράμματος προγράμματος «Η ΓΣΑ θυμάται».
Η διευθύντρια της Γερμανικής Σχολής Αθηνών Ανεντόρε Ντίρκερ τόνισε την σημασία της έκθεσης για την κοινή μας μνήμη και την ενοποιητική διάσταση που έχει η προσωπικότητα του Ρενάτο Μόρντο, του οποίου η βιογραφία συνδέει το Μάιντς και την Αθήνα, όπως και ο γιός του Πέτερ ο οποίος αποφοίτησε από την γερμανική Σχολή το 1941. Στόχος της Σχολής είναι να αποτελεί γέφυρα πολιτισμών, να καλλιεργεί την δημοκρατική συνείδηση και να ενισχύει το κριτικό πνεύμα των μαθητών, να διδάσκει την ανοχή και την αλληλεγγύη, όπως είπε. Η έκθεση συμβάλλει στην διατήρηση της μνήμης της ιστορίας και στην διαμόρφωση του ευρωπαϊκού μέλλοντος. Το θεατρικό έργο του Μόρντο για το στρατόπεδο συγκέντρωσης του Χαϊδαρίου φωτίζει το σκοτεινό παρελθόν του ναζιστικού τρόμου, τόνισε.
Ο Νικόλας Γιατρομανωλάκης, υφυπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού, αρμόδιος για θέματα Σύγχρονου Πολιτισμού είπε στην ομιλία του: «H έκθεση είναι πολυεπίπεδη. Μπορεί μεν να έχει ως αφορμή την συναρπαστική ζωή το Ρενάτο Μόρντο, ο οποίος έπαιξε έναν καθοριστικό ρόλο στην πολιτιστική ζωή πολλών χωρών, είναι όμως και μια έκθεση όχι μόνο για να θυμόμαστε αλλά και οδηγός για το μέλλον. Ένας οδηγός για το πώς μπορούμε να αποφύγουμε να επαναληφθούν ακρότητες τις οποίες βιώσαμε στο παρελθόν, οι οποίες έχουν να κάνουν με την μισαλλοδοξία, την μη αποδοχή του διαφορετικού, του άλλου, του ξένου, του τρίτου. Επομένως, αυτό καθιστά την έκθεση ακόμα πιο ενδιαφέρουσα και σημαντική, αφού της δίνει ένα επιπλέον επίπεδο, πολλώ δε μάλλον που γίνεται μέσα σε έναν εκπαιδευτικό χώρο. Αυτό αναδεικνύει τη σημασία που έχει το να μεταλαμπαδεύουμε αξίες και ιδανικά στις νέες γενιές. Ένας από τους λόγους που βρίσκομαι εδώ είναι ότι μεταξύ άλλων ο Ρενάτο Μόρντο υπήρξε και ο πρώτος σκηνοθέτης της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Το 1939 σκηνοθέτησε την Νυχτερίδα του Στράους. Το 2019 γιορτάσαμε τα 80 χρόνια της Λυρικής Σκηνής και της πρώτης παράστασης με την αναβίωση εκείνης της όπερας. Το θεατρικό έργο «Χαϊδάρι» του Μόρντο εκτός από την καλλιτεχνική του αξία αποτελεί και μια σημαντική μαρτυρία, ένα τεκμήριο για το τι συνέβη σε αυτό το στρατόπεδο συγκέντρωσης και φωτίζει πτυχές που ενδεχομένως να μην γνωρίζαμε διαφορετικά. Επομένως, η ιστορία του δεν είναι μόνο μια προσωπική ιστορία αλλά αντικατοπτρίζει την ιστορία της Ελλάδας, της Γερμανίας, των σκοτεινών σελίδων της ανθρωπότητας, αλλά και της ελπίδας που ακόμα και στις ποιο σκοτεινές εποχές μπορεί να υπάρχει. Ευχαριστώ τους διοργανωτές διότι μας δίνουν την δυνατότητα να σκεφτούμε και να κατανοήσουμε περισσότερα πράγματα όχι μόνο για το παρελθόν μας αλλά και για το πως θέλουμε να μοιάζει το μέλλον μας», κατέληξε.
Ο Χέντρικ Χέρινγκ, πρόεδρος του κοινοβουλίου του κρατιδίου της Ρηνανίας-Παλατινάτου αναφέρθηκε στην απήχηση που είχε ήδη η έκθεση στην Γερμανία η οποία περιγράφει και τη μοίρα πολλών άλλων Εβραίων. Έπεσε και σηκώθηκε ο Μόρντο, αυτό και πολλά άλλα μπορούμε να μάθουμε από την ζωή του και να τα μεταδώσουμε, όπως είπε. Η βιογραφία του μας δίνει την δυνατότητα να μάθουμε τι συνέβη στην Ελλάδα κατά την γερμανική κατοχή, κάτι που δεν είναι δυστυχώς ευρέως γνωστό στην Γερμανία. Η γνώση βοηθά τους λαούς της Ευρώπης. Η γνώση του σκοτεινού παρελθόντος αποτελεί το θεμέλιο για να ξεπερνάμε τις κρίσεις στην Ευρώπη. Θα γίνονταν κατανοητές οι αντιδράσεις των Ελλήνων κατά την πρόσφατη κρίση του ευρώ αν γνωρίζαμε περισσότερα για την Κατοχή. Η συμμετοχή, οι συζητήσεις για τόσο δύσκολα θέματα μεταξύ των μαθητών με αφορμή το έργο «Χαιδάρι» είναι κάτι το εντυπωσιακό και δείχνει πόσο σημαντική είναι η τέχνη για να την ενασχόληση με αυτά. Πέρασε πολύς καιρός μέχρι να συζητήσουμε τα θέματα αυτά στην Γερμανία, επί δεκαετίες τα απωθούσαμε και το έργο του Μόρντο είναι η αφορμή να καλλιεργήσουμε την κουλτούρα της μνήμης, κατέληξε.
Ο υφυπουργός Επιστημών και Υγείας του κρατιδίου της Ρηνανίας-Παλατινάτου Δρ. Ντένις Αλτ μετέφερε τον χαιρετισμό της πρωθυπουργού του κρατιδίου Μαλού Ντράιερ και τόνισε ότι η υπενθύμιση των ναζιστικών εγκλημάτων έχει μεγάλη σημασία διότι βοηθά την αντιπαράθεση με τις αντιδημοκρατικές δυνάμεις της Ευρώπης. Πρέπει να φέρνουμε στο νου μας τις συνέπειες που έχουν οι απάνθρωπες ιδεολογίες και για να τις εμποδίσουμε πρέπει να καλλιεργήσουμε την κουλτούρα της μνήμης για γνωστούς και λιγότερους χώρους όπου διαπράχθηκαν τέτοια εγκλήματα και να υπενθυμίζουμε τις συνέπειες που είχαν για τον ελληνικό λαό. Σε αυτό συμβάλλουν τέτοιες πρωτοβουλίες όπως η έκθεση για τον Μόρντο.
Ο πρέσβης της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας στην Ελλάδα Δρ. Έρνστ Ράιχελ τόνισε μεταξύ άλλων πως η ρήση ενός ιστορικού ότι οι ταυτότητες είναι μεταξύ τους συνδυάσιμες και ανταλλάξιμες ταιριάζει απόλυτα στην περίπτωση της πολυεπίπεδης ζωής του Ρενάτο Μόρντο. Oι ριζικές αλλαγές, οι εξαναγκασμοί και οι τρομακτικές εμπειρίες τής τότε εποχής που βίωσε, υπήρξαν ακραίες όπως αναφέρεται και στον τίτλο της έκθεσης και καθόρισαν την ζωή του και την δημιουργία του. Φέτος γιορτάζονται στην Γερμανία τα 1700 χρόνια εβραϊκής ζωής και στο πλαίσιο αυτό συζητούμε τις διώξεις των Εβραίων στην Ευρώπη ιδιαίτερα εντατικά και ως μια καταστροφή ενός αναντικατάστατου πλούτου τον οποίο καταστρέψαμε εμείς οι Γερμανοί με μια ασυγχώρητη μανία. Πρέπει να προστατέψουμε τους Εβραίους ιδίως σε μια εποχή που ο αντισημιτισμός γίνεται ολοένα και περισσότερο απειλητικός. Το καθήκον να αμυνθούμε κατά του αντισημιτισμού είναι ένα καθήκον όχι μόνο για την Γερμανία αλλά παντού όπου υπάρχουν άνθρωποι ιουδαϊκού θρησκεύματος ή προέλευσης, παντού όπου ο εθνικοσοσιαλισμός τους αφάνισε με ψυχρή ακρίβεια και όχι μόνο στην Ελλάδα. Με γεμίζει ικανοποίηση το γεγονός ότι η γερμανική Σχολή βρίσκεται στην πρώτη γραμμή άμυνας. Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης της μετανάστευσης, η ποικιλία των ταυτοτήτων είναι πιο επίκαιρη από ποτέ. Ιουδαίοι και Γερμανοί δεν είναι αντίφαση. Οι αντισημίτες στην Γερμανία δημιούργησαν μια τέτοια αντίφαση και αποφάνθηκαν ότι υφίσταται. Εξαρτάται από εμάς να αντιταχθούμε σε αυτούς. Η ζωή του Ρενάτο Μόρντο δείχνει ότι ένας άνθρωπος μπορεί να είναι ταυτόχρονα Έλληνας, Γερμανός και Εβραίος. Aυτός ο πλούτος των πτυχών της ζωής αποτελεί ένα τεράστιο δυναμικό, τόνισε.
Η επιτετραμμένη της Αυστριακής Πρεσβείας στην Ελλάδα Δρ. Μαρτίνα Χέρμαν αναφέρθηκε στην περίοδο που ο Ρενάτο Μόρντο έζησε και δημιούργησε στην χώρα της.
Ο Μπέρναρντ Κουκάτσκι, διευθυντής της Κεντρικής Υπηρεσίας Πολιτικής Επιμόρφωσης του κρατιδίου της Ρηνανίας-Παλατινάτου αναφέρθηκε στην ζωή του Ρενάτο Μόρντο, στην διοργάνωση της έκθεσης και στην προσπάθεια που καταβάλλει η υπηρεσία του για να διατηρήσει την μνήμη των εγκλημάτων του εθνικοσοσιαλισμού ιδιαίτερα στην Ελλάδα επειδή είναι σχετικά άγνωστα στην Γερμανία. Δημιουργήθηκαν επίσης σχέσεις με σχολεία στις δύο χώρες και έγιναν ανταλλαγές μαθητών.
Τέλος, ο επιμελητής της έκθεσης Τόρστεν Ίσραελ περιέγραψε πώς ξεκίνησε η έρευνά του, πώς ο διωχθείς από τους ναζί καλλιτέχνης ήρθε στην Ελλάδα, όπου διορίστηκε διευθυντής και σκηνοθέτης της Λυρικής Σκηνής χάρη στον Μ. Καλομοίρη και κατόπιν προώθησε την Μαρία Κάλας. Επίσης, αναφέρθηκε στην φυλάκιση του Μόρντο στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Χαϊδαρίου, στην τυχαία σωτηρία του από τον εκτοπισμό στο Άουσβιτς και πώς ανέβασε μεταπολεμικά στο θέατρο Κοτοπούλη με μεγάλη επιτυχία το -μεταφρασμένο από τον Δ. Μυράτ- θεατρικό έργο με τίτλο το όνομα του στρατοπέδου, το οποίο όμως κατέβηκε ως κομμουνιστικό αν και ο ίδιος δεν ήταν κομμουνιστής.
Ακολούθησε ξενάγηση στην Έκθεση από μαθητές/ μαθήτριες του προγράμματος «Η ΓΣΑ θυμάται»
Στην έκθεση παρουσιάζονται σταθμοί στη ζωή του σκηνοθέτη του θεάτρου και της όπερας του εβραϊκής καταγωγής Ρενάτο Μόρντο του οποίου ο πατέρας ήταν Έλληνας έμπορος από την Κέρκυρα και η μητέρα του από την Αυστρία. Ο Μόρντο εγκατέλειψε στα τέλη του 1932 τη Γερμανία λόγω των ναζιστικών αντισημιτικών επιθέσεων και διέφυγε το 1939 στην Ελλάδα. Στην Αθήνα, υπήρξε συνιδρυτής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και ο πρώτος της σκηνοθέτης. Ο Ρενάτο Μόρντο επέζησε του γερμανικού στρατοπέδου συγκέντρωσης στο Χαϊδάρι και σύντομα, μετά την απελευθέρωσή του, έγραψε το θεατρικό έργο με τίτλο «Χαϊδάρι», στο οποίο επεξεργάζεται λογοτεχνικά τις τραυματικές εμπειρίες που βίωσε. Μετά τον πόλεμο εργάστηκε σε θέατρα στην Τουρκία, την Αυστρία και το Ισραήλ και διετέλεσε διευθυντής της όπερας στην πρωτεύουσα του κρατιδίου Ρηνανίας-Παλατινάτου Μάιντς από το 1952 έως το 1955.
Η Έκθεση δημιουργήθηκε σε συνεργασία με τον Ούβε Μπάντερ, επικεφαλής του «Τόπου μνήμης του στρατοπέδου συγκέντρωσης Οστχόφεν» και την Μαρίτα Χόφμαν (εκδοτικός οίκος LLUX, Λούντβιγκσχάφεν, Ρήνου). Όλες οι μεταφράσεις της Έκθεσης από τα γερμανικά στα ελληνικά δημιουργήθηκαν στο πλαίσιο της συνεργασίας του Πανεπιστημίου Γιοχάνες Γκούτενμπεργκ του Μάιντς (Τομέας Νέων Ελληνικών) και του Ιονίου Πανεπιστημίου της Κέρκυρας (Τμήμα Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας).