Πορτρέτο, προσωπογραφία, ζωγραφική απεικόνιση των σωματικών χαρακτηριστικών του προσώπου στη ζωγραφική, απαιτητικό είδος.
Η τέχνη του πορτρέτου με την υπογραφή σημαντικών εικαστικών παρουσιάζεται στη Δημοτική Πινακοθήκη Αλίμου μέσα από μια επιβλητική έκθεση αφιερωμένη στην «Τέχνη του πορτρέτου από τη Συλλογή Σωτήρη Φέλιου».
Η έκθεση συγκεντρώνει έργα κορυφαίων καλλιτεχνών, από τον Τσαρούχη, τον Φασιανό και τον Μπότσογλου, σε σύζευξη με συνθέσεις σπουδαίων δημιουργών από τη νέα γενιά της ελληνικής εικαστικής σκηνής, όπως ο Μποκόρος και ο Ρόρρης. Ιδιοπροσωπία είναι η έκφραση ενός προσώπου, η ιδιαίτερη διάθεση του, ο τρόπος με τον οποίο το πρόσωπο ίσταται έναντι τινός, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Την ανθρωποκεντρική παράδοση της ελληνικής ζωγραφικής συνεχίζει, ίσως καλύτερα από κάθε άλλη ιδιωτική συλλογή, η «άλλη Αρκαδία» του Σωτήρη Φέλιου.
«Τέχνη του πορτρέτου από τη Συλλογή Σωτήρη Φέλιου»
Η Συλλογή, με κεντρικό θέμα της την ανθρώπινη μορφή, είναι γνωστή σε μεγάλα μουσεία της Ελλάδας και του εξωτερικού. Το χαρακτηριστικό της είναι όχι μόνο η ανανέωση αλλά και η εξωστρέφεια, το μοίρασμά της με το φιλότεχνο κοινό, πρόσφατα και μέσω της ψηφιακής πινακοθήκης της Google.
Πορτραίτα φορείς μηνυμάτων
Από τον μεγαλύτερο στα χρόνια Αλέκο Λεβίδη (1944) ως τη νεότερη Λουίζα Μίσσιου (1981), οι μορφές που παρουσιάζονται στον Άλιμο, άλλοτε καθημερινές και άλλοτε συμβολικές, γίνονται φορείς μηνυμάτων για τον ζωγράφο και την ελληνική κοινωνία. Μέσα από την ιδιαίτερη έμφαση στα πορτρέτα, η συλλογή προσφέρει μια μοναδική οπτική στον τρόπο που η ελληνική ζωγραφική αποτυπώνει τη σχέση του ατόμου με την ταυτότητα και το κοινωνικό του περιβάλλον. O θεατής δεν αντικρίζει μόνο το βλέμμα του μοντέλου, μα κι αυτό του δημιουργού. Είναι τα πρόσωπα της δικής μας ιστορίας και η ίδια η ζωντανή ιστορία της τέχνης.
Για πρώτη φορά στον χώρο της Πινακοθήκης Αλίμου, μια ενότητα έργων από την εμβληματική «Νέκυια» του Χρόνη Μπότσογλου φέρνει τον «Νεκρομάντη», την ολόσωμη αυτοπροσωπογραφία του ζωγράφου, να περιβάλλεται μόνο από τις γυναίκες της μνημειακής σειράς. Εκτός από θεμέλιο στη δημιουργία της Συλλογής Φέλιου, το έργο αυτό συνιστά ένα «πολυπρόσωπο φαγιούμ» που αποζητά την αθανασία, για λογαριασμό του δημιουργού, μέσα στη «χώρα των νεκρών» («νέκυς» σημαίνει νεκρός και Νέκυια τιτλοφορήθηκε η περίφημη ραψωδία λ της Οδύσσειας). Αν στα σκοτεινά νερά της Νέκυιας καθρεφτίζεται το ομηρικό έργο, στα νερά του Αλίμου καθρεφτίζεται ένα λαμπρό κοίτασμα της ζώσας εικαστικής δημιουργίας.
Η έκθεση στον Άλιμο είναι η πρώτη που ανοίγει τις πύλες της Πινακοθήκης σε συλλέκτη, μεταφέροντας από τη Συλλογή Σωτήρη Φέλιου έργα που υπογράφουν οι: Αγγελή Ηώ, Αναστασίου Δημήτρης, Αριδάς Τάσος, Ασαργιωτάκη Καλλιόπη, Δασκαλάκης Στέφανος, Ζερβάκη Ντιάνα, Κατσιπάνος Θεόφιλος, Καφίδα Ιωάννα, Κερεστετζής Κωνσταντίνος, Κοντογιαννοπούλου Λήδα, Κοτσολάκος Γεράσιμος, Λεβίδης Αλέκος, Μακρής Θανάσης, Μαντζαβίνος Τάσος, Μισούρας Τάσος, Μίσσιου Λουίζα, Μπιτσάκης Εμμανουήλ, Μποκόρος Χρήστος, Παπακώστας Αχιλλέας, Παπαμιχαλόπουλος Κωνσταντίνος, Παπανικολάου Βασίλης, Παπανικολάου Κώστας, Παπατριανταφυλλόπουλος Κώστας, Ρόρρης Γιώργος, Σακαγιάν Εδουάρδος, Σίσκος Νίκος, Στάβερης Αντώνης, Τάταρης Δημήτρης, Τσαρούχης Γιάννης, Φασιανός Αλέκος, Φιλοπούλου Μαρία, Χαδουλού Κατερίνα, Χαντζόπουλος Δημήτρης, Χρήστου Σάντρα.
Ο κατάλογος της «Ιδιοπροσωπίας», όπου οι ζωγράφοι παρουσιάζονται με έργα και κείμενα σε α’ πρόσωπο, προσφέρεται στους επισκέπτες της έκθεσης, αλλά και διαδικτυακά στον ιστοχώρο του Δήμου Αλίμου. Στο πλαίσιο της έκθεσης, έχουν προγραμματιστεί ξεναγήσεις από συμμετέχοντες καλλιτέχνες και ιστορικούς τέχνης (σχετικές ανακοινώσεις θα δημοσιευθούν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης).
Την επιμέλεια της έκθεσης έχει αναλάβει ο ιστορικός τέχνης Γιώργος Μυλωνάς, ο οποίος έχει συνομιλήσει με τους καλλιτέχνες που αποκαλύπτουν γιατί ζωγραφίζουν πορτραίτα.
Γιώργος Ρόρρης
Δεν είμαι κάποιος ο οποίος αντιδρά στα πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα αμεσότατα. Από την άλλη όμως, πιστεύω ότι απ’ τη στιγμή που κάνεις ένα πορτρέτο είναι μια πράξη πολιτική υπό την εξής έννοια: σε μια εποχή μαζικότητας κι εξαφάνισης του προσώπου το να επιμένει κανείς να ζωγραφίζει, να αναδεικνύει ένα πρόσωπο είναι πράξη πολιτική· το να επιμένει δηλαδή κανείς να ζωγραφίζει τη μοναδικότητα του προσώπου και του πολίτη. Και μάλιστα ένα πρόσωπο χωρίς πούδρα, χωρίς φτιασίδια. Τα πρόσωπα που χρησιμοποιώ στα μεγάλα τελάρα δεν είναι τυχαία. Επελέγησαν μετά από πολλή σκέψη και παρατήρηση. Αφέθηκα να "υποστώ" την επίδρασή τους. Και εάν η επίδραση που ασκούνε επάνω μου λέει ότι εδώ έχουμε μια ύλη που είναι ικανή να τραβάει το μάτι τρεις μήνες, τότε αποφασίζω να συνεχίσω». (Συνέντευξη στον Γ. Μ., 2016)
Χρήστος Μποκόρος
Η μνήμη είναι το μόνο μας εφόδιο στη ζωή. Η ζωγραφική σήμερα σ’ αυτόν τον καιρό των πολλαπλών εικόνων είναι από μόνη της μιαν αντίσταση. Είναι αυτονόητο ότι αντιστέκεται στην πληθώρα των εικόνων. Αντιστέκεται επίσης, στον ρυθμό της ταχύτητας. Διότι η ζωγραφική θέλει χρόνο για να παραχθεί. Κι απ’ την ώρα που παρήχθη δεν προσδοκά ν’ αντικατασταθεί απ’ το επόμενο έργο. Την αιωνιότητα αποζητά και την αλήθεια. Αντιστέκεται στο εφήμερο συνεχώς. Τη σώζει μέσα της. Βεβαίως, εδώ μπαίνει ένα άλλο ερώτημα. Αν μπορεί, εκτός απ’ τον δημιουργό της, να σώζει και κάτι άλλο ή κάποιους άλλους. Εκεί, είναι η μεγάλη της επιτυχία». (Συνέντευξη στον Γ. Μ., 2018)
Κώστας Παπανικολάου
Από 15 χρονών ήξερα ότι θα γίνω ζωγράφος. Έπαιρνα το λεωφορείο από την Ελευσίνα για το αρχαιολογικό, όπου κι αντέγραφα ό,τι μου άρεσε. Αλλά και μέσα στην εκκλησία, έβλεπα τις ιστορίες κάτω από τα πόδια των Αγίων, τα τοπία, το σχόλιο που γινόταν μέσα στην εικονογραφία. Όταν άρχισα να κάνω σχέδια για να περάσω στην Καλών Τεχνών, διαπίστωσα το εξής στη βυζαντινή ζωγραφική: Μπορείς να δεις μια εικόνα φορητή ή μια τοιχογραφία από απόσταση 200 μ. και ν’ αναγνωρίσεις ότι είναι βυζαντινή. Αυτό δεν το είχα ξαναδεί σε καμία άλλη τέχνη. Μου είχε κάνει εντύπωση πώς περιγράφει την ψυχή του θεάσθαι. Η ζωγραφική εκεί είναι σαν μουσική, τη νιώθεις, είσαι μέσα στο έργο και συντελείται κάτι σωματικό και πνευματικό μαζί.… Η εικόνα είναι πολύ ισχυρή, πόσο μάλλον όταν είναι χειροποίητη. Γίνεται με τον ίδιο τρόπο, που γινόταν πάντα. Έχει δηλαδή και την αρχαία τελετουργία μέσα της, όσο συνειδητά την τηρεί κάποιος. Μοιάζει με το ψωμί». (Συνέντευξη στον Γ.Μ, 2017)
Στέφανος Δασκαλάκης
«Πολύ συχνά βλέπεις κάποιον και σκέφτεσαι “αυτός είναι σαν φαγιούμ”, “αυτός είναι σαν Τσαρούχης”, αλλά όταν πας να τον ζωγραφίσεις, πρέπει να ξεχαστεί αυτό. Αν δεν το ξεχάσεις, δεν δεις κάτι εσύ δηλαδή, δεν έχεις κάνει τίποτα! Υπάρχουν ορισμένοι που έχουν καταπληκτικό ταλέντο στο να μπορούν εύκολα να μιμούνται αυτό που τους αρέσει. Δεν είναι και λίγο… Και είναι φορές που λες θα ήθελα να κάνω αυτό, σε τρώει να κάνεις κάτι που είδες, θέλεις να το κάνεις. Θα μου έδινε χαρά δηλαδή, να κάτσω να ζωγραφίσω σαν τον τάδε ή τον δείνα… αλλά η ζωγραφική πρέπει να είναι, όχι αυτό που θαυμάζεις, αλλά αυτό που είσαι. Αυτό όταν το συνειδητοποιείς, είναι κατάκτηση». (Συνέντευξη στον Γ. Μ., 2018)
Μαρία Φιλοπούλου
Πώς ορίζουμε το ακαδημαϊκό; Αν μου πείτε ότι είναι το "θέμα", δηλαδή η θάλασσα, θα σας απαντούσα ότι αν παρατηρήσεις το έργο από κοντά, θα δεις ότι φαίνεται ρεαλιστικό, αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι. Το αποτέλεσμα της θάλασσας είναι παραστατικό, αλλά η διαδικασία είναι τελείως διαφορετική. Αυτό γίνεται με το "τυχαίο", με το οργανωμένο τυχαίο όπως το λέω για να μην παρεξηγηθώ . Μιλώ για μια τεχνική που έχουν χρησιμοποιήσει δημιουργοί πολύ πριν από εμένα, ο Πόλλοκ ή ο Μπέικον για παράδειγμα, όπου με το τυχαίο προσπαθούσε να βγάλει κάτι που όσο και να δουλεύεις το πινέλο, δεν πρόκειται να δώσει την αίσθηση της πραγματικότητας. Κι εγώ επαναλαμβάνω πολλές φορές και σε πολλά στρώματα χρώματος τη διαδικασία αυτή ώστε να πετύχει το αποτέλεσμα που θεωρώ συμβατό με την αίσθηση που θέλω να δώσω… Όλη μου η δουλειά είναι έτσι, γιατί με εξυπηρετεί και μπορώ να παίξω με το κομμάτι της κίνησης και βέβαια, το φως». (Συνέντευξη στον Γ. Μ., 2018)
Καλλιόπη Ασαργιωτάκη
Στο βιογραφικό της η Καλλιόπη Ασαργιωτάκη συστήνεται με τον τόπο όπου γεννήθηκε, την Κρήτη. Σκέφτομαι πώς όλα εκείνα τα μητρογονικά υφαντά, καμωμένα στον αργαλειό, πέρασαν στη δουλειά της. Οι γυναικείες μορφές της μοιάζουν αέρινες, σχεδόν ονειρικές. Κι όμως, παρά τη λεπτοδουλειά που παραπέμπει σε υψηλής ποιότητας χειροτεχνία, στέκουν μπροστά μας μνημειακές. Είναι όπως τα εργόχειρα που έχουμε φυλαγμένα, σαν ιερά οστά. Φιγούρες αρχετυπικές που ξεπροβάλλουν από το ασυνείδητο. Τα πρόσωπα αυτά διαγράφουν ένα τοπίο πέρα από τον βιωματικό χρόνο. Είναι σήματα αρχέγονης, συλλογικής μνήμης. Κι όπως λέει η ίδια «ο εικαστικός οφείλει να ξεχάσει όσα ήξερε και να ξαναθυμηθεί αυτό που δεν ξέρει. Να κλείσει τα μάτια για μια στιγμή και να τα ανοίξει απότομα, ανοίγοντας ταυτόχρονα διάπλατα την ψυχή του».
Εδουάρδος Σακαγιάν
Το βάπτισμά του στην Τέχνη ο Εδουάρδος Σακαγιάν τ’ οφείλει σε έναν πρόγονό του. Σε περίοπτη θέση στο πατρικό της Θεσσαλονίκης δέσποζε το πορτρέτο ενός προπάππου από το χέρι κάποιου βενετού ζωγράφου. «Στα 14 μου χρόνια που ήθελα να γίνω ζωγράφος, θυμάμαι ότι με προβλημάτιζε πολύ αν το πορτρέτο αυτό είναι ζωγραφική ή φωτογραφία. Και κοιμόμουν και σκεφτόμουν τι σπουδαίο θα ήταν να μπορώ να κάνω το ίδιο καλά τα πορτρέτα των γονιών μου» ομολογεί σε συνέντευξή του. Μπορεί το έργο αυτό να έγινε ο σπόρος για την εξέλιξή του, αλλά δεν τον έβαλε σε ράγες. Το ανήσυχο βλέμμα του Σακαγιάν αναζήτησε μες στον χρόνο τη ριζικώς άλλη προοπτική. Αυτό που η κοινωνία, από τους χρόνους της Αναγέννησης, έδωσε ξανά ιδιαίτερη σημασία στο πρόσωπο, και άρχισε μια παραγωγή πορτρέτων, δηλαδή προσωπογραφιών, ο ζωγράφος θέλησε να το ξαναγράψει. Να χωρέσει στη διάσταση του τελάρου την ίδια την κοινωνία.
(Συνέντευξη στον Γ. Μ., 2023)
ΕΙΣΟΔΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗ
16 Ιανουαρίου - 28 Φεβρουαρίου / Δευτέρα με Κυριακή: 10:00 π.μ. – 13:00 & 18:00 – 20:30 / Λεωφ. Ιωνίας 96, Άλιμος.