Φεύγοντας από την έκθεση «Γυναίκες, μαζί» του ΕΜΣΤ, με έργα της μόνιμης συλλογής και για πρώτη φορά παρουσίαση έργων από τη Συλλογή Δ. Δασκαλόπουλου, απλά ήδη προγραμματίζεις νοερά πότε θα επιστρέψεις. Το ΕΜΣΤ, πραγματικά, σε νέα εποχή.
«Ακούσατε, ακούσατε». Η φωνή της εικαστικού Ελένης Μυλωνά, τραγουδά σαν να ψέλνει το ντελάλημα από το «Ο καραγκιόζης και ο καταραμένος Όφις» του Μάνου Χατζιδάκι σε στίχους του Ευγένιου Σπαθάρη. «Όποιον μπορέσει και σκοτώσει τον καταραμένο όφι που είναι στο αραχνιασμένο σπήλαιο»… Ακούγεται πριν καν μπεις στην αίθουσα του τρίτου ορόφου στο ΕΜΣΤ όπου παρουσιάζεται η έκθεση στης πλήρως ανανεωμένης μόνιμης συλλογής, υπό τον τίτλο «Γυναίκες, μαζί», μια σπουδή του μουσείου για την σημαντική παρουσία των γυναικών στη σύγχρονη τέχνη.
Με τη φωνή της Μυλωνά στα αυτιά μπαίνεις στην αίθουσα κάπως σαν να μπαίνεις σε μία εκκλησία, σταματάς να μιλάς, ακούς, προχωράς αργά. Tην αντικρύζεις μπροστά σου, σε μια οθόνη, να τραγουδά, μπροστά από ένα έργο της Φρίντα Κάλο, καθώς η ίδια φωνάζει τη στρατιωτική στολή του ήρωα προπάππου της Παναγιώτη Δαγκλή. Υπό τον ήχο του μηνύματος του πασά, με την Μυλωνά ντυμένη με την ένδοξη στολή ενός στρατηλάτη και τη Φρίντα Κάλο στο βάθος να υψώνει τη δική της σημαία εικαστικότητας και προσωπικής αυτοδιάθεσης, αντικρύζεις δίπλα έξι έγχρωμες φωτογραφίες της Τracy Moffat. Eνα γυμνό γυναικείο σώμα, βελούδινο, ένα πρόσωπο σαν μαρμάρινο γλυπτό, πλάι σε ένα λευκό πρόβατο με πλούσιο πυκνό, φουντωτό, τρίχωμα. Ο τίτλος «Pet Thang», μαρτυρά την πρόθεση της δημιουργού. Η γυναίκα ως thang, αντικείμενο; Ως ένα κατοικίδιο δεσποζόμενο;
Το ΕΜΣΤ δείχνει τα «δόντια» του
Η φωνή της Ελένης Μυλωνά εκτελεί σε λούπα το κάλεσμα του πασά, η Moffat τελεί τα αγαπημένα της σκιρτήματα αμφισημίας, ενώ η σπουδαία Cornelia Parker κρεμά σε λεπτά νήματα πάνω από το πάτωμα εκατοντάδες αντικείμενα που συνέλλεξε με ανιχνευτή μετάλλων από το υπέδαφος στο Ντίσελντορφ. Σπαράγματα του όλου, μικρά αντικείμενα ανούσια μόνα που όμως έδιναν κίνηση και σκοπό στους μηχανισμούς που αποτελούσαν μέρος τους. Κατακερματισμός, λησμονιά, περιθώριο, όλα κινούνται ανάμεσα στις λεπτές δέσμες κλωστής του έργου «Avoided Object». Ευρήματα της βιομηχανικής ανασκαφής της στο χώμα της Γερμανίας, αλλά και στο ένοχο παρελθόν του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.
Η πυκνότητα νοημάτων και συμβόλων, η εισβολή σκέψεων και ερμηνειών είναι εκρηκτική ήδη μέσα την πρώτη αίθουσα, ήδη μπροστά στα τρία έργα στην είσοδο της έκθεσης. Όλα τους προέρχονται από τη Δωρεά της Συλλογής Δ.Δασκαλόπουλου στο μουσείο. Θαυμαστά τοποθετημένα, σε αυτόν τον διάλογο που μπορεί να ξενίζει αρχικά ως προς την δομή, αλλά έχει γερούς αρμούς και συνειρμούς, αμέσως φανερώνουν τη νέα δυνατότητα του ΕΜΣΤ. Τη νέα εποχή. Αρκούν αυτά τα τρία έργα, τοποθετημένα με αυτό τον τρόπο για να βεβαιωθείς ότι το ΕΜΣΤ άλλαξε, ότι αρχίζει να δείχνει τα «δόντια» του.
Καταιγιστικοί συνειρμοί
Η Κατερίνα Γρέγου, ήδη από την πρώτη της συνέντευξη Τύπου, ξεκαθάρισε ότι η μόνιμη Συλλογή του Μουσείου δεν θα είναι σταθερή, αμετακίνητη σαν ιερό τοτέμ, αλλά θα αλλάζει διαρκώς για να έρχονται στο φως και σε διάλογο περισσότερα έργα της συλλογής και βέβαια τα νέα αποκτήματα με τα οποία σταθερά εμπλουτίζεται. Το δώρο της Συλλογής Δ. Δασκαλόπουλου είναι καθοριστικό και όπως φαίνεται αξιοποιήθηκε όπως του αξίζει. Την έκθεση «Γυναίκες, μαζί», έχουν επιμεληθεί η διευθύντρια του ΕΜΣΤ Κατερίνα Γρέγου και η Ελένη Κούκου.
Χωρίς να ακολουθηθούν τα στενά δεδομένα μιας κλινικής επιμέλειας, χωρίς θεματικές και χωρίς περιορισμούς στον διάλογο των έργων, δημιουργήθηκε μια διαδρομή με 49 έργα, από 25 καλλιτέχνιδες, που επιφυλάσσουν διαρκείς εκπλήξεις και περάσματα μεταξύ μέσων έκφρασης, μηνυμάτων. To έργο της συγκλονιστικής Τουρκάλας Hera Buyuktasciyan με τα χειροποίητα χαλιά, στέκεται μπροστά στον κατακίτρινο τοίχο, όπου κρέμονται στη σειρά, σαν μια βιτρίνα ανθρώπινου ίχνους, φυσικά μαλλιά γυναικών.
Είναι η εγκατάσταση «I couldn’t bear living without you» της Μαίρης Τσαγκάρη, με μαλλιά που αγόρασε στην Κωνσταντινούπολη. Οι συνειρμοί είναι καταιγιστικοί -από τα μαλλιά που πρέπει να κρυφτούν κάτω από μια μαντήλα και που στο Ιράν γίνονται ακόμα και λόγος για την θανάτωση των γυναικών, μέχρι την αυτοδιάθεση, μέχρι το εμπόριο μαλλιών σήμερα για εξτένσιον στη Δύση -η προσφορά τους είναι μια μορφή εισοδήματος για πολλές γυναίκες σε δεινή οικονομική κατάσταση κυρίως σε ασιατικές χώρες.
Η μεσόκοπη κακοποιημένη Μπάρμπι
Στον τοίχο πίσω από το έργο της Τσαγκάρη, στέκουν τεράστιες φωτογραφίες μιας Μπάρμπι αρχετυπικής, με μώλωπες στα μάτια. Είναι το έργο «Α pack of lies» της Δέσποινας Μεϊμάρογλου. Μια ηλικιωμένη Barbie με σημάδια κακοποίησης, δημιουργία του 1997 -και ναι οι συμπτώσεις της ιστορίας ξαφνιάζουν, αφού τις μέρες αυτές η μεγάλη συζήτηση στον κινηματογράφο αφορά τον αποκλεισμό τιμωρία της σκηνοθέτριας Γκρέτα Γκέργουικ από τα βραβεία Όσκαρ και της πρωταγωνίστριάς της Μάργκοτ Ρόμπι, με την ειρωνική σχεδόν υποψηφιότητα μόνο του Κεν της ταινίας.
Ο μικρός λόφος με πάνινες κούκλες, άψυχα πολύχρωμα χωριά, είναι το συγκολιστικό «War Loot» της Μαρίας Λοϊζίδου, ένα βωμός της αθωότητας και της παιδικότητας, συνορεύει με το «The little girl» της Ghada Amer, ένα συγκλονιστικό παλίμψηστο εικόνων γυναικών που έχουν εντοπισθεί σε πορνογραφικό υλικό. Η Amer κεντάει σε καμβά, χρησιμοποιεί ακρυλικό και δημιουργεί ένα έργο που έρχεται να αμφισβητήσει το male gaze, το ανδρικό βλέμμα και τις στερεοτυπικές απεικονίσεις της γυναίκας.
Άποψη εγκατάστασης έκθεσης: ΓΥΝΑΙΚΕΣ, Μαζί Συλλογή ΕΜΣΤ, έργο της Annette Messager/ Μέρος της Δωρεάς της Συλλογής Δ.Δασκαλόπουλου. Φωτογραφία: Πάρις Ταβιτιάν
Στον ίδιο χώρο κρέμονται σαν σελίδες ενός βιβλίου που πρέπει να ξεφυλλίζεις, τα κεντήματα της Βertille Bak υπό τον τίτλο «Rayonage», που αναπαριστούν εβληματικά έργα τέχνης, μεταξύ των οποίων τα «Η Σχεδία της Μέδουας» του Ζερικώ.
Το γυναικείο σώμα ως τρόπαιο και λάφυρο εφήμερης χρήσης, η ομορφιά και τα δεσμά των στερεοτύπων που την αφορούν, η πολιτική θέση της γυναίκας, τάφοι ταυτοτήτων και δυνατοτήτων, το τραύμα, το τάμα… Ιστορίες γυναικών σαν στιβάδες δέρματος, ιστών, οργάνων, πάνω στον τρόπο που η γυναίκα έζησε και ζει, διεκδικεί και διεκδικείται, δαιμονοποιείται, δημιουργεί, προχωρά. Η έκθεση «Γυναίκες, μαζί» αποτελεί ένα μικρό θρίαμβο του ΕΜΣΤ και κυρίως μια βαθιά ανάσα για το πώς μπορεί πραγματικά να υπάρξει και να κινήσει βλέμματα και συζητήσεις, ως ένα μουσείο συνυπολογίσιμο στον μεγάλο χάρτη. Και κυρίως, ως ένα μουσείο που τιμά τους πολίτες με την πραγματική ώσμωση της σύγχρονης τέχνης.