Mια δημιουργός που αφουγκράζεται το τελάρο, βασανίζεται από το λάδι, ενθουσιάζεται με τις ακουαρέλες, η ζωγράφος Ειρήνη Ηλιοπούλου μιλά στο iefimerida για τα έργα που ζωγράφιζε επί ώρες μέσα στην πανδημία, τα μεγάλα τοπία της και τον μοναδικό της τρόπο να ζωγραφίζει -χρησιμοποιώντας περισσότερο από κάθε άλλη την λέξη «σεβασμός».
Η Ειρήνη Ηλιοπούλου όλες τις μέρες της πανδημίας, του εγκλεισμού, καθόταν επί τουλάχιστον έξι με οκτώ ώρες μπροστά σε ένα τελάρο και ζωγράφιζε με τον μοναδικό, ιδιοσυγκρασιακό της τρόπο μεγάλα τοπία, κομμάτια φύσης που εγκλωβίζουν το βλέμμα. Σε μια στιγμή που η λαχτάρα μας για έξοδο και επιστροφή στη φύση μας έκαιγε, η γνωστή ζωγράφος δούλευε σαν μέσα σε ένα καταφύγιο για την έκθεση που ετοιμάζει για τον Νοέμβριο.
Πάλευε με το βάσανο του λαδιού, ενθουσιαζόταν με τις χαρές των παστέλ και της ακουαρέλας, εργαζόταν στην μεγάλη κλίμακα. Και διάβαζε, διάβαζε εντατικά, επιστρέφοντας στην μήτρα κάθε αναγνωστικής εμπειρίας εγκλεισμού στη ζωή της: στον Ντοστογιέφκσι. Η άνοιξη του 2020 την βρήκε να διαβάζει ξανά το «Εγκλημα και Τιμωρία» και να ζωγραφίζει τοπία, θάλασσες και φύση, γαλάζιες και πράσινες επικράτειες.
Πώς ήταν δημιουργικά για εσάς η περίοδος της καραντίνας. Εβαλε φρένο στη διάθεση ή στην εργασία σας;
Προετοίμαζα την έκθεση σαν να μην συμβαίνει τίποτα. Κατέβαινα από το διαμέρισμα στο ατελιέ μου και καθόμουν μπροστά στο τελάρο. Αυτό το εννοώ, γιατί στο εργαστήριο πάντα αφήνω την πραγματικότητα έξω. Προσπαθώ να μην εισχωρεί μέσα ή να μπαίνει μόνο από κάποιες χαραμάδες. Δουλεύω στον δικό μου κόσμο που είναι και ουτοπικός. Και αυτή την ουτοπία την καλλιεργώ και την προστατεύω.
Σαν να μπαίνετε σε μια χρονοκάψουλα ή ένα καταφύγιο;
Σαν ένα καταφύγιο, ναι. Εκεί έχεις να κάνεις με το τελάρο σου, τον κόσμο σου, το εργαστήριό σου.
Εβλεπα ένα σκίτσο στον New Yorker, ένας άνδρας μαδούσε μια μαργαρίτα λέγοντας «δυστοπικό μέλλον» και στο επόμενο φύλλο «ουτοπικό μέλλον». Η πανδημία έφερε τους όρους αυτούς στην πραγματική ζωή και όχι μόνο στην Τέχνη, με τρόπο αιφνιδιαστικό.
Η ουτοπία είναι αναγκαία συνθήκη για να δουλέψει ένας δημιουργός. Δίνει μια ελευθερία αυτός ο παράπλευρος κόσμος, η παράλληλη πραγματικότητα.
Πώς εκφράζεται αυτή η ουτοπία;
Εχει τις αρχές και τις ρίζες της πάντα στο τελάρο. Κάποιοι νομίζουν ότι μάς έρχεται μια έμπνευση και αρχίζουμε να ζωγραφίζουμε. Δεν ισχύει αυτό. Πρέπει να ακούς αυτό που σου υπαγορεύει η επιφάνεια την οποία ζωγραφίζεις. Σου λέει για παράδειγμα «εδώ χρειάζομαι ένα μεγαλύτερο κενό. Σβήσε». Αυτό πρέπει να το σέβεσαι και να σβήνεις. Ή σου λέει «εδώ έχει πολύ θόρυβο. Ηρέμησέ το».
Είναι σαν να υπαγορεύει το τελάρο, με κάποιον τρόπο;
Το να μαθαίνεις να το ακούς θέλει μια εξάσκηση. Παίρνει χρόνια. Πρέπει να το αφουγκράζεσαι από την αρχή ως το τέλος. Ακόμα και αν νομίζεις ότι το έχεις ολοκληρώσει σού λέει μερικές φορές «γύρισέ με ανάποδα και ξανακοίταξέ με μετά από μερικές μέρες, έναν μήνα». Και το ξαναπιάνεις από την αρχή.
Συμβαίνει ποτέ να μην μιλάει το τελάρο; Να μην υπαγορεύει;
Συμβαίνει, αλλά αυτές είναι πολύ τυχερές και λίγες στιγμές
Τυχερές; Με ποιαν έννοια;
Αυτό που κάνεις, αυτό που έχεις στο μυαλό σου ως επιθυμία πολλές φορές και ως εικόνα κάποτε, ξαφνικά συμπίπτουν. Μου έχει τύχει να βγάλω ένα θέμα σε μια εβδομάδα, ενώ συνήθως δουλεύω και δυο και τρεις μήνες κάθε θέμα.
Είναι σαν να δίνει οδηγίες. Σαν αυτές που μας έδινε ο κύριος Τσιόδρας.
(γελάμε). Ακριβώς. Πρέπει να το αφουγκράζεσαι, να το ακούς, να το σέβεσαι. Ολο αυτό δημιουργεί μια ουτοπική κατάσταση, απολύτως πνευματική.
Και αυτό που μου λέτε έρχεται κόντρα στο στερεότυπο ότι οι καλλιτέχνες έχουν απόλυτη αναρχία, έλλειψη πειθαρχίας, ότι δρουν παρορμητικά.
Αστειεύεστε; Χρειάζεται απόλυτη πειθαρχία και θα επαναλάβω ότι χρειάζεται και σεβασμός.
Αυτή την εποχή ετοιμάζετε την έκθεση σας για την γκαλερί Σκουφά που είναι προγραμματισμένη για τον Νοέμβριο. Θα συνεχίσετε στη λογική των Ερωτικών που είδαμε πέρυσι από εσάς στην γκαλερί Genesis;
Τα ερωτικά ήταν μια παρένθεση στη δουλειά μου. Στην αρχή ήταν σχέδια με μικρές ερωτικές σκηνές και μετά έγιναν ακουαρέλες. Τα είχα αρχίσει το 2014 σαν παιχνίδι, σαν αφήγηση, σαν ένα ημερολόγιο. Τα βρήκα σε ένα μπλοκ το 2017 και αποφάσισα να τα εξελίξω συνδυάζοντάς τα με ερωτικά κείμενα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Ηταν όμως μια παρένθεση.
Αρα στην έκθεση που ετοιμάζετε τώρα επιστρέφετε στα τοπία;
Ναι. Πρόκειται για μεγάλα έργα λάδια και μεγάλες ακουαρέλες. Η κλίμακα είναι σημαντική στη δουλειά μου, τα έργα μου είναι πολύ μεγάλα ή αρκετά μικρά. Δεν λειτουργώ στο μεσαίο μέγεθος, είναι θέμα ιδιοσυγκρασίας.
Βλέπετε μέσα στα νέα σας έργα να εξελίσσεται ο δημιουργικός σας τρόπος;
Ναι. Τα τελευταία χρόνια δουλεύω πολύ τα παστέλ σε συνδυασμό με τις ακουαρέλες. Είναι κάτι καινούριο και γοητευτικό για εμένα. Ανακαλύπτω δυνατότητες να εκφραστώ τεχνικά και ζωγραφικά που δεν μπορούσα να φανταστώ ότι υπάρχουν. Δεν μπορούσα να φανταστώ ότι μπορώ να κάνω μεγάλες ακουαρέλες σε τελάρο. Βγαίνει ένα εντελώς διαφορετικό αποτέλεσμα που με ενθουσιάζει. Όταν δουλεύω ακουαρέλες και παστέλ χαίρομαι, ενώ όταν δουλεύω τα λάδια χαίρομαι μόνο όταν ολοκληρώνω το έργο ή σε κάποιες μικρές στιγμές που ανακαλύπτω ξαφνικά κάτι και σκέφτομαι «αυτό θα το κρατήσω».
Γιατί συμβαίνει αυτό με το λάδι;
Το λάδι έχει πολύ βάσανο. Και μάλιστα επειδή αλλάζω πολύ τα έργα μου σε σχέση με την πρώτη εικόνα. Αλλάζει συνεχώς η εικόνα και μπορεί να φτάσω σε ένα εντελώς διαφορετικό αποτέλεσμα: να αρχίσω από ένα βροχερό τοπίο και να καταλήξω σε ένα εσωτερικό τοπίο, για παράδειγμα.
Αυτό πρέπει να έχει μεγάλο βάσανο.
Βάσανο, ταλαιπωρία, αγωνία. Αλλά και μικρές χαρές.
Πόσα έργα ετοιμάζετε για τον Νοέμβριο;
Για την ώρα είναι 12 έργα, τα μισά αρκετά μεγάλα. Εχω ετοιμάσει και πολλές μικρές ακουαρέλες που θα τις συνεχίσω όλο το καλοκαίρι. Τα τοπία έχουν φύση και θάλασσα.
Σας ανησυχεί το γεγονός ότι έχουμε κάπως εθιστεί στο ψηφιακό περιβάλλον για τις τέχνες λόγω της πανδημίας και του εγκλεισμού;
Πολύ. Από τη μία, πολλοί άνθρωποι είχαν πρόσβαση σε μουσεία ή παραστάσεις που δεν είχαν δει ξανά στη ζωή τους. Και αυτό είναι κέρδος. Όμως, το γεγονός ότι τα έργα τέχνης δεν τα βλέπεις εκ του φυσικού είναι πρόβλημα. Αν αρκεστείς στην εικόνα χάνεις την ουσία, δεν βλέπεις τη ματιέρα, δεν μπορείς να την «μυρίσεις». Η ματιέρα αλλάζει ανάλογα με το φως που πέφτει. Είναι τελείως άλλο πράγμα από τη φωτογραφία. Χάνεις πληροφορίες.
Εσείς, αυτές τις μέρες, όταν δεν δουλεύατε, μπήκατε στον ψηφιακό κόσμο του Πολιτισμού;
Κυρίως απήλαυσα τις συναυλίες που έδωσαν μουσικοί στην Οπερα του Παρισιού και της Νέας Υόρκης, ο καθένας από τα σπίτια τους. Με ενθουσίασε. Και διάβασα πολύ, ξαναδιάβασα τα μεγάλα έργα του Ντοστογιέφκσι όπως κάνε σε κάθε φάση εγκλεισμού – για παράδειγμα σε μια μεγάλη γρίπη. Τώρα διάβασα για έκτη φορά το Εγκλημα και Τιμωρία.