Μια σπάνια περίπτωση, ένα case study που διδάσκει πολλά στα σύγχρονα media είναι η περίπτωση της ουκρανικής Vogue. Πώς ένα περιοδικό μόδας έγινε η διεθνής φωνή για την ορατότητα των Ουκρανών. Ο διευθυντής της Vena Brykalin σε μια συναρπαστική εξιστόρηση.
Το απόγευμα της 24ης Φεβρουαρίου 2022, ο Vena Brykalin, διευθυντής της ουκρανικής Vogue, επιβιβάστηκε στο αεροπλάνο για να πετάξει από το αεροδρόμιο του Κιέβου στο Μιλάνο, προκειμένου να παρακολουθήσει το show της Max Mara που άνοιγε την ιταλική εβδομάδα μόδας. Όταν αρκετές ώρες μετά προσγειώθηκε «άνοιξα το κινητό μου και βρήκα δεκάδες μηνύματα. Πάγωσε το αίμα μου».
Συγγενείς, φίλοι, συνεργάτες, τον ενημέρωναν ότι επίκειται ρωσική εισβολή στην χώρα. Όντως, λίγες ώρες αφού προσγειώθηκε άρχισαν οι βομβαρδισμοί και έκτοτε η Ουκρανία βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση με την Ρωσία. «Δεν μπόρεσα να γυρίσω ποτέ πίσω στην χώρα» μου λέει καθώς γευματίζουμε στο συγκλονιστικό Palazzo Diedo, που αν και βρίσκεται στην φάση ανακατασκευής έγινε ο χώρος διεξαγωγής του Art For Tomorrow που διοργανώνει το Democracy Forum, το οποίο ίδρυσε ο Αχιλλέας Τσάλτας με την υποστήριξη των Νew York Times. Eκεί ο Vena μίλησε στο εναρκτήριο πάνελ με θέμα «Οι τέχνες ως ο απόλυτος διαμεσολαβητής».
Αν νομίζει κάποιος ότι το να μιλάς για τον πόλεμο και τη διαχείρισή του από ένα περιοδικό μόδας είναι παράταιρο, τότε από αυτή τη συζήτηση με τον Vena, θα καταλάβει ότι σφάλλει. Θα συνειδητοποιήσει γιατί πραγματικά οι Ουκρανοί εξακολουθούν να στέκονται στα πόδια τους και να παλεύουν.
Photo: Brett Lloyd, Vogue, Ukraine.
Πώς αποτρέπουν τον Πούτιν από το να σβήσει την ουκρανική ταυτότητα
Ξαφνικά ο Vena, έγινε το πρόσωπο της εβδομάδας μόδας στην Ιταλία. Όλοι ήθελαν να του μιλήσουν, να μάθουν τι συμβαίνει. «Οι συνεργάτες μου πίσω στην πόλη άρχισαν να επικοινωνούν μαζί μου διαδικτυακά. Άλλοι κοιμόντουσαν στους σταθμούς του μετρό που έγιναν καταφύγια, άλλοι σε μυστικές τοποθεσίες, άλλοι πήγαν στο μέτωπο, άλλοι πήγαν εθελοντές κυρίως στον τομέα παροχής ιατρικών υπηρεσιών».
Κι όμως, δεν σταμάτησαν ούτε λεπτό να κρατάνε ζωντανή την ιστοσελίδα της ουκρανικής Vogue. Φυσικά το περιεχόμενο στράφηκε στην ενημέρωση για όσα συμβαίνουν, με έναν τρόπο δυναμικό, ουσιαστικό, με τον τρόπο της πραγματικής εμπειρίας στην εμπόλεμη ζώνη. Ο Vena, φυσικά δεν μπορούσε να επιστρέψει στην χώρα του. Έκτοτε ζει στο Παρίσι και από εκεί συντονίζει, διευθύνει και από πέρυσι εκδίδει ξανά το περιοδικό. Με έναν τρόπο επικό. Με έναν τρόπο που αποτελεί case study για την δημοσιογραφία σήμερα.
Εκεί που η πραγματική ωμή συνθήκη συνυπάρχει με το ανυποχώρητο δικαίωμα τού να ζήσεις, να κρατήσεις την ταυτότητα σου. «Οι Ρώσοι θέλουν να σβήσουν την ιστορική και πολιτιστική μας ταυτότητα» μου λέει. Δεν το επέτρεψαν οι Ουκρανοί. «Από την πρώτη στιγμή αυτό που μας είπε ο Ζελένσκι είναι ότι πρέπει να μείνουμε ενωμένοι και να συνεχίσουμε, όσο αδιανόητο και αν είναι, να ζούμε όπως και πριν. Να κρατήσουμε ανοιχτές τις επιχειρήσεις, τα καταστήματά μας. Αν δεν το κάναμε αυτό θα καταρρέαμε οικονομικά και κυρίως ψυχολογικά».
Η στάση της Condé Nast και της Αnna Wintour
Έτσι και έγινε. Η ουκρανική Vogue συνέχισε, έστω διαδικτυακά για έναν χρόνο. «Είχαμε την αμέριστη στήριξη και εμπιστοσύνη της Condé Nast γενικότερα αλλά και ειδικότερα για την αλλαγή περιεχομένου που θέλαμε να κάνουμε», μου λέει για την θρυλική αμερικανική εκδοτική εταιρεία που έχει σημαία τον τίτλο Vogue. «Όταν συνάντησα την Anna Wintour στη Νέα Υόρκη, έδειξε μεγάλο ενδιαφέρον για όσα συμβαίνουν και ήταν πολύ υποστηρικτική». Η λογική αντίδραση θα ήταν να ανασταλεί η έκδοση. Δεν το έκανε αυτό και μάλιστα όπως μου λέει ο Vena, όλοι συνέχισαν να πληρώνονται κανονικά.
«Τον Οκτώβριο, σχεδόν έξι μήνες μετά την ρωσική εισβολή, οργανώσαμε στο πλαίσιο της εβδομάδας μόδας στο Παρίσι μία εκδήλωση με 14 Ουκρανούς σχεδιαστές. Η Αnna όχι μόνο ήρθε, αλλά φρόντισε να μιλήσει ξεχωριστά με κάθε έναν από τους σχεδιαστές. Αυτό θα είναι σίγουρα το highlight της καριέρας τους».
Το ζήτημα της ορατότητας είναι καθοριστικό αυτή τη στιγμή για τους Ουκρανούς δημιουργούς και ο Vena εργάζεται με σειρά αντίστοιχων δράσεων για αυτό τον σκοπό. Βέβαια έχει πάντα την επίγνωση ότι περπατάει πάνω σε ένα λεπτό όριο, σε μια ακονισμένη λεπίδα.
Ο πυρήνας της έκδοσης και του ευρύτερου περιβάλλοντός της είναι η μόδα. «Αναρωτιούνται κάποιοι τι μπορεί αυτό να προσφέρει στην μάχη που δίνουν οι Ουκρανοί. Και όμως, όσο συνεχίζουν να εργάζονται αυτοί οι άνθρωποι και οι υπάλληλοί τους, είναι σημαντικό το κέρδος για τη ζωή και το ηθικό τους. Το να μείνουν ζωντανές οι επιχειρήσεις είναι μέρος της αντίστασης».
To συλλεκτικό πρώτο τεύχος του πολέμου και οι Ήρωες
Όμως αυτό που κάνει ο Vena και η ουκρανική Vogue είναι πολλά περισσότερα. «Δεν σταματάμε τον πόλεμο, δεν θα αλλάξουμε τον κόσμο, αλλά κάνουμε ένα βήμα την φορά. Δημιουργήσαμε μια πλατφόρμα για να κάνουμε κάτι χειροπιαστό». Το πρώτο τεύχος του πολέμου κυκλοφόρησε το 2023 με την σήμανση «Edition 1». Πρώτη έκδοση. Δεν υπήρχε μοντέλο στο εξώφυλλο, αλλά μια λωρίδα χρυσού κίτρινου που έσβηνε από το μπλε σκούρο. Τα χρώματα της Ουκρανικής σημαίας. Για την ακρίβεια, η απεικόνιση που άφησε το φιλμ που εκτέθηκε στο φως.
Κρατάω το συλλεκτικό, ιστορικό, τεύχος στα χέρια μου. Στο πρώτο ξεφύλλισμα βλέπω τα κλασικά σαλόνια των διαφημίσεων μεγάλων οίκων και ουκρανικών brand και αμέσως μετά ακολουθεί ένας χείμαρρος προσώπων. Είναι οι ήρωες της Ουκρανίας. Από την πρώτη κυρία της Ουκρανίας, ως τον αρχηγό των μυστικών υπηρεσιών Kyrylo Budanov, περφόρμερ, την εθνική ομάδα συγχρονικής κολύμβησης. Δεν είναι ντυμένοι όπως στις συνηθισμένες φωτογραφίσεις της Vogue. Έχουν όμως την φροντίδα του grooming, δεν μοιάζουν διαλυμένοι αλλά δυνατοί. Ήρωες.
Ένα από τα επόμενα τεύχη έχει στο επίκεντρο ανθρώπους που φοράνε προσθετικά μέλη. «Περισσότεροι από 20.000 Ουκρανοί έχασαν κάποιο μέλος του σώματός τους εξαιτίας του πολέμου. Τους προσφέραμε στην φωτογράφιση αυτό που αποκαλούμε Vogue treatment. Δεν φωτογραφήθηκαν με κολιέ του 1 εκατομμυρίου, όμως θέλαμε να νιώθουν όμορφοι, δυνατοί. Το αξίζουν. Δεν είναι θέμα ματαιοδοξίας αλλά ορατότητας μου λέει ο Vena».
Τον βλέπω να συγκινείται. «Αναμεσά σε αυτούς που φωτογραφίσαμε ήταν ένα κορίτσι 7 χρονών. Έχει χάσει και τα δύο πόδια της, από βόμβα την ώρα που έπαιζε. Ξέρεις, για αυτήν θα είναι πολύ πιο δύσκολο από τους ενήλικες, αφού καθώς μεγαλώνει θα πρέπει διαρκώς να προσαρμόζεται σε νέα τεχνητά μέλη. Μας είπε ότι ονειρεύεται να γίνει πιλότος. Δεν νιώθει λιγότερο ικανή, λιγότερο καλή για να κάνει αυτό που ονειρεύεται. Είναι εκπληκτικό». Αυτή η πεποίθηση, η αισιοδοξία για τη ζωή και το μέλλον πρέπει να μείνουν ζωντανά με κάθε τρόπο στην Ουκρανία.
Ντοκουμέντα πολέμου σε γυαλιστερές σελίδες
Αυτές οι φωτογραφήσεις -το περιοδικό είναι πλέον τετραμηνιαίο» είναι ασύλληπτα δύσκολες. «Μπορεί να περιμένουμε για μέρες με τον φωτογράφο πότε θα έρθει ο συνεντευξιαζόμενος, αφού συχνά έρχεται από την πρώτη γραμμή του πολέμου για να μας μιλήσει και να φωτογραφηθεί». Αυτή την εποχή ετοιμάζει ένα project συνολικό -και όχι μόνο για την έκδοση του περιοδικού- που αφορά την ηγεσία . Θα γίνει ακόμα και συνέδριο ενώ πολλοί από το εξωτερικό έχουν δηλώσει ενδιαφέρον για να πάνε στο Κίεβο.
«Φυσικά δεν θα δώσουμε βραβεία, θα ήταν μεγάλο λάθος να πούμε ότι κάποιος είναι καλύτερος από τους υπόλοιπους. Άλλωστε ποια θα ήταν τα κριτήρια, αυτή τη στιγμή; Δεν μας ενδιαφέρει το πόσα χρήματα βγάζει». Μερικά από τα πιο συγκλονιστικά ρεπορτάζ για τον πόλεμο και τους αγωνιστές έχουν βγει στην ουκρανική Vogue. Συχνά με μορφή ντοκουμέντου.
Κοιτάζω την εντυπωσιακή φωτογράφιση που έκανε ο διάσημος φωτογράφος μόδας Brett Lloyd που ταξίδεψε οδικώς, μπήκε στην Ουκρανία και για εβδομάδες φωτογράφιζε Ουκρανούς που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή ή σε άλλες θέσεις υποστήριξης των στρατιωτών.
Photo: Brett Lloyd, Vogue, Ukraine
Ένα ζευγάρι, τόσο όμορφο, η Darya και ο Grizzly (κωδικό όνομα). Σήμερα ο Grizzley είναι νεκρός. Ο Tilov και ο Denis, σπουδαστές που είναι ζευγάρι, αγκαλιάζονται σαν άγγελοι, έχοντας βαμμένα τα μαλλιά τους αντίστοιχα μπλε και κίτρινα, δηλαδή στα χρώματα της ουκρανικής σημαίας. Τριγύρω μόνο χιόνι. H κοκκινομάλλα Oksana που θυμίζει την Κοτσυφιώτισα των Hunger Games, είναι συγγραφέας που τώρα διοικεί μια διμοιρία στον στρατό εδάφους.
«Πολλοί δεν περίμεναν να αναπτύξουμε τέτοιο περιεχόμενο, όμως όταν είσαι δημοσιογράφος ξέρεις που βρίσκεται η πραγματική ιστορία. Πάντα λέω στους συνεργάτες μου ότι κάθε ιστορία έχει στο βάθος της κρυμμένο ένα μαργαριτάρι. Αυτό πρέπει να βρούμε και να αναδείξουμε» μου λέει ο Vena.
Το vogue treatment και ο δρόμος των αύθραυστων Ουκρανών
«Φωτογραφίσαμε σε τέσσερις περιοχές που τώρα βρίσκονται υπό ρωσική κατάληψη. Δεν ξέρουμε αν θα έχουμε ποτέ ξανά στη ζωή μας πρόσβαση σε αυτές. Ο Brett, αν και φωτογράφος μόδας, έβαλε σε κίνδυνο τη ζωή του. Κράτησε τις βασικές γραμμές της Vogue αισθητικής, όμως αυτό που τον ενδιέφερε ήταν να δείξει την πραγματική ιστορία», τονίζει ο διευθυντής της ουκρανικής Vogue. Όλες αυτές οι φωτογραφίες θα εκτεθούν στο Εθνικό Μουσείο της Ουκρανίας στο Κίεβο.
Ο Vena, αποτελεί αυτή την στιγμή μία από τις ισχυρότερες φωνές της Ουκρανίας στην Δύση, ο άνθρωπος που μιλά για όσα συμβαίνουν αλλά κυρίως προβάλλει τους δημιουργούς της χώρας του. Η ομορφιά της ζωής ως πράξη αντίστασης. Έχει δημιουργήσει τα Τripolar μια σειρά pop-up καταστημάτων στο Παρίσι που προωθούν την ουκρανική μόδα και τέχνη.
«Στον δρόμο των άθραυστων» ήταν ο τίτλος του πρώτου τεύχους του πολέμου. Το τεύχος των ηρώων της χώρας, όπως εκπροσωπούνται μέσα από τους 50 που μίλησαν και φωτογραφήθηκαν. Κάποιοι έχουν φύγει από τη ζωή από τους βομβαρδισμούς. Και κάπως έτσι, ένα περιοδικό μόδας, γίνεται ντοκουμέντο, γίνεται μέρος της καταγραφής της ιστορικής αλήθειας.