Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει αντίκτυπο και στον ουκρανικό πολιτισμό. Ομάδα ιστορικών τέχνης προσπαθεί να διαφυλάξει τα έργα τέχνης ανοίγοντας έναν δίαυλο επικοινωνίας.
«Μετράμε τις μέρες δίχως βομβαρδισμούς στα δάχτυλα των χεριών μας» λέει στη DW ο αναπληρωτής διευθυντής ενός μουσείου στο Χάρκοβο της ανατολικής Ουκρανίας, το οποίο υπέστη σοβαρές ζημιές μετά από έκρηξη στο απέναντι κτίριο. Μέχρι τις 24 Φεβρουαρίου εργάζονταν 118 άτομα ενώ προς το παρόν 9 μόνο συνεχίζουν. Τέτοιες αναφορές δείχνουν την έκταση του πολέμου στην Ουκρανία, όχι μόνο για τους ανθρώπους αλλά και για τους πολιτιστικούς φορείς της χώρας.
Διαδικτυακές συναντήσεις με Ουκρανούς θεωριτικούς τέχνης
Από την έναρξη της ρωσικής εισβολής, ιστορικοί τέχνης και υπάλληλοι μουσείων και πολιτιστικών ιδρυμάτων από τη Γερμανία συναντώνται διαδικτυακά με Ουκρανούς συναδέλφους. «Στην αρχή οι συναντήσεις είχαν πληροφοριακό χαρακτήρα. Τι συμβαίνει με τα αντικείμενα, τους συναδέλφους» δήλωσε στη DW ο Κίλιαν Χέκ, ιστορικός τέχνης του Πανεπιστημίου Γκράιφσβαλντ. O ίδιος ξεκίνησε τις συναντήσεις, μόλις μια εβδομάδα μετά την εισβολή για να αντιμετωπίσει επίσης το αίσθημα της δικής του αδυναμίας να βοηθήσει με κάποιο άλλο τρόπο.
Για αρκετό καιρό οι συναντήσεις διεξάγονταν κάθε εβδομάδα, ενώ πλέον γίνονται κάθε δύο εβδομάδες. Υπάρχουν μεταφραστές και για τις δύο γλώσσες, ενώ από ενημερωτικό χαρακτήρα της κατάστασης στην Ουκρανία, οι συναντήσεις γρήγορα έλαβαν χαρακτήρα παροχής βοήθειας των ατόμων που βρίσκονται εκεί πέρα.
Πρωτοβουλία «Ukraine Art Aid Centre»
«Έχει αποδειχθεί ότι δεν φεύγουν τόσοι πολλοί άνθρωποι από τη χώρα, αλλά ότι χρειάζονται βοήθεια για την προστασία των εγκαταστάσεων, των πολιτιστικών αγαθών και των υποδομών» αναφέρει ο Κίλιαν Χέκ. Σκοπός είναι η άμεση και υλική βοήθεια. Για τον λόγο αυτό δημιουργήθηκε η πρωτοβουλία «Ukraine Art Aid Centre», η οποία, παρά τη γερμανική της ονομασία «Netzwerk Kulturgutschutz Ukraine», δεν πρέπει να συγχέεται με την ομώνυμη ένωση, η οποία ξεκίνησε επίσης τον Μάρτιο από την γερμανίδα υφυπουργό Πολιτισμού Κλαούντια Ρότ.
Η υποστήριξη προέρχεται κυρίως από ιδιωτικές δωρεές και ιδιαίτερα από μεγάλους δωρητές. Τα άτομα που υποστηρίζουν την πρωτοβουλία αυτή εργάζονται σε εθελοντική βάση με στόχο την απρόσκοπτη βοήθεια των απειλούμενων από τον πόλεμο μουσείων και πολιτιστικών αγαθών στην Ουκρανία. Οι ανάγκες είναι τεράστιες: από αντιπυρικές κουβέρτες και συσκευασίες μεταφοράς των αντικειμένων μέχρι μονάδες κλιματισμού για να προστατευθούν τα ευαίσθητα έργα από την υγρασία ή τη ζέστη.
Την ίδια στιγμή και εν όψει ενός αβέβαιου χειμώνα περιζήτητοι είναι και οι τρισδιάστατοι εκτυπωτές, που μπορούν να ψηφιοποιήσουν τα έργα σε περίπτωση που καταστραφούν καθώς οι ρωσικές επιθέσεις στοχεύουν και στην ουκρανική πολιτιστική κληρονομιά. Το υπουργείο Πολιτισμού και Πληροφοριών της Ουκρανίας κατέγραψε στις αρχές Σεπτεμβρίου περισσότερες από 500 ζημιές σε πολιτιστικούς χώρους. Στον ιστότοπο που δημιουργήθηκε, οι φωτογραφίες δείχνουν τρύπες από σφαίρες ή χτυπήματα από βόμβες στις προσόψεις μουσείων και εκκλησιών. Τα ρωσικά στρατεύματα λέγεται ότι μετέφεραν πολιτιστικά αγαθά από τα κατεχόμενα ουκρανικά εδάφη στη Ρωσία.
Για την προστασία των πολιτιστικών αγαθών, το δίκτυο έχει ήδη οργανώσει περισσότερες από είκοσι μεταφορές ανθρωπιστικής βοήθειας, πλέον και με την υποστήριξη δημοσίων πόρων. Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση της Γερμανίας διέθεσε 1.5 εκατομμύρια ευρώ για μέτρα προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς στην Ουκρανία. Σύμφωνα με πηγές της DW, έχει ασκηθεί κριτική -και σε πολιτικό επίπεδο- για τα κονδύλια καθώς είναι «δεσμευμένα» μόνο για το τρέχον δημοσιονομικό έτος. Το ποσό πρέπει να «δαπανηθεί» μέχρι το τέλος του 2022, όπως λένε οι αρχές.
Ό,τι δεν θα έχει ανακτηθεί μέχρι τέλος του έτους, δεν θα μπορέσει να συμπεριληφθεί στα προστατευτικά μέτρα προς το παρόν. Ωστόσο θεωρείται πως σε κατάσταση πολέμου η τακτική αυτή δεν θεωρείται και η πιο σωστή. Γι αυτό η δημιουργία ενός ταμείου έκτακτης ανάγκης που δεν υπόκειται σε προθεσμίες θα ήταν το πιο λογικό μέτρο. Ο Χεκ είναι πιο επιφυλακτικός αλλά θεωρεί και ο ίδιος πρόκληση να μπορέσουν να εξαντληθούν τα κεφάλαια εγκαίρως.
Σημαντικό μέρος των διαδικτυακών συναντήσεων αποτελεί μέχρι και σήμερα η εξιστόρηση καθημερινών βιωμάτων του πολέμου από τους συμμετέχοντες. Ο υπάλληλος ενός μουσείου στο Ντονέτσκ αναφέρει την πρωτοβουλία «Καφές στο Μουσείο», στην οποία Ουκρανοί συνάδελφοι - επίσης διαδικτυακά - υποστήριζαν ο ένας τον άλλον ψυχολογικά προκειμένου να επεξεργαστούν αυτό που συνέβαινε. Πρόσφατα θρήνησαν μαζί τον θάνατο ενός συναδέλφου τους. «Οι συναντήσεις κάθε φορά είναι διαφορετικές, εκτός από τις συζητήσεις για τα πολιτιστικά αγαθά οι συνάδελφοι μοιράζονται πολύ προσωπικές εμπειρίες. Είναι σοκαριστικό όταν αναφέρουν δολοφονίες ή βιασμούς» σημείωνει ο ιστορικός τέχνης Κίλιαν Χέκ.