To ημερολόγιο που έγραψε ο Καβάφης όταν έφυγε με την οικογένειά του για την Κωνσταντινούπουλη, όπου και έμεινε για δύο χρόνια, έγινε περφόρμανς από την Sister Sylvester.
Σχεδόν 19 ετών, εγκαταλείπει την Αλεξάνδρεια με την οικογένειά του για την Κωνσταντινούπολη, πόλη καταγωγής της Φαναριώτισσας μάνας Χαρίκλειας. Αρχίζει να κρατά το ημερολόγιο αυτής της μετάβασης, γράφοντας όχι στα ελληνικά, ή στα αιγυπτιακά αλλά στα αγγλικά. Και δίνει αυτό ο έφηβος στο ημερολόγιο τον τίτλο «Constantinopoliad and Epic». Ο Κωνσταντίνος Π.Καβάφης δεν μπορούσε να χωρέσει τη ζωή και την τέχνη του σε κάτι λιγότερο από τις διαστάσεις ενός έπους, ήταν ένας Όμηρος και μαζί ένας Οδυσσέας.
Δεν μπορείς να μην χαμογελάσεις με αυτή την αίσθηση μεγαλείου που φαίνεται να είχε ο νεαρός Καβάφης, που βίωνε τον ξεριζωμό μαζί με την στιγμή της συνειδητοποίησης της σεξουαλικότητάς του και κυρίως του απαγορευμένου, του ανομολόγητου. Άρα βιώνοντας έναν ακόμα πιο βαθύ ξεριζωμό, αυτή τη φορά από την ελευθερία της βούλησης και του πόθου. Αυτό λοιπόν το μικρό σημειωματάριο με τις σκισμένες σελίδες, τα μισοτελειωμένα ποιήματα, τις ελάχιστες αναγραφές, πήρε στα χέρια της η δημιουργός Sister Sylvester. Το διάλεξε μετά από τις επισκέψεις της και το residence που έκανε στο Αρχείο Καβάφη, στο πλαίσιο του σχετικού προγράμματος του Ιδρύματος Ωνάση.
Το βιβλίο δαντέλα, το μύρο της Καβαφικής Πόλης
Το σημειωματάριο γέννησε μία περφόρμανς και μαζί μια γλυπτική δαντέλα, ένα βιβλίο που ανοίγει, αναδιπλώνεται, ξετυλίγεται, κρύβει χαρτάκια που πρέπει να ξετυλίξεις, ένα κουτί στο βάθος του, κάρτες, πέτρες από τα Πριγκιποννήσια και τις παραλίες όπου περπάτησε νύχτες ο Καβάφης. Κρύβει σκίτσα τοπίων, προσώπων, ερωτικών φαντασιακών συνευρέσεων. Το πρόσωπο του πρώτου εραστή του Καβάφη -φωτογραφία του υπάρχει στο αρχείο. Το βιβλίο δαντέλα, το βιβλίο γλυπτό, περιμένει τους θεατές, πάνω σε μικρά τραπέζια που φωτίζεται η επιφάνειά τους εσωτερικά και φέρουν πάνω τους μία λάμπα και ένα τρανζίστορ.
«Το βιβλίο σε διδάσκει πώς να το διαβάσεις», λέει η Sister Sylvester στο κοινό αφού κλείσουν οι πόρτες. Χαμηλώσουν τα φώτα και αρχίσει η περφόρμανς με την ίδια να διαβάζει από βιβλίο-κιβωτό και την Αιγύπτια τραγουδίστρια και συνθέτρια Nαντάχ Ελ Σαζλί να τραγουδά κάθε τόσο. Το «Constantinopoliad» παρουσιάζεται ως και τις 26 Νοεμβρίου μέσα στη Βιβλιοθήκη του Ιδρύματος Ωνάση στην Διονυσίου Αρεοπαγίτου, ενώ την περασμένη άνοιξη βιώθηκε μέσα στην αίθουσα του Νational Sawdust στο Μπρούκλιν.
Εκκλησίασμα λατρευτικό του Καβάφη
Στην Αθήνα, η εμπειρία μοιάζει με τελετουργία. Με εκκλησίασμα, όπου η πίστη στρέφεται προς το πρόσωπο και το έργο του Καβάφη. Η φωνή της Sister Sylvester μοιάζει με τη φωνή μίας υπνωτίστριας, που σε καθηλώνει, σε καθοδηγεί. Γίνεται η ίδια μαζί με την Νάντα ο μετρονόμος μας. Η φωνή της αφηγήτριας, ήχοι, μουσικές, το τραγούδισμα της Νάντα.
Κανείς δεν ψιθυρίζει, το φως είναι υποκίτρινο σαν αυτό το φως που φέγγει στις εκκλησίες, είμαστε σκυμμένοι όχι πάνω από βίβλους, αλλά πάνω από το βιβλίο που από μέσα του αναβλύζει το μύρο των δύο χρόνων που έζησε ο Καβάφης στην Κωνσταντινούπολη. Από το 1882 ως το 1884. Γύρω μας ιστορικά βιβλία της Βιβλιοθήκης του Ιδρύματος Ωνάση, η Χάρτα του Ρήγα, κειμήλια.
Είναι προφανές ότι πίσω από αυτή την διαδικασία τέχνης κρύβεται μεγάλη έρευνα στο αρχείο, στη ζωή του Καβάφη, αλλά και στις συνθήκες που επικρατούσαν στην Κωνσταντινούπολη την εποχή που έζησε εκεί.
Κάπως έτσι, ανοίγει μέσα στο βιβλίο και την περφόρμανς ένα παράθυρο στη ζωή του Ευγένιου Αντωνιάδη, επίσης Έλληνα της διασποράς στην Κωνσταντινούπολη. Επτά χρόνια μικρότερος από τον Καβάφη, έγινε φημισμένος επιστήμονας και αστρονόμος, ο πρώτος που κατέγραψε και ονομάτισε τους κρατήρες στον πλανήτη Άρη και ζωγράφισε πλανήτες με μοναδικό τρόπο. Είχε τάξει το αρχείο του σε μεγάλο Πανεπιστήμιο του εξωτερικού. Λίγο πριν πεθάνει το έκαψε στον κήπο του. Όταν πήγαν να το παραλάβουν, η χήρα Αντωνιάδη τους έδωσε ένα βάζο γεμάτο με στάχτες, αφηγείται η Sister Sylvester.
Μην κοιτάξεις ποτέ κατάματα μια Μέδουσα
Δεν γνωρίζουμε αν συναντήθηκαν ποτέ oι δύο Έλληνες της Κωνσταντινούπολης. Όμως η Sister Sylvester στην αφήγηση ενώνει τα νήματα, τις ζωές τους, σαν να σε οδηγεί σε κάποιον κρατήρα στην αφήγηση για τον Καβάφη που ακόμα δεν έχουμε διακρίνει, καταγράψει, διευκρινίσει.
Οι φίλοι του Καβάφη πίσω στην Αλεξάνδρεια του έγραφαν για τη ζωή τους, τα γλέντια με γυναίκες, τις πρώτες συνευρέσεις. Αυτός δεν μιλούσε για τις δικές του ερωτικές περιπέτειες. Απορούσαν: δεν τους εμπιστεύεται, γιατί δεν μιλάει; «Δεν πρέπει να κοιτάξεις κατάματα μια Μέδουσα, αλλά λοξά, για να μην μεταμορφωθείς σε πέτρα. Έτσι και το κοινό του Καβάφη δεν μπορούσε να κοιτάξει κατάματα την επιθυμία του», ακούω την φωνή και διαβάζω στο βιβλίο.
«Διαβάζουμε την εποχή του Καβάφη μέσα από τη δική μας εποχή, με την ασφάλεια να μπορούμε να ονομάσουμε μια ταυτότητα που τότε δεν υπήρχε και που τα ποιήματα του Καβάφη βοήθησαν να δημιουργηθεί», συνεχίζει η Sister Sylvester. «Είναι δυνατόν να κατανοήσουμε αυτό τον κίνδυνο; Ακόμα και όταν ο χρόνος γυρίζει πίσω ξανά, νεκρά σώματα κείτονται σε ένα μπαρ στο Κολοράντο, στη δημόσια πλατεία έξω από ένα κοσμηματοπωλείο στην Αθήνα, σε έναν δρόμο της Κωνσταντινούπολης όταν βιβλία απαγορεύονται και καίγονται ξανά, ακόμα και εν μέσω όλων αυτών, μπορούμε να φανταστούμε τον κίνδυνο μιας γλώσσας που δεν μπορεί να σε συμπεριλάβει;»
Σώματα απαγορευμένα, βιβλία στην πυρά. Σώματα στην πυρά, βιβλία απαγορευμένα
Σχεδόν επτά μήνες μετά την πρώτη φορά που είδα την performance στη Νέα Υόρκη -η μουσική έχει απλωθεί ακόμα περισσότερο τώρα- είναι σαν να έχει αποκτήσει μια νέα διάσταση. Σαν να ξεκλείδωσαν και άλλες σελίδες στο βιβλίο κιβωτό. Φταίει το κοινό σκέφτομαι. Ο χώρος. Το Constantinopoliad είναι ένα έργο τέχνης που αναπνέει αλλιώς, ίσως γυρίζει λοξά και μας αποκαλύπτει μια ακόμα διάστασή του, καθώς φτάνει σε μια νέα πόλη, με διαφορετικούς θεατές.
Εδώ, στο εκκλησίασμα της Διονυσίου Αρεοπαγίτου, είμαστε λιγότεροι, είμαστε όλοι Έλληνες, ο Καβάφης είναι δικός μας με έναν τρόπο που δεν μπορεί να διαφύγει της πατριωτικής κτητικότατας και οικειότητας. Στη Νέα Υόρκη, μέσα σε έναν χώρο καλλιτεχνικών δράσεων, με ένα κοινό πολλών Αμερικανών, στοχαστών, ερευνητών, ακτιβιστών, ήταν σαν να έπεσε ένας προβολέας πάνω στον μεγαλειώδη Καβάφη. Και αυτός άνοιξε τα χέρια του και έπεσε πάνω στα σηκωμένα χέρια του κοινού σαν ροκ σταρ, σαν προφήτης, σαν οδηγός, σαν επαναστάτης.
Λίγο πριν το τέλος, η Νάντα περπατάει ανάμεσά μας, τραγουδάει ένα τραγούδι της εποχής του Καβάφη. Ο χρόνος έχει καταργηθεί. Ο προσανατολισμός έχει καταργηθεί. Ο Καβάφης είναι ελεύθερος, τα βιβλία και τα σώματα (δεν;) έχουν πάψει να είναι απαγορευμένα.