Αίμα, αστυνομικοί που θυμίζουν στρατό του Χίτλερ ή Κου Κλoυξ Κλαν, βασανιστήρια επί σκηνής, ήχοι εκκωφαντικοί, αστραπές και βροντές από σφαίρες και γρονθοκοπήματα. Και αναπάντεχες ανατροπές. Είδαμε το «Βros» του ρηξικέλευθου Καστελούτσι στη Στέγη.
«Λοιπόν, πώς ήταν ο Καστελούτσι;». Το ίδιο μήνυμα κουδουνίζει διαρκώς στο κινητό μου από το βράδυ της Τετάρτης, από την πρώτη δηλαδή παράσταση του «Bros» από τον Ρομέο Καστελούτσι στην Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση. Την κατάμεστη Στέγη, με τη λέξη να μην αποτελεί μια αντανακλαστική αναγραφή, αλλά πραγματικότητα: δεν έπεφτε καρφίτσα και κοιτώντας το κοινό έβλεπα τους πιο γόνιμους δημιουργούς ή θεσμικούς παράγοντες του ελληνικού πολιτισμού. Η εμπειρία του Καστελούτσι, κάτι σαν ομαδικό μεθύσι, ή τελετή μύησης σε έναν κόσμο όπου οι τέχνες συνυπάρχουν, η εκκεντρικότητα και η πρωτοπορία είναι το συνηθισμένο και όχι το απρόβλεπτο. Είτε σε απογοητεύει, είτε σε σαγηνεύει, δεν σε αφήνει να προσπεράσεις, να μην σκεφθείς.
Η παράσταση αρχίζει πριν αρχίσει, από τη στιγμή που κάθεσαι στη θέση σου και σε εφοδιάζουν με ένα ζευγάρι ωτασπίδες και μεγάλα μαύρα χαρτιά όπου αναγράφονται τα λατινικά κείμενα που ακούγονται, οι οδηγίες προς τους μη ηθοποιιούς, δηλαδή τους απλούς πολίτες που εκτελούν τις εντολές του Καστελούτσι, καθώς και τις σκηνικές οδηγίες. Μαζί, αποσπάσματα από το κείμενο του Ιερεμία στην Παλαιά Διαθήκη. Στη σκηνή μια κατασκευή που θα μπορούσε να είναι τηλεσκόπιο ή πυροβόλο άρματος μάχης, αρχίζει να περιστρέφεται, ακούγονται ριπές από αυτές που κάνουν το έδαφος να κουνιέται.
Ο προφήτης που δεν μιλάει τη γλώσσα μας
Από τις 8.30 ακριβώς και για 10 λεπτά αυτή η συνεχής δόνηση κυριαρχεί, μέχρι να κλείσουν τα φώτα στις 8.40 και να βγει στη σκηνή ο προφήτης του Καστελούτσι. Σαν δρυΐδης, μιλά ακατάπαυστα -είναι ο ηλικίας 80 ετών Valer Dellakeza μεγάλος σταρ στη χώρα του στη Ρουμανία- κανείς δεν αντιλαμβάνεται τι λέει. Ισως μόνο όσοι μιλάνε εβραϊκά. Η προφητεία μένει στον αέρα, δεν τον αντιλαμβανόμαστε όταν λέει «η μάχαιρα του Κυρίου θα καταβροχθίσει τη γη από άκρη σε άκρη και ειρήνη δεν θα υπάρξει για καμία σάρκα». Ο ίδιος απελπίζεται, «φύγετε από τη Βαβυλώνα και ο καθένας ας σώσει τη ζωή του», ξεγυμνώνεται και αποχωρεί με τη σκηνή να παραδίδεται σε μια άλλη εικόνα που έχει ξεπηδήσει από την συλλογική μνήμη. Οι συμμετέχοντες μη ηθοποιοί ντυμένοι με αστυνομικές στολές.
Σαν ομάδες Αμερικανών αστυνομικών σε ταινίες της δεκαετίας του ’70, με παχιά μουστάκια, αρρενωπότητα, κίνηση που φωνάζει ότι είναι ο νόμος ντυμένος με στολή. Συγκεντρώνονται σε σχηματισμούς που θυμίζουν φωτογραφίες της Κου Κλουξ Κλαν στον αμερικανικό νότο, άλλοτε πάλι θυμίζουν τα τάγματα μπροστά στον Χίτλερ. Είναι τα όργανα του νόμου, είναι αυτοί που εφαρμόζουν τις απαιτήσεις και τις ιδέες της εκάστοτε αρχής, παγιδευμένοι και οι ίδιοι μέσα στη χορογραφία της βίας. Θύτες και θύματα. Κουβαλούν τυλιγμένο σαν σε σάβανο ένα σώμα -είναι ο θεός νεκρός λοιπόν;
Το fake αίμα, το σπλάτερ που δεν έρχεται
Πλένουν με ένα λευκό υγρό που μοιάζει με γάλα, μοιάζει ε αμνιακό υγρό, τον αστυνομικό που ξεγυμνώνουν και ξυλοκοπούν χωρίς έλεος. Πλένονται οι ίδιοι με κόκκινο αίμα που μοιάζει να βγαίνει από μπουκάλια κέτσαπ. Το ψεύτικο αίμα είναι παντού θα μπορούσε να είναι τρομακτικό αν δεν έμοιαζε με μελετημένες πινελιές ενός ζωγράφου στον καμβά του. Τεράστιες φωτογραφίες κάθε τόσο βγαίνουν για λίγο στη σκηνή: ένα άγαλμα άνδρα ευνουχισμένου, ένας χιμπατζής, ο Μπέκετ, ένας αρχαίος ναός, μια γυναίκα όμορφη τόσο που για λίγο η βία σταματά στη σκηνή. Η γυναίκα καταρρίπτει την αρχή, τον νόμο και επιβάλλεται μητρική και γλυπτική στο χάος.
Οι ήχοι σε λίγο μας διαπερνούν και πάλι δονούν διαρκώς τους θεατές, έρχονται κατά πάνω μας. Ο Καστελούτσι δεν θέλει τα μάτια σου, θέλει το σώμα σου, θέλει σαρκαστικά και υπαινικτικά να κινήσει όχι μόνο τους επί σκηνής 20 άνδρες, αλλά και τους θεατές. Να αναπηδούμε ανεπαίσθητα με κάθε έκρηξη. Το αίμα επί σκηνής, όμως, δεν είναι σπλάτερ. Είναι ποίηση, πίδακας ποίησης καταστροφής και ολέθρου. «Iδού εγώ είμαι εναντίον σου βουνό φθοροποιό» λέγει ο Κύριος «που καταστρέφεις όλη τη γη. θα απλώσω το χέρι μου επάνω σου και θα σε κατακυλίσω από τα βράχια, και θα σε κάνω βουνό και στάχτη».
Ολη η βία που αναπαρίσταται στο μανιφέστο του Καστελούτσι δεν με σοκάρει βαθιά, με κάνει να χαζεύω την αισθητική της, την καλλιτεχνική χειρονομία πίσω από αυτήν. Γνωστοί μου που είδαν την παράσταση πριν από περίπου ένα χρόνο μού μεταφέρουν ότι ένιωθαν βαθιά σοκαρισμένοι. Αυτό περίμενα να νιώσω, γνωρίζοντας το σύμπαν του Καστελούτσι. Ναι το Bros είναι σκοτεινό, σπηλαιώδες, δυσοίωνο, απελπισμένο, τελεσίδικο. Όμως δεν σοκάρει.
Το αίμα ρέει ζεστό εκεί έξω, τώρα
Ωρες μετά, το επόμενο πρωί, νιώθω σοκαρισμένη που δεν… σοκαρίστηκα από τη βία. Με το σώμα το γυμνό που σπαρταράει πετάγεται στον αέρα με κάθε χτύπημα του γκλοπ ξανά και ξανά και ξανά. Το εισπράττω ως χορογραφία της ωμότητας. Και συνειδητοποιώ ότι αυτό που είδα στην πρεμιέρα και κάποτε θα με σόκαρε δικαίως, τώρα δεν προκαλεί τον ίδιο αντίκτυπο για τον απλό λόγο ότι η βία είναι κάθε μέρα μέσα στο σαλόνι, στο κινητό, στον υπολογιστή και συχνά live, σε ζωντανή μετάδοση. Στο Ιράν αίμα, γρονθοκόπημα, γυναικείες κοτσίδες στον αέρα και στο χώμα, μάχες. Στη Ρωσία οι νέοι συγκρούονται ουρλιάζουν τραβολογιούνται από τους αστυνομικούς. Η βία είναι αληθινή, το αίμα είναι αληθινό, καυτό, αυτή τη στιγμή που μιλάμε ρέει εκεί έξω.
Η σκληρή βία της πραγματικής ζωής που έχει γίνει θέαμα καθημερινό και εικόνα σε επανάληψη, έχει αρχίσει να γίνεται μια οπτική συνήθεια. Αυτό που η τέχνη ήξερε πάντα να μεγεθύνει και να φωτίζει αλλιώς, είναι όλο και πιο δύσκολο να επιτευχθεί. Όμως η γεύση του σαρκασμού και της ανατροπής είναι έντονη στο στόμα, φανερώνεται το τόσο ωραίο ιδίωμα του Καστελούτσι, αν σε αφήσει να το αντιληφθείς: Κάνει ένα μανιφέστο εναντίον της αστυνομικής βίας και της επιβολής του νόμου, και γίνεται ο ίδιος ο νόμος και η φωνή της εξουσίας που επιβάλλεται στη σκηνή από τους συμμετέχοντες, μη επαγγελματίες ηθοποιούς.
Slava Filippov
Και στο τέλος, αφού κατήγγειλε, σόκαρε κάποιους, προβλημάτισε, βύθισε τους θεατές, τους βάζει και να χειροκροτούν τους αστυνομικούς πάνω στη σκηνή. 20 αστυνομικοί, ένα μικρό αγόρι και ο προφήτης στο κέντρο και περισσότερα από 1.000 άτομα χειροκροτούν αυτό που έχουν μισήσει και φοβηθεί. Ε ναι, υπέροχος Καστελούτσι.
*Βros, Romeo Castellucci
Στέγη Ιδρύματος Ωνάση
Ως και τις 2 Οκτωβρίου
Ακατάλληλο για κάτω των 16 ετών
www.onassis.org