Μια προσωπική εμμονή που ξεκίνησε από την εφηβεία και ποτέ δεν εφθάρη, και 25 χρόνια έρευνας, αμέτρητων συνεντεύξεων, καταδίωξης σχεδόν του Χένρι Κίσινγκερ, ταξιδιών αλλά και προσωπικής αναμέτρησης του Αλέξη Παπαχελά, χρειάστηκαν για να φτάσουμε στην έκδοση του βιβλίου «Ένα σκοτεινό δωμάτιο, 1967-1974».
Όλοι οι κώδικες, όλες οι νόρμες που συγκροτούν τη δημόσια παρουσία του Αλέξη Παπαχελά ως δημοσιογράφου εδώ και δεκαετίες έρχονται να συναντηθούν στις 630 σελίδες του νέου του βιβλίου, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Κυριολεκτικά: δεν είναι μόνο το ρεπορτάζ, η έρευνα, η ανάλυση, το μεστό υλικό των συνεντεύξεων, αλλά και η μεταφορά με ήχο και εικόνα μέσα από τις σελίδες της πινακοθήκης των προσώπων που καθόρισαν την περίοδο που εξετάζει ο Παπαχελάς και τις ιστορίες που φέρνει στο φως -με εξαίρεση ίσως αυτές που δεν μπόρεσε να μάθει, αφού κάποιοι πήραν «το μυστικό στον τάφο τους».
Σαν πολιτικό θρίλερ: 38 λεπτά στο Πολεμικό Συμβούλιο τη βραδιά της τουρκικής εισβολής
Έτσι, αφού διαβάζεις κάθε υποενότητα των δέκα ενοτήτων με γοργό ρυθμό και γραφή που παραπέμπει όχι σε ιστορικό βιβλίο αλλά σε long form δημοσιογραφικό κείμενο έρευνας, σταματάς κάθε τόσο για να σκανάρεις τα Qr Code που είναι διάσπαρτα στις σελίδες και να δεις βίντεο ή να ακούσεις ηχητικά ντοκουμέντα. Κάποια από αυτά έρχονται πρώτη φορά στο φως της δημοσιότητας και ρίχνουν φως στις διεργασίες που οδήγησαν στο απόλυτο ναυάγιο και την απογοήτευση για τη στάση της Ελλάδας κατά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Είναι το πλήρως απομαγνητοφωνημένο αποτέλεσμα τού διάρκειας 38 λεπτών πολεμικού συμβουλίου. Πολιτικό θρίλερ που σου προκαλεί τρόμο λόγω της αδεξιότητας, της ατολμίας, της απόλυτης έλλειψης στοιχειώδους πολιτικής και στρατηγικής από τους ανθρώπους που είχαν αρπάξει την εξουσία στα χέρια τους εκείνη την εποχή.
Ο Αλέξης Παπαχελάς απαντά -όχι ο ίδιος ακριβώς, ουσιαστικά παραθέτει, συνθέτει ιστορίες, αφηγήσεις, ντοκουμέντα- σε μια σειρά ερωτημάτων της περιόδου 1967-1974, που ακόμα απασχολούν και κυρίως ζητούν ικανοποιητικές απαντήσεις. Το κάνει εστιάζοντας όμως σε πρόσωπα-κλειδιά, αποκαλύπτοντας πτυχές τους άγνωστες, κάνοντας ψυχογραφήματά τους, σαν και αυτά που συνήθιζε και εξακολουθεί να κάνει η CIA για πρόσωπα-κλειδιά της εξουσίας σε κάθε γωνιά του πλανήτη.
Ο Δημήτρης Ιωαννίδης είναι το κυρίαρχο πρόσωπο της πινακοθήκης αντιηρώων που συνθέτει ο Παπαχελάς. Ο λόγος δεν είναι μόνο ο ρόλος που έπαιξε ο ταξίαρχος, συνεργάτης του Γεωργίου Παπαδόπουλου, αρχηγός της ΕΣΑ, ο άνθρωπος που ανέτρεψε τον Παπαδόπουλο και ήταν πρωτεργάτης στο πραξικόπημα εναντίον του Μακάριου τον Ιούλιο του 1973.
Δημήτρης Ιωαννίδης: Ο επισκέπτης της πολυκατοικίας που έκανε άρθρο το Newsweek
Ο λόγος που ο Δημήτρης Ιωαννίδης ξεχωρίζει στο «Σκοτεινό δωμάτιο» είναι και κάπως προσωπικός για τον συγγραφέα: Ήταν 13 ετών το 1974, ζούσε τα γεγονότα της εποχής με έντονο ενδιαφέρον και παρατηρούσε ότι κάθε τόσο ένας αινιγματικός άνδρας επισκεπτόταν τον όροφο πάνω από το διαμέρισμα που έμενε ο Παπαχελάς με την οικογένειά του. Ο άνδρας έφτανε φορώντας σχεδόν πάντα στρατιωτική στολή, ενώ ένα στέισον βάγκον με άνδρες που φορούσαν πολιτικά περίμενε απ' έξω. Πήγαινε στην αδελφή του που έμενε στην πολυκατοικία και δεν απέφευγε να χαιρετίσει ευγενικά τους ενοίκους που κάθε τόσο συναντούσε. Δεν είχαν ιδέα ποιος ήταν, ώσπου «ένας συγγενής μάς έφερε το τεύχος του Newsweek. Eκεί είδαμε τη φωτογραφία του με τον τίτλο “Ο αόρατος δικτάτορας”. Επεσε παγωμάρα».
Το διαμέρισμα αυτό της Βασιλίσσης Σοφίας έπαιξε κομβικό ρόλο στη ζωή του δικτάτορα και στις επιλογές του, αφού εκεί έκανε πολλά ραντεβού, τηλεφωνήματα και κυρίως εκεί «κρυβόταν» τις δύσκολες στιγμές που έπρεπε να πάρει αποφάσεις.
Μίλησε ο Ιωαννίδης στον αστρολόγο του;
Στο σπίτι της αδελφής του διαδραματίστηκε και μια ως σήμερα αινιγματική σκηνή, που αφορά την τελευταία μέρα στην εξουσία του ανθρώπου που έριξε τον Παπαδόπουλο: πήγε μαζί με δύο συνεργάτες του, αμέσως μετά τη Βουλή, στο διαμέρισμα. Ενας εξ αυτών, ο Χαράλαμπος Παλαΐνης, περιγράφει στον Παπαχελά ότι ο Ιωαννίδης, για ώρα, αποσύρθηκε σε άλλο δωμάτιο. Όταν επέστρεψε τα μάτια του ήταν κατακόκκινα -ήταν χαρακτηριστικό ότι κοκκίνιζαν τα μάτια του όταν τον απασχολούσε κάτι- και τους είπε: «Όλα τελείωσαν». Για χρόνια αναρωτιόταν ο Παπαχελάς με ποιον μίλησε ο Ιωαννίδης εκείνο το διάστημα που απουσίαζε από το σαλόνι. Δεν μπόρεσε να το εκμαιεύσει από τους ανθρώπους που προσέγγισε για συνέντευξη. Και μένει να αιωρείται έτσι το περιεχόμενο ενός φαξ που έλαβε μια μέρα στο γραφείο του και έγραφε «ξέρω ότι ψάχνετε με ποιον μίλησε ο Ιωαννίδης εκείνη τη μοιραία ημέρα. Δεν θέλω να σας απογοητεύσω, αλλά μίλησε με τον αστρολόγο του». Φάρσα; Ή αλήθεια;
Όλα τα στοιχεία τα απλώνει λοιπόν ο Αλέξης Παπαχελάς στο τραπέζι μπροστά στον αναγνώστη. Μαζί και τα προσωπικά του συναισθήματα κατά τη διάρκεια αυτών των 25 ετών, με τη μελαγχολία και την απογοήτευση συχνά να αναδύονται. Από το φαξ του ανώνυμου αποστολέα, μέχρι τη φωνή του ίδιου του Δημήτρη Ιωαννίδη και του αρχηγού των Ενόπλων Δυνάμεων Γρηγορίου Μπονάνου στο Πολεμικό Συμβούλιο της 20ής Ιουλίου 1974. Οι Τούρκοι ήδη βομβάρδιζαν πόλεις της Κύπρου, η Ελλάδα παρακολουθούσε παγωμένη και αμέτοχη, τα ελληνικά όπλα σιγούσαν και οι συμμετέχοντες στο συμβούλιο τραύλιζαν ανίκανοι να καταλήξουν σε αποφάσεις-παρεμβάσεις. Εκεί ο Ιωαννίδης είπε τη φράση που φαίνεται ότι τον στοίχειωσε ως το τέλος της ζωής του: «Να τους αφήσουμε να μπουν στην Κυρήνεια και μετά επεμβαίνουμε». Δευτερόλεπτα μετά, μαθαίνει για τον τρόπο που επελαύνουν οι Τούρκοι και μαζί συνειδητοποιεί ότι έχει πέσει στην παγίδα που του έστησε ο Χένρι Κίσινγκερ και ο Τούρκος πρωθυπουργός Ετσεβίτ. Το ηχητικό ντοκουμέντο τελειώνει με τον Ιωαννίδη, προφανώς όρθιο, να χτυπά το χέρι στο τραπέζι και να φωνάζει «κηρύσσουμε τον πόλεμο τώρα, αφού βομβαρδίζονται…».
Το κυνήγι του Κίσινγκερ που έπασχε από το σύνδρομο του αποδιοπομπαίου τράγου
Στα πρόσωπα που ξεχωρίζουν και για «προσωπικούς» λόγους στο βιβλίο είναι ο Χένρι Κίσινγκερ (μαζί με τον Ιωαννίδη είναι από τα πρόσωπα-κλειδιά το ιστορικό καλοκαίρι του 1974), τον οποίο επίμονα, σχεδόν ανελέητα, κυνήγησε για μια συνέντευξη ο Αλέξης Παπαχελάς. Ατυχώς όμως, και με τον Κίσινγκερ να μην κρύβει τη σχεδόν αποστροφή του για τους Ελληνες. Την πρώτη φορά αρνήθηκε, τη δεύτερη ζήτησε 50.000 δολάρια αμοιβή για να δώσει συνέντευξη και όταν ο Παπαχελάς εξασφάλισε το ποσό από το Mega, ο Κίσινγκερ αρνήθηκε. Όταν ο Παπαχελάς κατόρθωσε να εξασφαλίσει πρόσκληση σε παρουσίαση βιβλίου που συμμετείχε ο Κίσινγκερ στην Ουάσιγκτον και αυτός τον είδε να κάθεται σε ένα από τα τραπέζια, άρχισε ένα δημόσιο παραλήρημα: «Εσείς οι Ελληνες δεν έχετε παραδεχθεί κανένα λάθος σας τα τελευταία 2.000 χρόνια και βρήκατε εμένα για αποδιοπομπαίο τράγο για όσα έγιναν στην Κύπρο»!
Χρόνια μετά, κατόπιν επιστολής του αείμνηστου Γιάννου Κρανιδιώτη, ο Κίσινγκερ δέχθηκε να συναντήσει τον επίμονο Έλληνα, για να τον παραπέμψει όμως σε όσα γράφει στο βιβλίο του για την εποχή. Ακολούθησε μια συνάντηση, όπου ο Κίσινγκερ εξέφρασε τον φόβο του για την επικείμενη επίσκεψη του αδελφού του στην Ελλάδα, με την ανησυχία ότι θα γίνει στόχος… τρομοκρατικής επίθεσης. Τελευταία φορά τον συνάντησε στην Ουάσιγκτον, οπότε και συμφώνησε ο Κίσινγκερ να κάτσει με τον Παπαχελά για μια κανονική συνέντευξη, το επόμενο πρωί. Δεν εμφανίστηκε ποτέ.
Ο Δημήτρης Ιωαννίδης με τον «πρωθυπουργό» του Αδαμάντιο Ανδρουτσόπουλο που επίσης αναφέρεται στο βιβλίο και συμμετείχε στο περίφημο πολεμικό συμβούλιο που αποκαλύπτεται στο «Σκοτεινό Δωμάτιο»
Στο βιβλίο, ανάμεσα στις άλλες αναφορές, ξεχωρίζει -κυρίως επειδή προκαλεί παγωμάρα με τον κυνισμό του- ο διάλογος του Κίσινγκερ με τον πρόεδρο Νίξον τη βραδιά της εισβολής των Τούρκων στην Κύπρο. Φωτίζεται επίσης η σχέση του Αριστοτέλη Ωνάση -η στενότατη και με οικονομικά εκατέρωθεν οφέλη σχέση- με τον δικτάτορα Γεώργιο Παπαδόπουλο. Υπάρχει ακόμα και μαρτυρία ότι όταν ήταν στην Κέα εξόριστος, μέχρι να δικαστεί ο δικτάτορας, ο Ωνάσης τού πρότεινε να στείλει πλοίο για να τον φυγαδεύσει. Αναδεικνύεται ο μυθιστορηματικός ρόλος του Τομ Πάππας, του Ελληνοαμερικανού επιχειρηματία και λομπίστα, που επέβαλε ουσιαστικά τον Άγκνιου ως αντιπρόεδρο του Νίξον, τον Χένρι Τάσκα ως πρέσβη των ΗΠΑ στην Ελλάδα, στην κρίσιμη περίοδο που εξετάζει το βιβλίο. Αναφέρεται ότι, σύμφωνα με πληροφορίες, ήταν ο Πάππας αυτός που μεσολάβησε για να χρηματοδοτήσει η χούντα την προεκλογική καμπάνια του Νίξον, έφερε την Coca Cola στην Ελλάδα και έκανε τρελές μπίζνες, μέσα από τη σουίτα του στο Χίλτον.
Φωτίζεται όλο το παρασκήνιο που έχει σχέση με τον Ιωαννίδη, τις ΗΠΑ και όχι μόνο, για την ανατροπή του Μακάριου, οι πιέσεις των ΗΠΑ για τον «mother fucker» Aνδρέα Παπανδρέου, προκειμένου να βγει από τη φυλακή, την ανακάλυψη του πετρελαίου στο Αιγαίο, που έφερε την ευφορία στον Ιωαννίδη και μια βαρβάτη απειλή από τον Ωνάση, σε σχέση με το κόστος για τα καύσιμα της Ολυμπιακής Αεροπορίας, τον τρόμο των Αμερικανών για πιθανή επιλογή της Ελλάδας να προχωρήσει σε επέκταση στα 12 ναυτικά μίλια κ.ο.κ.
Θα μπορούσε να είναι ένα αδρό πολιτικό μυθιστόρημα, ένα άριστο υλικό για μια σειρά στο Netflix, αν κάθε τόσο τα στοιχεία του ρεπορτάζ και οι ίδιες οι φωνές των πρωταγωνιστών ή μαρτύρων της πραγματικής ιστορίας δεν γείωναν τον αναγνώστη στην πικρή γεύση όσων πήγαν στραβά, πέρα από τις δυνάμεις της χώρας. Το φως που πέφτει στο σκοτεινό δωμάτιο εντείνει τη δυσωδία του ερέβους. Ιδανικά, θα ανοίξει νέους διαύλους για περισσότερα στοιχεία, ερμηνείες, συμπεράσματα για μια ιστορική περίοδο που παραμένει ακάνθινη.