Γιατί δεν έγραψε το βιβλίο για τον Παναγούλη αν και του έδιναν τεράστια αμοιβή; Γιατί μιλούσε για την Κόλαση της γραφής αυτός ο συγγραφέας των 120 βιβλίων; Γιατί έγραψε «Hellas θα πει αλίμονο»; Ανασκάπτοντας τη μοναδική περίπτωση του Βασίλη Βασιλικού.
Ο Βασίλης Βασιλικός έγραψε 120 βιβλία, αμέτρητα άρθρα, έδωσε διαλέξεις που κανείς δεν μπορεί να απαριθμήσει. Τι να γράψεις και σε πόσες λέξεις για αυτόν τον συγγραφέα-φαινόμενο, τον πιο μεταφρασμένο Έλληνα μετά τον Νίκο Καζαντζάκη; Σε ποια πτυχή ή στιγμή του να σταθείς;
Κι όμως, αυτός ο αδιανόητα, πρωτόφαντα πληθωρικός λογοτέχνης και λόγιος παρέμενε συμπαγής και ποτέ πολυπρόσωπος, ό,τι και αν έκανε/έγραφε. Γιατί να γράψει 120 βιβλία; θα αναρωτηθεί κάποιος. Πόσο σίγουρος για τον εαυτό του ένιωθε, πόσο πολλά ένιωθε την ανάγκη να πει; Το πραγματικό ερώτημα όμως, που δείχνει και την ποιότητα, την αισθητική ζωής και πολιτικής του Βασιλικού, είναι γιατί δεν έγραψε το 121ο βιβλίο, αυτό για το οποίο γνωστοί οίκοι στο εξωτερικό τού έδιναν παχυλές αμοιβές για να γράψει: ένα βιβλίο για τη δολοφονία του φίλου του Αλέκου Παναγούλη.
Γιατί δεν έγραψε το δεύτερο «Ζ» του, αυτή τη φορά για τον Παναγούλη
Όταν σκοτώθηκε ο Παναγούλης σε τροχαίο στη λεωφόρο Βουλιαγμένης υπό συγκεχυμένες συνθήκες -μόλις 37 ετών-, ο Βασιλικός ζούσε εξόριστος στο Παρίσι και είχε 33 διεθνείς εκδότες για το αριστούργημά του, το «Ζ», που έγινε ταινία-μνημείο από τον Κώστα Γαβρά. Ο Παναγούλης σκοτώνεται. Και τότε:
«Σε δυο μέρες πληθώρα τηλεγραφημάτων, από τους τριάντα τρεις εκδότες μου του "Ζ", μου ζητούσαν το καινούργιο "Ζ", για τον Παναγούλη. Με πλήρωναν προκαταβολικά όσα λεφτά ήθελα. Ο λόγος που τους έπιασε αυτό το αμόκ ήταν ένα σκίτσο που δημοσιεύτηκε πρωτοσέλιδο στη Le Monde, τη γαλλική εφημερίδα, δείχνοντας ένα Mirafiori να ντεραπάρει και τα λάστιχα να γράφουν στην άσφαλτο ένα ζιγκ ζαγκ στο σχήμα του Ζ. Το σκίτσο, με την επιτυχημένη αναφορά στην υπόθεση Λαμπράκη, έκανε τον γύρο του κόσμου. Και οι εκδότες ξύπνησαν από τον λήθαργό τους εκλιπαρώντας με, με τέλεξ και τηλεγραφήματα, για το Ράμπο Νο 2» γράφει στην τρόπον τινά αυτοβιογραφία του «Η μνήμη επιστρέφει με λαστιχένια πέδιλα» (Εκδόσεις Κέδρος) ο Βασίλης Βασιλικός.
«Μπορούσα να εκμεταλλευτώ την περίσταση, να γεμίσω τις τσέπες μου λεφτά και να τους δώσω μια πατάτα στο πιάτο, με σάλτσα Μπάλτσα. Δεν το έκανα. Τους αρνήθηκα κατηγορηματικά» συνεχίζει. «Ήμουν πολύ κοντά στον Αλέκο για να τον δω σαν θέμα βιβλίου. Τον Λαμπράκη ποτέ δεν τον είχα γνωρίσει. Τους ανθρώπους σου, που αγαπάς, δεν τους σκέφτεσαι σαν κείμενο. Το κείμενο είναι πάντα μια προδοσία».
Η φυγή από την Κόλαση της γραφής
Στη συγγραφή του δρούσε πάντα με το αίμα ζεστό, τη στιγμή που συνέβαιναν τα γεγονότα που συγκλόνιζαν τον ίδιο, τον κόσμο. Με ένστικτο και αποστολή δημοσιογράφου - δεν είναι τυχαίο ότι ήταν φίλος με την επίσης παθιασμένη Οριάννα Φαλάτσι. Δεν ακολουθούσε την κοινή οδό: να περιμένεις να κατακάτσει η σκόνη, να πάρεις απόσταση από τα γεγονότα και τότε να γράψεις.
«Κάθε δέκα χρόνια έχουμε μια διεθνή κρίση και ένα θαυματουργό φάρμακο. Άλλοτε ήταν η πικραγγουριά. Τώρα είναι το νερό, η σκόνη, το "ήλιον" της Κω. Αύριο θα 'ναι ένα πέτρωμα απ' το φεγγάρι... Hellas θα πει αλίμονο...» σημείωνε ο ίδιος στο βιβλίο του «Το θαυματουργό νερό». Εξηγούσε ότι δεν περιμένει να κρυώσει το γεγονός για να το μετουσιώσει σε λογοτεχνία και ότι δεν είχε καμία επιθυμία να ζωντανέψει το παρελθόν. Δεν ήταν η νοσταλγία ή το «τι θα γινόταν αν;» αυτό που τον απασχολούσε όταν έγραφε. Ο Βασιλικός γινόταν ο ίδιος η γραφίδα, το μελάνι και κάθε του λέξη ήταν σαν να γραφόταν στο δέρμα του. Βουτούσε στη συγγραφή. «Η μόνη φυγή από την κόλαση της γραφής είναι ο ύπνος. Και αυτός εν τέλει δεν αρκεί».
Με οδηγό τον Τρούμαν Καπότε
Ο Βασίλης Βασιλικός ακολούθησε το ρεύμα του New Journalism που εκπροσωπούσε στις ΗΠΑ ο Τρούμαν Καπότε, η Τζόαν Ντίντιον. Γεννημένος στη Θάσο, μεγαλωμένος στην Καβάλα και στη Θεσσαλονίκη, προδιαγεγραμμένος να ανήκει σε αυτό το ύφος πριν καν το γνωρίσει. Μελέτησε το «Ιn Gold Blood», το «Εν Θερμώ» του Καπότε και το είχε σαν οδηγό για τη συγγραφή του «Ζ».
Όταν το ολοκλήρωσε, έδωσε τα χειρόγραφα στον κορυφαίο Έλληνα φιλόλογο και καθηγητή Πάνο Μουλά. Τον συνάρπασε το κείμενο, όμως έσπευσε να τον συμβουλεύσει: «Βασίλη, κάτι πρέπει να κάνεις για να μη βρεις μπελά με αυτό το βιβλίο». Και έτσι ο Βασιλικός έβαλε τον υπότιτλο «"Λογοτεχνικό ρεπορτάζ" ή "Φανταστικό ντοκιμαντέρ ενός εγκλήματος"». Ήταν το βιβλίο που τον καθιέρωσε, τον εκτόξευσε στην κορυφή και στη συνέχεια τον άφησε σε μια ενδιάμεση νεκρή ζώνη, όπου το ενδιαφέρον του κοινού και των εκδοτών για κάποια χρόνια ξεθώριασε. Θα μπορούσε το «Ζ» να γίνει η μεγαλύτερη στιγμή και η μεγαλύτερη κατάρα στην πορεία του. Δεν έγινε έτσι, τελικά.
Κάνοντας το εφήμερο αιώνιο σε μια γραφομηχανή
Ο Βασίλης Βασιλικός άρχισε να γράφει στα 14 του χρόνια. Σε κάθε είδος. Ακόμα και ποίηση. 16 χρόνων, έφηβος στη Θεσσαλονίκη, γράφει: «Στιγμές. Μες στη στιγμή όλα κυλούν κι είναι στιγμές τα πάντα. Άκου το φλοίσβο, τους αφρούς - κι η μυρουδιά του δυόσμου - τι λέει τ’ αηδόνι ως κελαηδεί με μια φωνή γιαλάντρα: είναι η ζωή μας μια στιγμή μες στη στιγμή του κόσμου». Ο έφηβος που, αντί να ανοίγεται στο απέραντο της ζωής, μετρά στιγμές και συναισθάνεται πόσο μικροί και εφήμεροι είμαστε. Εντυπωσιακό. Κυρίως αν δει κανείς τη μετέπειτα πορεία του, τα πυρετικά του κείμενα που έκαναν διαρκές το εφήμερο και ήταν σαν να προσπαθούν να μεγεθύνουν τις στιγμές σε αιώνες.
Μοιάζει ο Βασιλικός να πάλεψε να πάει κόντρα σε αυτό το τετράστιχο της εφηβείας του. Αλλά και σαν να έγραψε τη δική του ιστορία, τη δική του παρουσία στον κόσμο. Ο ήρωας του κόσμου του. Ακόμα και με τη δημόσια εικόνα του: τα κάπως μακριά ανάκατα μαλλιά, τα μεγάλα γυαλιά, το καπέλο, την πίπα, το κασκόλ. Το διαρκές ευγενικό χαμόγελο. Ακόμα και το μικρό ψεύδισμα που είχε ενίσχυε όλα όσα εξέπεμπε: Καλοσύνη. Συγγραφική δίψα. Πληθωρικότητα. Ενδιαφέρον για τα ανθρώπινα. Χιούμορ. Περιέργεια.