Στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας εντάχθηκε η τέχνη του αλέσματος δημητριακών στο νερόμυλο και τον ανεμόμυλο.
Οι πρώτες αναφορές για το άλεσμα σε νερόμυλους
Στη Λέσβο οι πρώτες αναφορές σε υδρόμυλους γίνονται σε έγγραφα της εποχής των Γατελούζων (μεταξύ 1355-1462) για τους Μύλους της Λάμπης (Λάμπου Μύλοι) και μετά σε έγγραφα του 16ου αιώνα.
Τους επόμενους αιώνες πολλαπλασιάστηκαν και μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα λειτουργούσαν περίπου 250 νερόμυλοι. Ο τελευταίος υδρόμυλος δούλεψε στον Λυγώνα της Στύψης έως το 1965.
Απ’ όλους αυτούς σήμερα σώζονται, όχι αλήθεια σε πολύ καλή κατάσταση, αρκετοί και υπάρχουν σοβαρές προσπάθειες αναπαλαίωσής τους όπως η πρόσφατη ένταξη (2019) μετά από πολυετείς προσπάθειες, στο πρόγραμμα Leader ενός από τους υδρόμυλους της Μαλλιόντας, με προϋπολογισμό 250.000 ευρώ.
Το νησί είχε και διατηρεί και αρκετούς ανεμόμυλους, σε όλη την επικράτειά του με τον πιο χαρακτηριστικό και ως παράδειγμα νησιωτικού ανεμόμυλου εκείνον στο Πέραμα Γέρας λίγο έξω από τον οικισμό του Παπάδου μπροστά από το πρώην εργοστάσιο βυρσοδεψίας Σουρλάγκα.
Οι νερόμυλοι στο Ευρετηριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς
Όπως αναφέρεται στην απόφαση του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, η τέχνη του αλέσματος αποτελεί εξαιρετικό παράδειγμα παραδοσιακής γνώσης που αξιοποιεί με βιώσιμο τρόπο τους φυσικούς πόρους, ενώ συνδέεται με την παραγωγή τοπικών διατροφικών προϊόντων υψηλής ποιότητας και την ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού.
Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας όπως η Ήπειρος με τα πολλά ποτάμια και τους παραποτάμους υπήρχαν δεκάδες νερόμυλοι (κάποιοι από τους οποίους σώζονται μέχρι σήμερα) ενώ η τέχνη του αλέσματος έχει συνδεθεί στενά με την ιστορία, την κοινωνία και την οικονομική δραστηριότητα των κατοίκων.
Το άλεσμα των δημητριακών στο μύλο (νερόμυλο, ανεμόμυλο) αποτελούσε τη βασική δια τροφική διαδικασία πριν από την εκβιομηχάνιση της παραγωγής.
Η τέχνη του αλέσματος στο Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς
Σήμερα διασώζεται σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας ο παραδοσιακός τρόπος αλέσματος δημητριακών. Οι τεχνικές του αλέσματος, το δίκτυο επικοινωνίας, η θέση του μύλου στην πραγματικότητα και το φαντασιακό, η διάθεση και η αξιοποίηση των προϊόντων της άλεσης έχουν ιστορικό βάθος αλλά έχουν προσαρμοστεί πλέον στις σύγχρονες συνθήκες και τις απαιτήσεις ενός διαφορετικού τρόπου ζωής που επιδιώκει όμως τη διατήρηση διεργασιών ποιοτικής διατροφής και τρόπου ζωής φιλικούς στο φυσικό περιβάλλον και τον άνθρωπο.
Για την εγγραφή στο Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς αξίζουν συγχαρητήρια στην από διετίας προσπάθεια της ελληνικής ομάδας της TIMS (The International Molinological Society) και της προέδρου Κατερίνας Τούτουζα και τους συντάκτες του Δελτίου, Δέσποινα Δαμιανού, Όλγα Λεκού, Στέλιο Α. Μουζάκη, Στέφανο Νομικό, Ανδρομάχη Οικονόμου, Ιουλία Κ. Παπαευτυχίου, Γιώργο Σπέη, Σοφία Υφαντή. Επίσης στο ΙΔΕΑΠΘ (Ινστιτούτο Δημιουργικότητας Έρευνας Ανάπτυξης Περιφέρειας Θέρμου) και την ομάδα μεμονωμένων ατόμων που γνωρίζουν και ασκούν την τέχνη σήμερα, είτε ως μυλωνάδες, είτε ως ερασιτέχνες (οι 10 από αυτούς είναι και ιδιοκτήτες μύλων). Ομοσπονδία Λεσβιακών Συλλόγων Αττικής (ΟΛΣΑ). Ινστιτούτο των Ελληνικών Μύλων (ΙτΕΜ).