Γίνεται ανατριχιαστική η ταινία του Ρομέν Γαβρά «Αthena» που κάνει σήμερα παγκόσμια πρεμιέρα στο Netflix, την ίδια ώρα που εικόνες φλόγας και αίματος φτάνουν στις οθόνες μας από το Ιράν. Ο Γαβράς δημιουργεί τη δική του εκδοχή της Αντιγόνης του Σοφοκλή, στα προάστια του Παρισιού.
Είναι ο ήχος, ίσως περισσότερο και από την εικόνα, αυτό που φέρεις μέσα σου για ώρα μετά την προβολή της νέας ταινίας του Ρομέν Γαβρά, της Athena που κάνει σήμερα παγκόσμια πρεμιέρα μέσα από το Netflix. Οι παλμοί σου ακολουθούν την οπερατική σχεδόν ατμόσφαιρα, το ηχοτόπιο των αναφλέξεων με τη σπηλαιώδη ηχώ της συμφωνικής μουσικής, των προσευχών στα αραβικά, των ελληνικών λέξεων που γράφτηκαν ειδικά για την ταινία και ακούστηκαν σαν ψαλμοί «αίμα και κόκκαλα, κόκκινους οφθαλμούς, τ’ αδέλφια σκοτώνουν».
O καταιγισμός της βίας στο όνομα της Αθηνάς
Ο Γαβράς μιλά για την αστυνομική βία, για την επέλαση της ακροδεξιάς και τον τρόπο να δυναμιτίζει την ατμόσφαιρα και την Δημοκρατία, στο Παρίσι, σήμερα, σε μια συνοικία που φέρει την ονομασία Αthena. Oταν πριν από περίπου ένα χρόνο ο Γαβράς μού έλεγε για την ταινία που ετοίμαζε ότι θα πηγάζει από την αρχαία τραγωδία χωρίς να επεκτείνεται περισσότερο για λόγους ρητρών, δεν μπορούσα να συνειδητοποιήσω ότι δεν αναφερόταν μόνο στη φόρμα, στο μήνυμα, αλλά στο όλον. Διότι βλέποντας την διάρκειας 95 λεπτών ταινία στο Netflix, διαπιστώνεις ότι έχει σκηνοθετήσει, χορογραφήσει, διαμορφώσει εικαστικά ένα σύμπαν που ακολουθεί κάθε κώδικα της αρχαίας τραγωδίας, με τον πιο μοντέρνο, σάρκινο κινηματογραφικό τρόπο. Και ταυτόχρονα, η ταινία βγήκε πάνω στην συγκυρία των διαδηλώσεων στο Ιράν, στη Ρωσία, όπου γυναίκες και νέοι μάχονται με ένα σύστημα που δεν τους αφήνει άλλες επιλογές. Ελευθερία ή θάνατος.
Όλα ξεκινούν όταν ο 13χρονος Ιντίρ βρίσκεται δολοφονημένος και ένα βίντεο δείχνει αστυνομικούς να τον χτυπούν ως θανάτου. Στη συνέντευξη Τύπου λίγη ώρα μετά τη δολοφονία μέσα στο αστυνομικό μέγαρο, γίνεται έκκληση για ψυχραιμία και όχι έκρηξη βίας, από τον ίδιο τον συντετριμμένο αδελφό του Ιντίρ, τον διακεκριμένο στον πόλεμο και στο Μαλί Αμπντέλ. Δευτερόλεπτα μετά, ο μεσαίος αδελφός, ο Καρίμ, εκτοξεύει μια μολότοφ στην αίθουσα της συνέντευξης και ακολουθούν καταιγιστικά λεπτά όπου ακολουθώντας ένα βαν βλέπουμε τους σπινθήρες να ανάβουν στην πόλη. Δέκα λεπτά που δεν απλώνεις καν το χέρι για να πιάσεις το ποτήρι με το νερό δίπλα σου.
Η Αντιγόνη του Σοφοκλή, ο Καρίμ του Γαβρά
Τα νιάτα του Παρισιού, κρεμασμένα από παράθυρα και οδοφράγματα, με μολότοφ, πέτρες, όπλα διαδηλώνουν. «Είναι πόλεμος» λέει ο Καρίμ, τόσο αθώος, τόσο αφελής που νομίζει ότι μπορεί να κηρύξει πόλεμο στο σύστημα. Ο Καρίμ είναι η Αντιγόνη του Γαβρά. Αυτή αρνήθηκε να αφήσει άταφο τον αδελφό της, πήγε ενάντια στον νόμο του Κρέοντα, έχασε τη ζωή της. Ο Καρίμ δεν μπορεί να αφήσει το αίμα του αδελφού του να χυθεί άδικα, θέλει δικαιοσύνη, τιμωρία. Γίνεται ο αρχηγός των χιλιάδων νέων μέσα από μια σκηνογραφία που συγκλονίζει με την εικαστικότητα και την κίνηση των σωμάτων. Στο τέλος οδεύει και αυτός προς την αυτοκτονία, συνειδητά ως μια τελευταία πράξη ενάντια στην αστυνομία. Συγκλονιστικός ο Sami Slimane ως Καρίμ, ένας ηθοποιός που σίγουρα θα παρακολουθήσουμε στο μέλλον με μεγάλο ενδιαφέρον.
Κι όμως η βία υποχωρεί στο φιλμ, η βία όσο και αν μένεται δίνει τη θέση της στον λυρισμό. Μια ποιητική μελαγχολία, επική ώρες-ώρες διατρέχει την οθόνη. Ακολουθούμε το θλιμμένο πρόσωπο του Καρίμ, η κάμερα κολλάει στον αυχένα του όσο συντονίζει την αντίσταση και η συμφωνική μουσική πυροδοτεί ένα πίδακα συναισθημάτων στον θεατή. Ο Αμπντέλ, ο συνετός γιος της υπόθεσης, ο ήρωας στρατιωτικός που προσπαθεί να μεταπείσει τον Καρίμ, να βρει άκρη στο χάος, βρίσκεται και ο ίδια προδομένος από το σύστημα να κρατά το πτώμα του Καρίμ στα χέρια και να στρέφεται εναντίον της αστυνομίας, του κράτους, του πεπρωμένου που ήταν γραμμένο, προαποφασισμένο. Εξάρτημα στη μηχανή του γαλλικού κράτους που υπηρέτησε και αυτό τον πρόδωσε.
Ο Σοφοκλής έχει ήδη μιλήσει
Αθηνά, Αθηνά, Αθηνά… Η κραυγή γίνεται η Ερινύα της Γαλλίας, σε όλες τις πόλεις, οι τηλεοράσεις σε ζωντανή μετάδοση ανά τον κόσμο μιλάνε για εμφύλιο πόλεμο. Η ελληνική λέξη γίνεται η ονομασία του χάους στον αιώνα μας. Πίσω από το συγκρότημα κατοικιών, βλέπουμε τους στρατιώτες του χάους, τους απελπισμένους νέους που ζητούν δικαιοσύνη. Το τέλος είναι τραγικό φυσικά. Το κράτος επικρατεί. Η ανταρσία καταπνίγεται. Ο Σοφοκλής έχει ήδη μιλήσει.
Η «Αthena» του Ρομέν Γαβρά θα μπορούσε να είναι μια σύγχρονη όπερα. Εχει όλους τους οπερατικούς κώδικες: εικαστικά, ως θάμβος και έκταση, ως κίνηση. Τόσο που πολλές φορές το περιεχόμενο μοιάζει κάπως να σκοντάφτει, να γίνεται βραδύς ο ρυθμός για χάρη της αισθητικής του Γαβρά. Μιας αισθητικής συγκλονιστικής, μέρος μιας γλώσσας που θυμίζει video art ακόμα και τη στιγμή της μεγάλης σύρραξης. Όπως και αν είναι, ο Γαβράς δείχνει πώς η αρχαία τραγωδία, ο Σοφοκλής, είναι ένα καλώδιο ηλεκτρικού ρεύματος που ακόμα μπορεί να σε τινάξει. Και η αδικία του κόσμου, η προαιώνια ηχεί ακόμα. Από τον τάφο της Αντιγόνης ως τα προάστια του Παρισιού με τα τζαμιά.
Eντωμεταξύ, από τις 22 Σεπτεμβρίου παρουσιάζεται στην Αθήνα σε συμπαραγωγή με τη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση το Gener8ion του Ρομέν Γαβρά, που αποτελείται από τρεις ταινίες μικρού μήκους και σκιαγραφεί την ιστορία ενός μέλλοντος που θυμίζει τόσο πολύ το παρόν. Το οπτικοακουστικό ταξίδι στο 2034 ξεκινάει από τη Στέγη και μας εκτοξεύει στη Μάντρα της Διονυσίου Αρεοπαγίτου. Στις ταινίες δεν υπάρχει ούτε κάποια ξαφνική απειλή ούτε το τέλος του κόσμου, αλλά ένα φαινομενικά «φυσιολογικό» περιβάλλον που διέπεται από ένα νήμα αδιόρατης, «αργής» βίας, σαν αυτό ακριβώς που βιώνουμε σήμερα.