Άρχισε τον Μάη, μια ομοβροντία θετικών δημοσιευμάτων για τη γοητεία της νέας Αθήνας που ανακάλυψαν πίσω από τους μύθους και τα στερεότυπα του παρελθόντος τα διεθνή media. Γιατί ξαφνικά είναι τόσο σέξι η Αθήνα; Είναι τάση ή θα διαρκέσει;
Η μεταμόρφωση του Καπνεργοστασίου στην οδό Λένορμαν, λίγα μέτρα από εκεί που δίδαξε ο Πλάτωνας, σε χώρο σύγχρονης Τέχνης από τον οργανισμό ΝΕΟΝ, ήταν το πρώτο έναυσμα που έστρεψε ομαδικά τα μάτια των διεθνών μέσων ενημέρωσης στην Αθήνα. Διέγειρε την περιέργεια αυτός ο αναπάντεχος συνδυασμός μύθων και πραγματικοτήτων. Τι συμβαίνει σε αυτή την πόλη, την τόσο απόλυτα ταυτισμένη με την Ακρόπολη και μόνο;
Μα ποια είναι αυτή η πόλη;
Το μπαράζ συνεχίστηκε και κορυφώθηκε φέτος από την άνοιξη: Νew York Times, El Pais, Le Figaro, Guardian, Wallpaper, τα πιο επιδραστικά μέσα στον κόσμο, μιλούν για την πόλη που πρέπει να επισκεφθείς, ακόμα και να ζήσεις. Το Μοnocle έφερε το συνέδριό του στην Αθήνα. Για πρώτη φορά το Art For Tomorrow των New York Times έφυγε εκτός και βρέθηκε στην Αθήνα. Μα ποια είναι αυτή η πόλη, επιτέλους;
Είναι μια τάση, μία μόδα που επιβάλλουν οι επιδραστικοί νομάδες που ανακαλύπτουν μια νέα πόλη που δοξάζουν κατά διαστήματα, πριν περάσουν στην επόμενη; Ο κίνδυνος είναι μεγάλος να συμβεί αυτό, ναι. Πόσα νέα μουσεία μπορούν να ανοίξουν σε αυτή την πόλη; Πόσα νέα Καπνεργοστάσια, πόσες επανεκκινήσεις του ΕΜΣΤ και της Εθνικής Πινακοθήκης; Πόσες γιγαντιαίες εκθέσεις με ψηφιακή Τέχνη να κάνει η Στέγη στον δημόσιο χώρο;
Από την άλλη, υπάρχει αυτή η υγιής ιδιωτική επιχειρηματικότητα που δημιούργησε ένα δίκτυο αυθεντικών επιχειρήσεων, που προσφέρουν έναν τρόπο ζωής και πλοήγησης στην πόλη, που έπεισε πολλούς όχι μόνο να είναι περαστικοί από την Αθήνα αλλά και να μετακομίσουν εδώ. Οι ψηφιακοί νομάδες της πανδημίας μπορούν να εργάζονται από όπου θέλουν ανά τον κόσμο. Η Αθήνα έγινε ο νέος τους τόπος.
Αναλύουμε αυτό το φαινόμενο, τη μαζική στροφή προς την Αθήνα, με τον Νικόλα Γιατρομανωλάκη, τον Στάθη Καλύβα και τον Νίκο Βατόπουλο. Μια ψύχραιμη χαρτογράφηση των λόγων του φαινομένου και κυρίως αυτού που ακολουθεί.
Νικόλας Γιατρομανωλάκης: Να μην είναι μια ευκαιριακή τάση, να παγιωθεί
Ανθεκτική, αυθεντική, η Αθήνα βρήκε τον εαυτό της, δεν είναι μια πόλη μουσείο, αλλά μια πόλη που πάλλεται, λέει ο υφυπουργός Πολιτισμού αρμόδιος για θέματα Σύγχρονου Πολιτισμού, Νικόλας Γιατρομανωλάκης. Μιλά για αυτή την ιδιαίτερη στιγμή της Αθήνας, αλλά και πώς δεν θα είναι αυτή μια συγκυρία, μια τάση, αλλά θα κατακτήσει αυτή τη θέση στη διεθνή σκηνή για πάντα.
«Όντως, η Αθήνα διανύει μία περίοδο προβολής και έντονου hype γύρω της. Η εξέλιξη αυτή σίγουρα είναι καλά νέα, αρκεί εμείς οι Αθηναίοι να μπορέσουμε να την ερμηνεύσουμε, να την αξιολογήσουμε και να την αξιοποιήσουμε σωστά και ψύχραιμα» λέει ο Νικόλας Γιατρομανωλάκης. «Δεν είναι λόγος για πανηγυρισμούς ούτε για να δρέψει κανείς δάφνες. Είναι μια ευκαιρία που, αν τη διαχειριστούμε στρατηγικά, μπορεί να φέρει πολλά θετικά στην πόλη μας, αν όμως τη χάσουμε ή την αντιμετωπίσουμε κοντόφθαλμα, μπορεί και να ζημιώσουμε την Αθήνα.
Όπως σε όλες τις αντίστοιχες περιπτώσεις, προφανώς υφίστανται αντικειμενικοί λόγοι για αυτή την εξέλιξη: Μπορεί εμείς οι μόνιμοι κάτοικοι να δυσανασχετούμε και δικαίως για τις δυσκολίες της καθημερινότητας, την κίνηση, το θόρυβο, όμως οι συγκοινωνίες στη μητροπολιτική Αθήνα έχουν βελτιωθεί τα τελευταία χρόνια, όπως εξάλλου και η αεροπορική σύνδεση της πόλης με άλλες ευρωπαϊκές και όχι μόνο μητροπόλεις.
Είναι μια πόλη ασφαλής, με αξιόπιστο (αν και ακριβό ακόμα) τηλεπικοινωνιακό δίκτυο και γενικά ήπιο κλίμα και καιρό. Το αρχιτεκτονικό πανδαιμόνιο της πόλης όχι μόνο δεν ενοχλεί τους σύγχρονους επισκέπτες αλλά τους προκαλεί το ενδιαφέρον, όσο και αν εμάς πολλές φορές μας απογοητεύει. Νέοι ή επαναλειτουργούντες πολιτιστικοί προορισμοί, όπως το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, η Εθνική Πινακοθήκη και το Καπνεργοστάσιο, μαζί με θεσμούς όπως η Μπιενάλε και η Art Athina και, παράλληλα με τη λειτουργία μεγάλων πολιτιστικών φορέων, έχουν εμπλουτίσει το πολιτιστικό μείγμα, κάνοντας μέσα όπως οι New York Times να υπερθεματίζουν ότι η Αθήνα ''έχει βγει από τη σκιά της Ακρόπολης''.
Τα ξενοδοχεία και οι υποδομές εστίασης συνεχίζουν να βελτιώνονται και η νυχτερινή ζωή έχει αποκτήσει πάλι την ενέργεια που είχε προ της πανδημίας. Μιας πανδημίας που παραδόξως ωφέλησε την εικόνα της πόλης, καθώς πολλοί ξένοι επέλεξαν ή επιθύμησαν να περάσουν το αναπόφευκτο διεθνές lockdown εδώ. Και, παρά την αύξηση του κόστους ζωής λόγω της ρωσικής εισβολής, η Αθήνα παραμένει μία από τις φθηνότερες πόλεις. Τα παραπάνω είναι λίγο ως πολύ αντικειμενικά στοιχεία και χαρακτηριστικά.
Υπάρχει όμως και το υποκειμενικό στοιχείο, αλλά και αυτό που εκπέμπουμε. Με άλλα λόγια, η εμπειρία. Για πολλά χρόνια η εξίσωση ήταν Αθήνα=Ακρόπολη και μετά ένα ταξί ή ο ηλεκτρικός για τον Πειραιά, για το επόμενο πλοίο της γραμμής. Όταν η Αθήνα τόλμησε να δείξει το αληθινό της, το σημερινό της πρόσωπο, την αγάπησαν περισσότεροι από αυτούς που απογοητεύθηκαν από την εγκατάλειψη της πλαστής εικόνας μίας ουτοπικής Αρκαδίας που μεταδίδαμε.
»Στον ορίζοντα της πόλης δεν ξεχωρίζει μόνο ο Παρθενώνας, αλλά και τέντες, ηλιακοί θερμοσίφωνες, κεραίες και δορυφορικά πιάτα. Ίσως δεν είναι το ωραιότερο θέαμα, αλλά είναι αυθεντικό και εξόχως αθηναϊκό. Στην καρδιά της πόλης δεν θα βρεις μόνο την Αρχαία και την Ρωμαϊκή Αγορά αλλά και εστιατόρια και μπαρ που μένουν ανοιχτά μέχρι αργά, και κόσμο να διασκεδάζει. Δεν είμαστε μια πόλη-μουσείο αλλά μια πόλη που πάλλεται διαρκώς, με όλα τα καλά και τα κακά που αυτό συνεπάγεται, μια πόλη που προσφέρει μια μητροπολιτική εμπειρία αρκετά διαφοροποιημένη από οτιδήποτε άλλο υπάρχει εκεί έξω. Και, είμαστε μια πόλη που μετουσιώνει τα χαρακτηριστικά της σημερινής εποχής: Ελαφρώς χαοτική αλλά ανθεκτική, όμορφη αλλά όχι φτιασιδωμένη, ιστορική αλλά όχι σοβαροφανής, προβληματισμένη αλλά όχι προβληματική.
Αυτό προφανώς δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να αφήσουμε τα πράγματα να καταρρέουν ώσπου η Αθήνα να γίνει ένα όμορφο ερείπιο, και σίγουρα δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να γίνουμε μια πόλη που θα στρέψει το ενδιαφέρον της μόνο στους επισκέπτες της αγνοώντας τις ανάγκες των κατοίκων της. Τουναντίον, όσο περισσότερο φροντίζουμε την πόλη και περιφρουρούμε την αυθεντικότητά της, όσο περισσότερο επενδύουμε σε αυτήν μακροπρόθεσμα παραμερίζοντας πρόσκαιρα οικονομικά (και πολιτικά) οφέλη, τόσο μεγαλύτερες πιθανότητες έχουμε αυτή η τάση υπέρ της Αθήνας να μην είναι ευκαιριακή και συγκυριακή αλλά να παγιωθεί».
Στάθης Καλύβας: Η ομοβροντία στη νέα γεωγραφία των Τεχνών
Ηταν Φεβρουάριος του 2014, όταν ο Στάθης Καλύβας, καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, έγραφε ένα άρθρο για την «Οικονομία του Φραπέ» στην Καθημερινή. «Η ''οικονομία του φραπέ'' έχει μια εξωστρεφή διάσταση που εντάσσεται όχι μόνο στην παραδοσιακή και παρωχημένη λογική του «τουρισμού», αλλά εντέλει σε μια πολύ ευρύτερη γκάμα παροχής υπηρεσιών που σχετίζεται με την αναψυχή και την ποιότητα ζωής. Στην ολοκληρωμένη του εκδοχή, το μοντέλο αυτό βρίσκεται στο επίκεντρο μιας ευρείας δέσμης υπηρεσιών αιχμής, τεχνολογικής καινοτομίας, παιδείας και υγείας, ακόμη και ως κινητήρια δύναμη μετεγκατάστασης για ανθρώπους που προτιμούν να ζουν σε ένα όμορφο και ζωντανό περιβάλλον, ιδίως όταν διαθέτει καταπληκτικό κλίμα και γρήγορη πρόσβαση σε σχεδόν απεριόριστους προορισμούς μοναδικής ομορφιάς.
Προφανώς δεν αγνοώ τα προβλήματα της σημερινής Αθήνας, ούτε ισχυρίζομαι βέβαια πως η ανάπτυξη θα ξεκινήσει από τον τομέα αυτό ή πως θα έρθει αναπόφευκτα, αυτόματα ή άκοπα. Εκείνο που θέλω να τονίσω, είναι πως ένα υποτιμημένο παρόν μπορεί να κρύβει μέσα του τους σπόρους ενός διαφορετικού και απρόσμενου μέλλοντος, αρκεί να ξέρουμε πού να κοιτάξουμε. Το μεγαλύτερο ίσως σφάλμα που κάνουμε, είναι πως φανταζόμαστε το μέλλον αποκλειστικά με τα μάτια του παρόντος. Αυτό ακριβώς κάναμε και στο παρελθόν, αλλά από την αντίθετη όχθη, όταν τα λαμπερά φώτα του 2004 μάς εμπόδιζαν να δούμε τους παράγοντες που τελικά θα κατέληγαν να διαμορφώσουν το 2014», έγραφε ο Στάθης Καλύβας.
Πρέπει να τσεκάρεις ξανά την ημερομηνία για να βεβαιωθείς ότι γράφτηκε πριν από οκτώ χρόνια. Σήμερα, φέρει τις δάφνες του προφητικού. Η Αθήνα γνωρίζει, τουριστικά, μοναδική δόξα, ενώ στη διεθνή αρθρογραφία και ίσως στο διεθνές φαντασιακό γίνεται η πόλη που πρέπει να έχεις στο bucket list, ή ακόμα και η πόλη που πρέπει να ζήσεις.
Βρισκόταν στη Νέα Υόρκη όταν μιλήσαμε για το φαινόμενο των τελευταίων μηνών, όπως καταγράφεται παγκοσμίως το «sexiness» της Αθήνας, που διαπερνά τον διεθνή Τύπο. «Η απόσταση βοηθάει αυτή τη συζήτηση», μου λέει λίγο πριν αρχίσουμε.
Το μηχανικό φαινόμενο της κυκλικότητας της «μόδας»
«Μου φάνηκε ενδιαφέρον το φαινόμενο αν και το πρώτο που πρέπει να πω είναι ότι δεν είναι τελείως καινούριο. Είχε εμφανιστεί ακόμα και μέσα στην κρίση μια άλλη ματιά για την Αθήνα. Ισως να οφειλόταν σε ένα βαθμό στο αίσθημα της συμπάθειας, όμως σε ένα βαθμό η κρίση είχε και το παράδοξο αποτέλεσμα ότι ασχολήθηκαν πολύ περισσότερο μαζί μας», λέει ο Στάθης Καλύβας. «Ηρθαν πολλοί δημοσιογράφοι και έμειναν στην Αθήνα. Είχα έναν γνωστό Γερμανό δημοσιογράφο, απεσταλμένο της Wall Street Journal τότε, που έμενε στη γειτονιά μου, στο κέντρο της Αθήνας, και ο οποίος την ερωτεύθηκε. Ενώ πριν ήταν απλώς περαστικός, μέσα στην κρίση είχε την ευκαιρία να ζήσει πράγματα που δεν είχε γνωρίσει στο παρελθόν -έχει ενδιαφέρον, λοιπόν, να αναζητήσουμε ποια ήταν αυτά τα πράγματα.
Δεύτερον, υπάρχει το φαινόμενο της κυκλικότητας. Είναι σαν τις μόδες: η Αθήνα ήταν για πολύ καιρό ''εκτός μόδας'' αν και υπήρχε αυτή η προσοχή που είπαμε προηγουμένως λόγω της κρίσης. Εχω την αίσθηση ότι μέσα στα πλαίσια της κυκλικότητας ξαναέγινε της μόδας η Αθήνα. Πρέπει πάντα να βρίσκονται καινούριες πόλεις. Θα έλεγε, λοιπόν, κανείς ότι υπάρχει ένα μηχανικό φαινόμενο επαναφοράς της Αθήνας.
Επιλέγοντας να ζήσουν στην Αθήνα
»Το τρίτο στοιχείο -που σχετίζεται με το πρώτο- είναι ότι αν και οι αρχικές εντυπώσεις είναι πάντα αρνητικές -βρώμικη πόλη, σπασμένα πεζοδρόμια, διάφορες δυσλειτουργίες-, αν δώσεις λίγη περισσότερη προσοχή στην Αθήνα θα εντοπίσεις πολλά θετικά πράγματα. Σε αυτό βοήθησε σημαντικά το γεγονός ότι άνοιξαν πολλά μουσεία μαζί, με μιας. Και έστρεψε ακόμα περισσότερο την προσοχή στην Αθήνα αυτό. Εγινε μια ομοβροντία και έτσι ήρθαν άνθρωποι και ξαναείδαν τι βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια που εκ πρώτης όψεως μπορεί να μην σε γοητεύσει ιδιαίτερα».
Η Αθήνα γίνεται επιλογή όχι μόνο για διακοπές, αλλά και για τη μόνιμη διαμονή πλέον. Και είναι συνήθως άνθρωποι μιας συγκεκριμένης ταυτότητας και φυσιογνωμίας, θα τολμούσα να πω επιδραστικοί. «Θα σας πω μια αστεία ιστορία. Είχα πάει στην Τήνο πρόσφατα, διότι μια φίλη μου Ιταλίδα, από τη Φλωρεντία, που έχει ζήσει στην Αμερική και τώρα ζει και εργάζεται στο Παρίσι, πριν από μερικά χρόνια αγόρασε ένα οικόπεδο και έφτιαξε ένα σπίτι. Ερωτεύθηκε την Τήνο και σκέφτεται να μετακομίσει στην Αθήνα για να επισκέπτεται το νησί πιο εύκολα. Είναι κάποιοι άνθρωποι που δίνουν τον τόνο, όπως είπατε: υπάρχει μια επιδραστικότητα. Ζούμε σε μια εποχή που οι ίδιοι οι άνθρωποι διαφημίζουν μέσω των social media τα πράγματα που τους αρέσουν στη χώρα».
Το οικοσύστημα των νέων καφέ, εστιατορίων, καταστημάτων
Ζητώ από τον Στάθη Καλύβα να μου σχολιάσει και τη νέα μορφή επιχειρηματικότητας που αναπτύσσεται, κυρίως σε μικρή κλίμακα: μπουτίκ ξενοδοχεία, υπέροχα μπιστρό και καφέ, εργαστήρια κεραμικής, ελληνικά κοσμήματα, οίκοι μόδας.
«Μένοντας στο κέντρο, αυτό το οικοσύστημα που χαρακτηρίζεται από καλό γούστο το είχα εντοπίσει. Πρέπει να σας πω ότι αυτό δεν είναι κάτι αυτονόητο, δεν το συναντάς εύκολα στο Λονδίνο. Είναι μέρος ενός φαινομένου που μπορεί κανείς να το ονομάσει δημόσιο πολιτισμό στην Αθήνα, στην Ελλάδα. Βλέπουμε την κακή διάσταση των πραγμάτων, το γεγονός ότι οι Αθηναίοι που δεν προσέχουν, λερώνουν την πόλη, όμως υπάρχουν και άνθρωποι που ανοίγουν μικρούς χώρους με καλό γούστο και τους λειτουργούν σαν να είναι σπίτι τους. Εχουν σχέσεις αμεσότητας και αυθορμητισμού με τους πελάτες. Βάζουν και ένα κομμάτι από την ψυχή τους μέσα σε αυτό που κάνουν. Αυτό υπάρχει στην Αθήνα και είναι από τα στοιχεία που καθιστούν την καθημερινότητα πολύ ευχάριστη. Ελκουν τους κοσμοπολίτες που έχουν ζήσει σε μεγάλες πόλεις».
Νίκος Βατόπουλος: Ο μύθος της πόλης και η Αθήνα που είναι πλέον ο εαυτός της
Η περιέργεια, η Αθήνα που γίνεται επιτέλους ο εαυτός της, η δημιουργία ενός brand name με ρίζες είναι μερικές από τις παραμέτρους που βλέπει πίσω από το φαινόμενο ο Νίκος Βατόπουλος. Δημοσιογράφος, αρθρογράφος στην Καθημερινή, από τους πρώτους που καθιέρωσαν μια νέα μορφή στήλης για την Αθήνα, συγγραφέας, ομιλητής, είναι τα τελευταία χρόνια ο άνθρωπος στον οποίο ακαριαία στρέφεσαι όταν θες να μιλήσεις για την πόλη.
«Η ανάδυση της Αθήνας στη διεθνή σκηνή είναι ένα σύμπτωμα μιας ευρύτερης αλλαγής των ημερών μας», λέει ο Νίκος Βατόπουλος.
«Θα ήταν πράγματι αδιανόητος αυτός ο αριθμός των τουριστών ακόμη και μόλις μερικά χρόνια πίσω, για να μη μιλήσει κανείς για τις δεκαετίες του ’80 και του ’90. Η κοσμοσυρροή που βλέπει κανείς παντού πλέον στην Αθήνα έχει πολλά να μας πει γι’ αυτές τις κινήσεις, που αλλάζουν τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Όπως και τα πολλά πλέον δημοσιεύματα που προβάλλουν την πόλη. Θα επιχειρήσω να συνοψίσω το φαινόμενο.
Η κόπωση του δοκιμασμένου μοντέλου. Η διεύρυνση της διεθνούς ταυτότητας της Αθήνας, κυρίως μετά το 2004, ήταν η αντανάκλαση μιας νέας ''περιέργειας'' του κοινού που ταξιδεύει. Η πεπατημένη του 20ού αιώνα, πάνω στην οποία συντελέστηκε το ελληνικό τουριστικό μοντέλο μετά το 1950, εξάντλησε τα αποθέματά της.
Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Η αλλαγή στη γεωπολιτική το 1990 οδήγησε σταδιακά σε μια νέα τουριστική γεωγραφία, εντείνοντας τον ανταγωνισμό.
Η Ελλάδα είχε πλέον ως γείτονα και την Κροατία, η Τουρκία άλλαξε την οικονομία της μετά το 2000, πολλές ασιατικές χώρες απέκτησαν δυναμική μεσαία τάξη που ταξιδεύει στην Ευρώπη, η δυνατότητα για ταξίδια ενισχύθηκε με την ανάπτυξη της νέας τεχνολογίας.
Η άνοδος της γαστρονομίας. Η διεθνής τάση για γαστρονομικές απολαύσεις αποτελεί διακριτό κλάδο οικονομίας και συνδέθηκε άμεσα με την ολιστική εμπειρία του ταξιδιώτη. Η Αθήνα βελτίωσε τη θέση της και σε αυτόν τον τομέα, παρέχοντας ποικιλία.
Η αλλαγή του brand name. Αν και πολλά έχουν ακόμη να γίνουν, η Αθήνα παρουσιάζεται ως ένα ενδιαφέρον υβρίδιο. Καθώς έχουν αλλάξει οι συντεταγμένες Ανατολής-Δύσης και Βορά-Νότου, η διάχυση προτύπων και η πρόσμιξη πολυτέλειας και χαλαρότητας βοήθησαν την Αθήνα.
Η Αθήνα είναι ο εαυτός της. Στον 21ο αιώνα, οι νέες γενιές των Ελλήνων είναι πιο άνετες με την ταυτότητα της πόλης και η πόλη ανοίγει προς τα έξω με όλες τις αντιφάσεις της. Η Αθήνα είναι αυτή που είναι, γοητευτικά άσχημη και παράδοξα ωραία.
Ο μύθος της πόλης. Η Ακρόπολη και οι αρχαιότητες συμπλέουν με τη ρομαντική πόλη του 1900 και την αχανή τσιμεντούπολη, οδηγώντας σε κάτι πραγματικά μοναδικό. Με όλες τις αποχρώσεις του, θετικές και αρνητικές.
Ο μοντερνισμός. Η Αθήνα ως πρωτεύουσα του 20ού αιώνα. Θα μπορούσε να προβληθεί καλύτερα (με πρότυπο το Τελ Αβίβ) ο προπολεμικός μοντερνισμός της Αθήνας αλλά και ο μοντερνισμός του 1950-1960, που διεθνώς συγκινεί πολύ. Πολλοί το ανακαλύπτουν από μόνοι τους.
Πολιτισμική ιδιομορφία. Η Αθήνα είναι Νότος. Εχει στοιχεία βαλκανικά, αλλά χωρίς την κληρονομιά του πάλαι ποτέ ανατολικού μπλοκ. Είναι Μεσόγειος, αλλά ορθόδοξη, όχι καθολική. Είναι αρχαία πόλη, αλλά αναγεννημένη τον 19ο αιώνα. Υπήρξε ομοιογενής, κινείται προς μια πολυπολιτισμικότητα.
Οι γειτονιές της. Το Παγκράτι, το Κουκάκι, η Κυψέλη και προσεχώς η Ακαδημία Πλάτωνος, ο Κολωνός και άλλες συνοικίες αναδύονται ως περιοχές που αξίζει να εξερευνήσεις και να νιώσεις την καθημερινότητα της πόλης.
Η σύγχρονη τέχνη. Το διεθνές σύστημα της σύγχρονης εικαστικής σκηνής έχει αναγνωρίσει την ιδιομορφία της Αθήνας και επενδύει πάνω στην υβριδική της ταυτότητα.
Οι Αθηναίοι. Είναι κατά κανόνα συμπαθητικοί, φιλικοί και ευγενικοί. Και αντίθετα με κάποιες ανταγωνιστικές χώρες στη Μεσόγειο, κατά κανόνα μιλούν αγγλικά ή είναι πρόθυμοι να συνεννοηθούν.
Θα μπορούσε να προσθέσει κανείς πολλά ακόμη που να συμβάλουν σε μια εξήγηση. Θεωρώ όμως απαραίτητο η ανοδική τροχιά της Αθήνας στη διεθνή σκηνή να μην προκαλεί εφησυχασμό, καθώς είναι πάρα πολλά όσα πρέπει να γίνουν στην πρωτεύουσα. Όχι μόνο σε θέματα συμβολισμού και ταυτότητας, αλλά σε θέματα ουσίας, καθημερινότητας και πολιτισμού».