Το τετραήμερο της φετινής Αrt Athina, που έγινε για πρώτη φορά στο Ζάππειο Μέγαρο, προσέλκυσε πλήθος κόσμου σε μια συνθήκη γιορτινής εξόδου για τους Αθηναίους, με ιδανικές καιρικές συνθήκες. Και όμως δεν είναι αυτό το μέτρο της επιτυχίας.
Εμφανίστηκε με ορμή αλλά με πολλές διαφορετικές εσωτερικές ταχύτητες που δείχνει το χάσμα ανάμεσα σε μια φουάρ και ένα «παζάρι».
Τελικά ήταν πολύ τυχερή η Αrt Athina που δεν κατόρθωσε να στεγαστεί φέτος στο Ακροπόλ, όπως είχε αρχικά ανακοινωθεί, και βρέθηκε στην καρδιά της Αθήνας, στο Ζάππειο. Χώρος προσβάσιμος άμεσα από δυο διαφορετικούς σταθμούς μετρό και πλήθος λεωφορείων -ακόμα και με το τραμ φτάνεις- στην απόληξη του Εθνικού Κήπου, μια διαδρομή που ακαριαία δημιουργεί τη συνθήκη του ευφρόσυνου και του αισιόδοξου. Εκεί, στους φωτεινούς μεγάλους λευκούς χώρους του μεγάρου, οι 36 γκαλερί που συμμετείχαν στην φετινή Art Athina που άνοιξε για το κοινό την Παρασκευή 13 Σεπτεμβρίου και έκλεισε το βράδυ της Δευτέρας 16 Σεπτεμβρίου, δημιουργήθηκε ίσως η πιο ιδανική συνθήκη θέασης που έχουμε δει σε Αrt Athina.
Οταν η σύγχρονη τέχνη γίνεται «σέξι»
Aπό τα δαιδαλώδη, μικρά μπουθ στα έγκατα του σκοτεινού Tae Kwon Do, ως την περσινή παρουσίαση στο υπόγειο του Ωδείου Αθηνών, η κοινή διαπίστωση ήταν ότι το Ζάππειο ταιριάζει ιδανικά στη συνθήκη μιας φουάρ. Και έτσι, το σημείο, η συνθήκη, ευνόησαν αυτό που στο απολογιστικό δελτίο τύπου της διοργάνωσης αποκαλείται «κοσμοσυρροή». Χωρίς επίσημους αριθμούς επισκεπτών αφού ακόμα βρίσκεται υπό επεξεργασία. Αυτό το κύμα φυγής προς το Ζάππειο και την Art Athina ευνοήθηκε όμως και από την παρούσα κοινωνική συνθήκη όπως ορίζεται με την έξοδο από την κρίση, αλλά κυρίως με τα σημαντικά βήματα που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια στην εικαστική σκηνή (η Documenta, οι εκθέσεις του ΝΕΟΝ στο δημόσιο χώρο, κορυφαίοι διεθνείς δημιουργοί στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, σημαντικοί σύγχρονοι εικαστικοί με νέα έργα σε αίθουσες τέχνης ή και μουσεία, όπως ο Γιάννης Βαρελάς τώρα στο Μουσείο Μπενάκη).
Ελλείψει ΕΜΣΤ υπάρχουν δυνάμεις που κατορθώνουν να κρατήσουν ζωντανή τη σκηνή της σύγχρονης τέχνης και να την κάνουν σχεδόν «σέξι», πολύφερνη (γεγονός που φέρνει και πολλούς κινδύνους για αλεξιπτωτιστές ή όσους αναζητούν ευκαιρίες προβολής μέσω του χώρου). Το ενδιαφέρον αυτό δικαίως εκτονώνεται στην Art Athina, εκεί όπου συμμετέχει το σύνολο των αιθουσών τέχνης άρα και το μεγαλύτερο μέρος των Ελλήνων σύγχρονων δημιουργών. Το ιδανικό είναι αυτό: η ευκαιρία να δεις τη νέα παραγωγή, ή σημαντικά έργα παλαιότερης παραγωγής ή καλλιτεχνών που δεν ζουν πια σε έναν χώρο. Με τη δροσιά του Εθνικού Κήπου και τον ήλιο του Σεπτέμβρη να μπαίνει από τα παράθυρα του Μεγάρου.
Το στοίχημα της συνθήκης κερδήθηκε, λοιπόν, από την Αrt Athina. Αν και πολλοί ιδιοκτήτες γκαλερί διαμαρτυρήθηκαν ότι μπήκαν στον χώρο σχεδόν 48 ώρες πριν τα εγκαίνια και δεν είχαν τον χρόνο να κάνουν το «στήσιμο» που επιθυμούσαν στα έργα τους, ο χώρος ήταν σχεδόν ιδανικός καμβάς. Η φροντίδα για τα προγράμματα, τις γραμματοσειρές, τις συνέργειες ήταν μεγάλη και ανεπιτήδευτη: από τα εκπαιδευτικά προγράμματα του Ιδρύματος Iωάννου Φ. Κωστόπουλου ως την γραφιστική επιμέλεια και την ιδέα των προβολών βίντεο στον θερινό κινηματογράφο της Αίγλης Ζαππείου, μια νέα προσθήκη που εντάσσει στο αστικό τοπίο και κυρίως στις αστικές μας «παραδόσεις» τη video art.
«Παζάρι» ή φουάρ;
Ομως, δεν αρκεί αυτό. Δεν αρκεί ο ιδανικός χώρος. Δεν αρκεί η ανακουφιστική διαπίστωση πολλών επισκεπτών πως «είναι τόσο καλύτερα εδώ σε σχέση με το Ωδείο που ιδρώναμε από τη ζέστη». Δεν μπορεί η περσινή αστοχία να αποτελεί φέτος επιχείρημα. Η συνθήκη της παρουσίασης μιας έκθεσης, εν προκειμένω μιας φουάρ είναι σημαντική. Αλλά δεν κρίνεται εκεί το στοίχημα. Το ερώτημα αφορά το περιεχόμενο. Το κατά πόσο οι αίθουσες τέχνης είναι έτοιμες να κάνουν το πέρασμα στη νέα εποχή, να ανταποκριθούν στη δίψα του κοινού, μεγάλο μέρος του οποίου είναι πλέον «εκπαιδευμένο», γνωρίζει πώς κινείται η σύγχρονη τέχνη, παρακολουθεί τις διεθνείς εξελίξεις, ή απλώς ρεμβάζει στο instagram του και εξοικειώνεται με τέτοιες εικόνες.. Φέτος ήταν πολλές οι γκαλερί που δεν άνοιξαν το βηματισμό τους όσο έπρεπε. Είδαμε συχνά μια απλή εναπόθεση πολλών διαφορετικών δημιουργιών χωρίς σύνθεση, χωρίς ταυτότητα, σαν αράδιασμα πραγμάτων που υπάρχουν στις αποθήκες τους.
Σαν να ήταν ένα παζάρι και όχι μια φουάρ με τον χαρακτήρα τον μητροπολιτικό, τον διεθνή που οφείλει να αποκτήσει και η Art Athina. Διότι δεν θα κριθεί ως μια βόλτα, αλλά ως μια ενεργή, δυναμική, με πρόταση και με στιβαρότητα αγορά έργων τέχνης. Ετσι, από τη μια είχες τη στιβαρή και όσο αιχμηρή πρέπει παρουσία της Βreeder, της Eleftheria Tseliou Gallery, της νέας άφιξης στον χώρο που είναι η Crux Gallery, της Donopoulos από τη Θεσσαλονίκη κ.α.. Χαρακτηριστική και η περίπτωση της Citronne που κατέβηκε συγκροτημένα και με ταυτότητα, με τρεις καλλιτέχνες μόνο, τον Μάκη Θεοφυλακτόπουλο, τον Γιάννη Αδαμάκο και τον αλησμόνητο Γιώργο Λάππα (πληροφορίες αναφέρουν ότι ήταν μια από τις γκαλερί που σημείωσε τις υψηλότερες πωλήσεις). Στο δε μπουθ της Γκαλερί Σκουφά συγκεντρώθηκαν μερικές από τις σταθερές αξίες, τους σταρ της σύγχρονης εικαστικής σκηνής που προσελκύουν πάντα κοινό και συλλέκτες, όπως ο Γιώργος Χαδούλης, ο Γιώργης Γερόλυμπος, o Δημήτρης Γέρος.
Το αμήχανο deja vu
Σε κάποιες γκαλερί από την άλλη, ένα αμήχανο deja vu, έργα που έχουμε δει σε δυο και τρεις προηγούμενες διοργανώσεις της Art Athina ή μηχανιστικές επαναλήψεις έργων που στο παρελθόν υπήρξαν ευπώλητες. Αναρωτιέμαι οι συλλέκτες που βρέθηκαν στον χώρο, πέρα από το εθιμοτυπικό της επίσκεψης, πόσο πραγματικά βρήκαν χρήσιμη την εμπειρία. Πληροφορίες μας αναφέρουν ότι η πιο ενεργή παρουσία αγοραστικά ήταν αυτοί των νέων και όσων μετά την κρίση αισθάνονται πάλι ότι είναι οικονομικά ασφαλείς να κάνουν μια αγορά ενός μικρού έργου τέχνης. Λόγω αγάπης για την τέχνη αλλά και ως ένα μικρό μπόνους, μια ανταμοιβή στον εαυτό τους μετά από μια κρίσιμη δεκαετία.
Το κέλυφος βρέθηκε. Η πρόθεση υπάρχει. Τώρα θα πρέπει και το περιεχόμενο να βρει τον βηματισμό της, να ανταπεξέλθει στα δεδομένα μιας μητροπολιτικής φουάρ που θα προσελκύσει και το διεθνές ενδιαφέρον. Ελπίζουμε όλες αυτές οι παράμετροι να συναντηθούν στην επόμενη διοργάνωση, που θα γίνει και πάλι στο Ζάππειο τον Σεπτέμβριο του 2020. Το debate έχει ανοίξει.