Ο Θάνος Παπακωνσταντίνου εξηγεί πώς έκανε παράσταση την Αποκάλυψη του Ιωάννη -Ιερός μινιμαλισμός και εξέγερση στη Στέγη [εικόνες]

Aπό την εποχή που ήταν 12 ετών και αγαπούσε τα θρίλερ που έφεραν στοιχεία από την Αποκάλυψη (666, Επτά σφραγίδες, Δευτέρα Παρουσία) ως σήμερα που την σκηνοθετεί, ο Θάνος Παπακωνσταντίνου αποκαλύπτει πώς έχτισε την πaράσταση που κάνει σήμερα απόψε στη Στέγη και σημειώνει «περισσότερο με εδιαφέρει ο πιστός, παρά ο Θεός».

Είναι αγαπημένη έξη ή κλισέ των δημοσιογράφων όταν μιλάμε ή γράφουμε για τον σκηνοθέτη Θάνο Παπακωνσταντίνου να υπογραμμίζουμε την γκοθ παρουσία του. Την εμφανισή του του 38χρονου, τα πάντα μαύρα ρούχα, λες και αυτή η εικόνα του, με κάποιον τρόπο προλέγει και υπογραμμίζει τα έργα που επιλέγει να σκηνοθετεί. Μόλις 38 ετών έχοντας ήδη σκηνοθετήσει την «Ηλέκτρα», τον «Μάκβεθ», το «Pedestal» βασισμένο στις Χοηφόρες, το «Colossus» βασισμένο στον Αισχύλο και πολλά άλλα. Πάνω σε αυτή την αφήγηση θα ήταν συνεπής η επιλογή του να σκηνοθετήσει -για την εναρκτήρια παράσταση της Στέγης μάλιστα στην τρέχουσα σεζόν- το πυρετικό κείμενο της Αποκάλυψης του Ιωάννη. Θα έλεγε κανείς πως το ενδιαφέρον για το σκοτάδι, προς αυτό που βαθαίνει προς την γη και ίσως τον αφανισμό, θα ήταν το στοιχείο που τον γοήτευσε σε αυτή την επιλογή. Χμ, τελικά δεν έγινε ακριβώς έτσι.

Πώς η Αποκάλυψη συνδέεται με την αρχαία τραγωδία

«Για το σκοτάδι που υπάρχει στην Αποκάλυψη ξεκίνησα να ασχολούμαι με το κείμενο. Ομως, στην πραγματικότητα, όσο περισσότερο έμπαινα μέσα του, καταλάβαινα ότι είναι ένα κείμενο εξαιρετικά φωτεινό» λέει στο iefimerida.gr o Θάνος Παπακωνσταντίνου. «Μιλά περισσότερο για την ελπίδα και την αξία της πίστης και της έγνοιας για μια κοινότητα ομόδοξων, ομοϊδεατών, συντρόφων. Αυτό είναι περισσότερο, παρά ένα σκοτεινό παραληρηματικό όραμα κάποιου προφήτη». Του επισημαίνω ότι η Αποκάλυψη έχει κάτι το αναπόδραστο, αναρωτιέμαι πόσο φως έχει μέσα της μια τέτοια διάσταση. «Συμφωνώ. Εχει κάτι το αναπόδραστο, το αναπόφευκτο και σίγουρα αυτό είναι ένα στοιχείο με με συνδέει και με την αρχαία τραγωδία που με απασχολεί ιδιαιτέρως στη δουλειά μου. Πιστεύω ότι έχουν μέσα τους αυτά τα κείμενα μια κωδικοποιημένη, συμπυκνωμένη κίνηση υπέρβασης του ανθρώπου. Οι τραγωδίες πολύ περισσότερο από την Αποκάλυψη».

Αποκάλυψη, ένα κείμενο ελπίδας

Ακούγοντας τον αναρωτιέμαι φωναχτά αν τελικά είναι ένας ρομαντικός, ένας αισιόδοξος άνθρωπος - τα κλισέ υπάρχουν για να τα καταρρίπτουμε εξάλλου. «Δεν θα με χαρακτήριζα αισιόδοξο. Ομως μέσα από την έρευνα  που έκανα αισθάνομαι ότι έχω μετακινηθεί αρκετά» απαντά χωρίς δεύτερη σκέψη. «Ηθελα να το προσεγγίσω έτσι, μέσα από το σκοτάδι του, αλλά όσο πιο πολύ έσκαβα μέσα στο υλικό καταλάβαινα ότι είναι ένα κείμενο ελπίδας προς τους ομοϊδεάτες. Μια επιστολή για να εμψυχώσει και συσπειρώσει το φρόνημα και την πίστη των ανθρώπων που είχαν ασπαστεί τον χριστιανισμό -που τότε βέβαια δεν είχε σχέση με αυτό που είναι σήμερα. Δεν είχαν γίνει οι οικουμενικές σύνοδοι, δεν υπήρχε η σημερινή οργάνωση της θρησκείας. Κατάλαβα ότι είναι ένα μήνυμα εμψύχωσης των ανθρώπων που πλήττονται από την αυταρχική ρωμαϊκή αυτοκρατορία, ενα κάλεσμα για τους δύσκολους καιρούς που θα ζήσουν, αλλά πάντα με την πιστη ότι θα επικρατήσουν, θα καταφέρουν να νικήσουν».

Η Αποκάλυψη συνομιλεί με την ορθόδοξη εικονογραφία

Αισθάνεται ότι του είναι οικείο το κείμενο της Αποκάλυψης πολύ πριν το διαβάσει ήδη από την προεφηβεία όταν έβλεπε φανατικά θρίλερ και κυρίως την τριλογία «Omen»  όπου υπήρχαν πολλές ιστορίες της Αποκάλυψης μέσα. Στη συνέχεια εντόπισε θραύσματά της συνολικότερα στην τέχνη, στην ποίηση, στα εικαστικά. Η μουσικότητα και εικαστικότητα είναι στοιχεία καθοριστικά για το έργο του και στην Αποκάλυψη έχουν σημαντικό ρόλο. Με τον Πάνο Ηλιόπουλο που έκανε τη μουσική σύνθεση -θα υπάρχει μουσικό σύνολο που θα διευθύνει στην παράσταση ο Μάρκελλος Χρυσικόπουλος- κατέληξαν σε μια μορφή σύγχρονου ορατορίου. Οσο για το εικαστικό κομμάτι που επιμελήθηκε η Νίκη Ψυχογιού, προηγήθηκε έρευνα στις ιστορικές περιόδους και τα ουτοπικά κινήματα και κατέληξαν σε μια συνομιλία με την ορθόδοξη χριστιανική εικονογραφία.

Ηoly Minimalism - Η Αποκάλυψη στη Στέγη

Το διαπιστώνει κανείς αυτό άμεσα κοιτάζοντας την πρώτη εικόνα της παράσασης όπως την εικονογράφησε ο σπουδαίος βρετανός φωτογράφος Nick Night: ένα άφυλο πλάσμα, οστεομένο σχεδόν, με μια εφηβική φιγούρα, που παραπέμπει σε απεικονίσεις του Ιησού με το ακάνθινο στεφάνι στο κεφάλι, μόνο που εδώ υπάρχει ένα λευκό μακρύ πέπλο και μια εσωτερική λάμψη, με τα δάχτυλα χρυσά. Το ένδοξο της βυζαντινής απεικόνισης σε μια στιλπνή αφαιρετική όμως απόδοση. Οταν ζητάω από τον Θάνο Παπακωνσταντίνου να μου περιγράψει με μια φράση την αισθητική ταυτότητα της παράστασης, απαντά «ορθόδοξος μινιμαλισμός.... Ιερός μινιμαλισμός. Αυτό που αποκαλούμε holy minimalism».

Η Αποκάλυψη οραματίζεται μια ουτοπία

Και πάνω σε αυτό το περιβάλλον, σε αυτόν τον καμβά, θα αναπτυχθεί η παράσταση από τις 3 ως τις 20 Οκτωβρίου στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, έχοντας ως πυρήνα τις λέξεις εξέγερση αλλά και ουτοπία. «Προσεγγίζω την εξέγερση με την έννοια της ουτοπίας. Ο μηχανισμός του κειμένου προτείνει ότι με τη βία θα έρθει το τέλος του κόσμου όπως τον γνωρίζουμε, θα γίνει ένα ξεδιάλεγμα κακών και κακών, φίλων και εχθρών. Και έτσι θα βρεθούμε σε έναν νέο κόσμο. Αυτός είναι ένας μηχανισμός που έχει επηρεάσει έμμεσα ή άμεσα κάθε ουτοπικό κίνημα που έχει γεννηθεί στον νεωτερικό κόσμο. Η σκέψη αυτή με ξεκλείδωσε και με έκανε να συνδεθώ με το κείμενο. Ενα κείμενο που οραματίζεται μια ουτοπία.»

Οι άνθρωποι που πίστεψαν και πιστεύουν

Μου εξηγεί ότι στο κείμενο -και στην παράσταση συνεπώς- καταλύεται ο γραμμικός χρόνος, την ίδια στιγμή έχουμε γεγονότα που αφορούν το παρόν, το μέλλον και το παρελθόν. «Η πιο σπουδαία φράση του κειμένου, στην οποία ουσιαστικά αντανακλάται όλο το κείμενο είναι “ο ων και ο ην και ο ερχόμενος, ο παντοκράτωρ”. Aυτός που υπήρχε, που υπάρχει και που θα έρθει. Γι’ αυτό λέω ότι καταλύεται ο γραμμικός χρόνος. Σαν να είσαι μέσα σε μια μαύρη τρύπα. Ο χρόνος διασαλεύεται και αναπυκνώνεται για να φτάσει στην κατάργησή του, για να φτάσουμε τελικά στον νέο κόσμο, στην νέα Ιερουσαλήμ που έρχεται. Δηλαδή, στην ουτοπία».

Αναρωτιέμαι αν πιστεύει. «Δεν χαρακτηρίζω τον εαυτό μου Χριστιανό, αλλά πιστεύω ότι ο Θεός είναι η τελειότερη επινόηση του ανθρώπου, είτε υπάρχει είτε δεν υπάρχει. Από εκεί και πέρα, με απασχολεί γενικά η ιδέα της πίστης, σε έναν Θεό, σε έναν άνθρωπο, σε έναν έρωτα, σε μια ιδέα. Περισσότερο με γοητεύει η ιδέα του πιστού, παρά ο Θεός. Πώς οι άνθρωποι ανά τους αιώνες έχουν αφελώς, πρωτογενώς, αυθορμήτως πιστέψει σε κάτι και αφιερώθηκαν στην πραγμάτωσή του ανεξαρτήτως  των συνεπειών που θα μπορούσαν να έχουν. Αυτό με ενδιαφέρει, περισσότερο από το αν είναι καλός ή κακός ο Θεός: οι άνθρωποι που πιστεύουν ή πίστεψαν».

Ιnfo

Σύλληψη & Σκηνοθεσία: Θάνος Παπακωνσταντίνου
Μετάφραση: Μιχαήλα Πλιαπλιά
Σκηνικά & Κοστούμια: Νίκη Ψυχογιού
Μουσική Σύνθεση & Προγραμματισμός Ηλεκτρονικών: Πάνος Ηλιόπουλος
Μουσική Επιμέλεια & Διεύθυνση, εκκλησιαστικό όργανο: Μάρκελλος Χρυσικόπουλος
Σχεδιασμός Κίνησης: Νάντη Γώγουλου
Σχεδιασμός Φωτισμών: Χριστίνα Θανάσουλα
Γλυπτική: Αλέκος Μπουρελιάς
Βοηθός Σκηνοθέτη: Κωνσταντίνα Αγγελοπούλου

Ερμηνεύουν: Αλεξία Καλτσίκη, Μαριάννα Δημητρίου, Καλλιόπη Σίμου, Ελένη Μολέσκη, Κλεοπάτρα Μάρκου, Θανάσης Δόβρης, Σωτήρης Τσακομίδης, Μάριος Παναγιώτου, Μιλτιάδης Φιορέντζης, Γιώργος Δικαίος

Συμμετέχουν οι μουσικοί: Θοδωρής Βαζάκας (κρουστά), Κώστας Γάτσιος (κλαρινέτο, μπάσο κλαρινέτο), Αλέξης Καραϊσκάκης (τσέλο), Σπύρος Μοσχονάς (τρομπόνι), Ελευθερία Τόγια (βιόλα), Δημήτρης Τίγκας (κοντραμπάσο), Κώστας Τσιώλης (ηλεκτρονικά)

Από τις 3 ως τις 20 Οκτωβρίου.