Σε λιγότερο από μία ώρα, ακριβώς μία εβδομάδα πριν, ο άσωτος υιός της haute couture, που επέστρεψε στον χώρο που ξέρει να μεγαλουργεί, ο Τζον Γκαλιάνο, πέτυχε με το show του οίκου Margiela πολλά περισσότερα από το να προκαλέσει συνεχή οργασμικά κύματα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στους connoisseurs της μόδας.
Πότε θα σταματήσουμε να μιλάμε, να κάνουμε αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, να σκεφτόμαστε το show Artisanal Spring 2024 του οίκου Martin Margiela; Παρουσιάστηκε την περασμένη Πέμπτη (25 Ιανουαρίου), κάτω από την Pond Alexandre III, στο Παρίσι, με ψιλόβροχο και τις μυθιστορηματικές φιγούρες του Τζον Γκαλιάνο να μπαίνουν στον σκεπασμένο χώρο σαν τις μισομεθυσμένες μορφές που έμπαιναν μετά τα μεσάνυχτα σε μπαρ κακόφημα του Παρισιού.
Θα αργήσουμε, αφού το show που έκανε ο Τζον Γκαλιάνο -καλλιτεχνικός διευθυντής του οίκου Martin Margiela- ήταν στην ουσία μία διατριβή πάνω στην μόδα και κυρίως πάνω στην πρόσληψή και την χρήση της. Κοινωνιολογία, τέχνη, ιστορία, οικονομία, η τέχνη του craftmanship (του χειροποίητου), έσμιξαν με τρόπο που καταγράφεται ήδη ως μια ιστορική στιγμή στην μόδα του αιώνα μας.
Ανταρσία απέναντι στην λαιμητόμο των υψηλών-ληστρικών πωλήσεων
Θα μπορούσε να είναι περφόρμανς σε μουσείο. Μια έκθεση κοστουμιών για όπερα. Με το πρόσημο της τέχνης να κυριαρχεί. Και όμως ήταν μια επίδειξη μόδας.Το Artisanal Spring 2024 του οίκου Margiela. Εκεί που συνήθως κοιτάς τα μοντέλα -ο Γκιαλιάνο της αποκαλεί μούσες- καταργώντας μία ακόμα συνθήκη της μόδας. Τα κοιτάς και σκέφτεσαι πώς θα φορούσες αυτή τη δημιουργία, πώς θα την αποκτήσεις. Στην περίπτωση όμως της περασμένης Πέμπτης όπου οι θεατές κάθισαν στην υγρή στοά, γύρω από τραπεζάκια καφενείου, η έκπληξη, ο θαυμασμός δεν μεταφραζόταν ακαριαία σε επιθυμία για μια νέα αγορά.
Ελάχιστοι μπορούν να φαντασιωθούν ότι φοράνε στην καθημερινή τους ζωή αυτές τις συγκλονιστικές, σουρεαλιστικές δημιουργίες. Τους ζηλεύω. Ο Γκαλιάνο -προφανώς με τις ευλογίες του κολοσσού Brave στον οποίο ανήκει ο οίκος- τόλμησε να επενδύσει στην ίδια την ιδιοφυία της μόδας, στη σχέση της με την τέχνη και με την ιστορία της ανθρωπότητας, παρά στα έσοδα. Πόσοι θα μπορούσαν να το κάνουν αυτό;
Βέβαια είναι τέτοια η φήμη που απέκτησε ο οίκος, είναι τέτοια η εκτίναξη στην κορυφή των trend και του κύρους, που σίγουρα στο μέλλον κάθε νέα δημιουργία με την ετικέτα Margiela θα γίνει πιο ποθητή από ποτέ. Επίσης κάθε δημιουργία του Γκαλιάνο από το παρελθόν θα δει την αξία της να διπλασιάζεται. Αρκεί να ρίξει κάποιος μια ματιά στο Vestiaire και στην κατηγορία John Galliano. Ναι μπορεί να είναι μια ανταρσία που έγινε με τις ευλογίες του marketing, όμως έγινε και ταρακούνησε κριτικούς και σχεδιαστές.
Kοινωνιολογία και ανθρωπολογία ως συνοδοιπόροι της υψηλής μόδας
Έχουμε συνηθίσει να μελετάμε πώς οι ανάγκες της εποχής καθόρισαν επιλογές των σχεδιαστών μόδας για λόγους πρακτικούς, κοινωνικούς, οικονομικούς. Μιλάμε όλοι για την επανάσταση που έφερε ο Cristian Dior με το New Look. Όμως ο ιδιοφυής Γκαλιάνο δεν έφτιαξε το νέο πρότυπο. Βρισκόμαστε εξάλλου σε μια εποχή καταιγιστικών εικόνων, βραχύβιων τάσεων, σύγχυσης.
Ο Γκαλιάνο με τις διαφάνειες που χρησιμοποίησε, με την εκκεντρική, υπερβολική χρήση των κορσέδων, με την ερωτική αισθητική πάνω σε σώματα που τρέκλιζαν μεταξύ αισθησιασμού και παραίτησης, μας έκανε να κοιτάξουμε το γυναικείο σώμα με το διαχρονικό male gaze που όσο και να το ξορκίζουμε είναι ζωντανό. Aληθινά ανθρώπινα μαλλιά χρησιμοποιήθηκαν στο εφηβαίο των μοντέλων-μουσών, σε μια αντιστροφή της κυρίαρχης εικόνας και της πορνογραφικής εμμονής.
Γυναiκεία σώματα με στενή, όλο και πιο στενή μέση. Πληθωρικοί, τονισμένοι γλουτοί, σύμβολο σεξουαλικότητας και γονιμότητας. Πλούσιο στήθος που ξεπροβάλλει χωρίς δεύτερη σκέψη. Δέρμα πορσελάνινο, διάφανο, μακιγιάζ που εξαφανίζει ουσιαστικά τα πραγματικά χαρακτηριστικά για να παραστήσει το ιδανικό της εποχής.
Η Αφροδίτη του Μποτιτσέλι είναι εδώ, οι χυμώδεις ελεύθερες γυναίκες του σκοτεινού Παρισιού στη δεκαετία του ’30 είναι εδώ. Όχι μόνο, όμως. Κοιτώντας αυτά τα σώματα σκέφτηκα πόσο δικαιωμένη θα ένιωθε η «φυλή» των Καρντάσιαν και οι εκατομμύρια μιμητές που αφαιρούν οστά από τη μέση, μεγαλώνουν γοφούς και στήθος, μεγεθύνουν χαρακτηριστικά του προσώπου. Κοιτάξτε πως η κυρίαρχη εικόνα σήμερα εκεί έξω -όχι στις πασαρέλες των οίκων υψηλής μόδας- στην πραγματική ζωή, έχει διαμορφωθεί.
Ο Γκαλιάνο σμίγει αυτές τις διαφορετικές εποχές και κάνει ένα ισχυρό σχόλιο για την εικόνα της γυναίκας. Για την πανοπλία της. Για το ανδρικό βλέμμα που την καθορίζει, το male gaze. Αλλά και για τον τρόπο που η ίδια επιλέγει να διαθέσει τον εαυτό της όταν της το επιτρέπουν οι συνθήκες.
H εποχή του χειροποίητου και της τέχνης του craftsmanship
Τα ατελιέ του οίκου Martin Margiela μοιάζουν με νεραϊδοχώρα σε σχέση με όσα συμβαίνουν σε άλλους οίκους. Ο Γκαλιάνο επαναχρησιμοποίησε υλικά, τούλι, οργάντζα, δαντέλα, μετάξι (να και ίχνη της αρχής της βιωσιμότητας). Με μια ιδιαίτερη μέθοδο (seamlace) συμπίεσε αυτά τα υλικά, τα ένωσε ώστε να αποτελέσουν ένα νέο ενιαίο ύφασμα που παραμένει διαφανές.
Στον λαιμό, ως την αρχή του στήθους, αντί για γιακά, έβαλε πορσελάνινα πιάτα. Ετσι έμοιαζαν. Στην πραγματικότητα δημιουργήθηκαν με δέρμα μέσα από μια ειδική επεξεργασία και με την τέχνη ενός κοσμηματοποιού, ενός εικαστικού. Οι δημιουργίες του Robert Mercier είναι εύκαμπτες, ελαφριές, σαν γλυπτά που διπλώνονται πάνω στο σώμα.
Το μακιγιάζ που έκανε η Pat McGrath άγγιξε τα όρια της γλυπτικής. Όλοι αναρωτιούνται πώς κατάφερε να δώσει αυτή την πορσελάνινη υφή, την λάμψη στα πρόσωπα. Απάντηση σαφής δεν έχει δοθεί ακόμα, το μυστήριο παραμένει: πώς κάνεις ένα γυναικείο πρόσωπο να μοιάζει ακριβώς με το κεφάλι μιας πορσελάνινης κούκλας; Χρησιμοποίησε κερί; Ειδικό ζελέ; Επεξεργασμένα φύλλα από μάσκες ομορφιάς;
Το πρώτο συγχωροχάρτι της cancel culture
Eίναι τόσο ιδιοφυής, τόσο απαραίτητος για την ενεργοποίηση και επανεκκίνηση της μόδας ο Τζον Γκαλιάνο, που κατόρθωσε να επιστρέψει, από έκπτωτος και ταπεινωμένος ως κυρίαρχος στην χώρα της μόδας. Στην εποχή της πολιτικής ορθότητας και της cancel culture που ακυρώνει μέσα σε λίγα λεπτά καριέρες και ζωές, εξαιτίας ατοπημάτων και συμπεριφορών, ο Γκαλιάνο πήρε συγχωροχάρτι. Το αντισημιτικό του ξέσπασμα που τον εξόρισε από τα φώτα, τον έκανε το μίασμα της μόδας ξεχάστηκε, συγχωρέθηκε. Έπρεπε να μείνει κάποια χρόνια στα σκοτάδια, να μετανιώσει, να κάνει ειδικά σεμινάρια. Αρκούν αυτά; Δεν θα αρκούσαν αν δεν ήταν τόσο ταλαντούχος, καινοτόμος, ρηξικέλευθος.
Υπήρξε ο αυτοκράτορας του οίκου Dior, ο ροκ σταρ της μόδας, ο ηγέτης που όμως βυθίστηκε στο αλκόολ, στα ναρκωτικά, στον ναρκισσισμό του και έγινε κάτι ξένο προς αυτό που πραγματικά ήταν. Το γεννά αυτό η δημοσιότητα και υπερδύναμη, ναι. Ίσως για αυτό τώρα η επιστροφή του έχει τα καλύτερα χαρακτηριστικά του, χωρίς στρεβλώσεις.
Μια ωδή για τον κόσμο του «τρομοκράτη» Brassaï
Είναι συνήθως τα έργα τέχνης, τα κλασικά προϊόντα πολιτισμού αυτά που σε κινητοποιούν για να ανακαλύψεις κάτι καινούριο, να ψάξεις πληροφορίες. Ο Γκαλιάνο με το show του, έκανε τους πάντες να ψάχνουν να μάθουν ποιος είναι ο φωτογράφος Μπρασάι, τον οποίο χαϊδευτικά ο Πικάσο αποκαλούσε τρομοκράτη λόγω του τρόπου με τον οποίο χρησιμοποιούσε τα φλας, τα έντονα φώτα, στις φωτογραφίσεις του.
Είναι οι εικόνες του Μπρασάι και κυρίως οι φωτογραφίες της Μadame Bijoux, της γηραιάς κυρίας που υπήρξε εμβληματική στο Παρίσι του περιθωρίου στην εποχή της. Ο Μπρασάι έγραψε «πίσω από τα λαμπερά μάτια της που ακόμα μπορούν να σε αποπλανήσουν, φωτισμένα από τα φώτα της Μπελ Επόκ, σαν να διέφυγε από την επίθεση της ηλικίας, το φάντασμα ενός όμορφου κοριτσιού μου χαμογελάει».
Φαντάσματα όμορφων κοριτσιών. Μα ναι, αυτό ήταν οι φιγούρες στο show του Γκαλιάνο. Φαντάσματα που τρεκλίζουν αλλά αναδύουν ακόμα την ομορφιά, την δύναμη της αποπλάνησης.