Σημάδια από χρώματα στο πάτωμα, και μια βαριά ξύλινη συρόμενη πόρτα που ανοίγει και αποκαλύπτει τη θέα στο τοπίο της Αίγινας. Το ατελιέ στο μυθικό σπίτι που σχεδίασε ο Αρης Κωνσταντινίδης για τον Μόραλη, αποκαλύπτεται με δυο ειδικά σχεδιασμένες δράσεις στις 2 και 3 Σεπτέμβρη.
«Το τοπίο πρέπει να εισχωρεί στους εσωτερικούς χώρους και να δίνει το παρόν της ύπαρξής του. Τοπίο που θα το χαίρεται κανείς και μέσα στον εσωτερικό χώρο, έτσι που θα το αισθάνεται και θα το βλέπει και δεν θα μπορεί “να κάνει” χωρίς αυτό… Για να είναι και το σπίτι το τοπίο, και το τοπίο το σπίτι». Ακόμα και ένα τοπίο έρημο από δένδρα, μόνο με καλλιέργειες και αμπέλια, το τοπίο αυτό, το χώμα, ο ορίζοντας της θάλασσας, έπρεπε να εισβάλει στο σπίτι, σύμφωνα με τον σπουδαίο αρχιτέκτονα Αρη Κωνσταντινίδη. Με αυτό τον γνώμονα σχεδίασε και το σπίτι και ατελιέ του Γιάννη Μόραλη στην Αίγινα, στην περιοχή Πλακάκια, κοντά σε αυτό του στενού του φίλου Νίκου Νικολάου.
Το άβατο που ελάχιστοι πέρασαν το κατώφλι του
Το σπίτι και ατελιέ του Μόραλη πήρε μυθικές διαστάσεις -δικαίως. Ηταν ο χώρος όπου από τη Μεγάλη Εβδομάδα ως ακριβώς τις 10 Οκτωβρίου ζούσε και δημιουργούσε ο ζωγράφος, ενώ παρέμενε απόμακρο, ερμητικό, ένα άβατο για το κοινό. Ελάχιστοι περνούσαν το κατώφλι του σπιτιού του, έκανε τις συναντήσεις του στο αγαπημένο του καφενείο στο νησί ή στο σπίτι του φίλου του του Νίκου Νικολάου. Εκεί όπου για πρώτη φορά είδε τον Αρη Κωνσταντινίδη να απλώνει τα σχέδια του σπιτιού, στο τραπέζι της αυλής, πλάι στην πεζούλα με θέα την Αττική και την Μακρόνησο.
Το ατελιέ αυτό, με ίχνη χρώματος στο δάπεδο, θα ανοίξει για το κοινό την Παρασκευή 2 και το Σάββατο 3 Σεπτεμβρίου στο πλαίσιο του 13ου Aegina Fistiki Fest, με δυο ειδικά σχεδιασμένες δράσεις. Για δύο μόνο μέρες πιστές στο πνεύμα του δημιουργού.
Ρίζωσε επειδή του θύμιζε την πατρίδα, την Πρέβεζα
Ηταν το 1950 όταν πήγε να επισκεφθεί μαζί με τη γυναίκα και τον γιο του τον καλό του φίλο Νίκο Νικολάου που νοίκιαζε τότε ένα σπιτάκι στην Αίγινα, πριν αποκτήσει το δικό του, ένα υπέροχο σπίτι που είναι πλέον επισκέψιμο και λειτουργεί και ως ξενώνας. «Μου άρεσε τόσο πολύ, τα σπίτια, τα χρώματα. Και μου θύμιζε και λίγο την Πρέβεζα». Του θύμισε την πατρίδα του.
Ετσι αγόρασε το οικόπεδο των 1,5 στρεμμάτων, με την μεγάλη επιφάνεια χώματος και τα λιόδεντρα. Ακριβώς όπως έχει μείνει η γη σήμερα, με το σπίτι να μοιάζει να «φύεται» από τη γη της Αίγινας. «Η μοντέρνα αρχιτεκτονική, όμως δεν είναι άλλο παρά η αναζήτηση της πρωταρχικής και αιώνιας αλήθειας της αρχιτεκτονικής», έλεγε εξάλλου ο Αρης Κωνσταντινίδης.
Κάδρα τοπίων για τον κάτοικο-παρατηρητή
Το 1974 ξεκίνησε η διαδικασία της ανέγερσης της θερινής κατοικίας Μόραλη, ταυτόχρονα με την ανέγερση ενός σπιτιού παραδίπλα, για λογαριασμό της ανύπαντρης αδελφής του Αρη Κωνσταντίδη, ένα μονόχωρο σπίτι διακοπών από μπετόν και πουρί. Για τον Μόραλη, δημιούργησε δυο διαφορετικά κτίρια, ενταγμένα απόλυτα στο τοπίο της Αίγινας. Χρησιμοποίησε πέτρα και μπετόν για τους δυο όγκους στην δυτική όχθη του νησιού.
Στον ένα μπετονένιο και πέτρινο όγκο, τοποθετήθηκε στο ισόγειο το ατελιέ στρωμένο με μικρά πλακίδια σε χρώμα τερακότας, ενώ στον πάνω όροφο βρίσκονταν το υπνοδωμάτιο και οι βοηθητικοί χώροι. Η ανέγερση ολοκληρώθηκε το 1978 και εντυπωσιάζει σήμερα για το πόσο πιστό ήταν, προφητικά, στις αρχές της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής. Το σπίτι ακουμπά πάνω σε μία βάση, ενώ κενά διαπερνούν τα τοιχία των όψεων. Και πάλι ο ρόλος του τοπίου καθόρισε αυτή την επιλογή του Κωνσταντίνιδη.
Διαπερατότητα, ελευθερία, προσβασιμότητα: όλα αυτά τα πρόσφερε ο Κωνσταντινίδης στον Μόραλη, επενδύοντας σε αυτό που ο αρχιτέκτονας αποκαλούσε κάδρα τοπίων. «Τα κενά μεταξύ των τοιχίων δημιουργούν μεγάλα "κάδρα τοπίων" για τον κάτοικο - παρατηρητή που βρίσκεται εντός αλλά και εκτός του σπιτιού. Η διαδοχή των επάλληλων πέτρινων διαφραγμάτων εντείνει την προσήλωση του βλέμματος σε μακρινά ή κοντινά τοπία και βοηθά την εστίαση του σε συγκεκριμένα φυσικά αποσπάσματα» έγραφε ο Αρης Κωνσταντινίδης στο «Εμπειρίες και περιστατικά. Μια αυτοβιογραφική διήγηση» (εκδόσεις Αγρα).
Zωγραφίζει, μαγειρεύει, γυμνάζεται, ατενίζει το τοπίο
«Καθόμουν στο παράθυρο του ατελιέ και έβλεπα σαν φυλακισμένος τα πλοία που έρχονταν και έφευγαν στο λιμάνι», έχει πει ο Μόραλης. Αυτή η αίσθηση οδήγησε στη δημιουργία σειράς έργων. Στο σπίτι αυτό ζωγράφιζε, έκανε μόνος τις δουλειές, μαγείρευε «απλά πράγματα, φιλέτο, σαλάτες, ωραίες σούπες», άπλωνε την μπουγάδα του σε αυτοσχέδια τοποθετημένα σχοινιά στην βεράντα με την ανεμπόδιστη θέα στη θάλασσα.
Σε μια γωνιά δύο κρίκοι με λάστιχα για να κάνει ασκήσεις για τα χέρια του. Διάβαζε εφημερίδες, περιοδικά, και έκοβε κείμενα και φωτογραφίες που τον ενδιέφεραν και τα κολλούσε σε μεγάλα τετράδια με λευκές σελίδες. Σαν ημερολόγιο, έλεγε. Αλλωστε «η δουλειά μου είναι κάτι σαν ημερολόγιο που είναι βγαλμένο από τις συγκινήσεις, τις εντυπώσεις, τις αναμνήσεις και τις αναζητήσεις μιας ολόκληρης ζωής…»
Ο Μπαχ κι ο ζωγράφος με το σπίτι που έγιναν δέντρα
Από ένα μαγνητόφωνο στη γωνία, μουσική πλημμύριζε τον χώρο. Ελεγε για μια σπάνια εκτέλεση του «Κατά Ματθαίον» του Μπαχ, του 1939, στο Αμστερνταμ, με 1.000 εκτελεστές: «Φχαριστείς τον θεό που γεννήθηκες να γεύεσαι τέτοια πράγματα. Απίθανη μουσική». Μια αίσθηση μοναχικότητας, απολύτως συνειδητής, το ερημητήριο που ανατροφοδοτούσε και γεννούσε διαρκώς συγκινήσεις για τον Μόραλη, μέσα από την επαφή του με την Τέχνη, με το τοπίο, με τις αναμνήσεις. Το σπίτι που του έφτιαξε ο Κωνσταντινίδης, έκανε και τον ίδιον τον Μόραλη μέρος του τοπίου. «Αισθάνομαι πως αυτά που θα έκτιζα θα έπρεπε να στέκουνε απάνω στο έδαφος όπως τα δέντρα… » έγραψε ο Κωνσταντινίδης. Δέντρο έγινε και ο Μόραλης. Ρίζες αμετακίνητες, βαθιές.
* «Το ζωγραφιστό τετράδιο του Γιάννη», 2/9: Παράσταση αφήγησης για το έργο και τη ζωή του ζωγράφου. «Συνομιλίες», 3/9. Περφόρμανς που εξερευνά τη διαδικασία δημιουργίας ενός ζωγραφικού έργου μέσω μιας χορογραφικής σύνθεσης. 13ο Aegina Fistiki Fest.