Πόσοι από μας γνωρίζουμε, άραγε, ότι ο Μίκης Θεοδωράκης ξεκίνησε ουσιαστικά τη διαδρομή του ως συνθέτης μ΄ένα εκκλησιαστικό έργο; Tί ρόλο έπαιξε το βυζαντινό μέλος στη δημιουργική του πορεία γενικότερα;
Αυτή τη λιγότερο γνωστή αλλά πολύ χαρακτηριστική πλευρά του επιχειρεί να φωτίσει ο θεολόγος και μουσικός Παναγιώτης Ανδριόπουλος στην εκδήλωση με θέμα «Οι εκκλησιαστικές συνθέσεις του Μίκη Θεοδωράκη» που διοργανώνει τη Δευτέρα 21/2 (στις 19.00) η Μουσική Βιβλιοθήκη «Λίλιαν Βουδούρη» του Συλλόγου Οι Φίλοι της Μουσικής στο Μέγαρο.
Το περίφημο «Τροπάριο της Κασσιανής» είναι μια από τις πρώτες ευρύτερα γνωστές συνθέσεις του Μίκη Θεοδωράκη. Το παρουσίασε ο ίδιος, έφηβος ακόμη, σε ναό της Τρίπολης το 1942. «Ο Μίκης τότε είναι μόλις 17 χρονών, ουσιαστικά απαίδευτος, ακόμη, μουσικά και δείχνει ενδιαφέρον για ο,τιδήποτε ακούει» λέει η Στεφανία Μεράκου, διευθύντρια της Μουσικής Βιβλιοθήκης όπου φυλάσσεται από το 1997 το ογκώδες Αρχείο του Μίκη Θεοδωράκη.
«Παρόλο που είναι αυτοδίδακτος, καταφέρνει να γράψει ένα έργο για τέσσερις φωνές και μάλιστα συγκεντρώνει και τραγουδιστές ώστε να το ψάλλουν τη Μεγάλη Τρίτη. Αυτό δείχνει έναν αφιερωμένο νέο που γνωρίζει τί θέλει να κάνει στη ζωή του. Λίγο αργότερα, στα 1944 , χρονολογείται κι ένα έργο του με τίτλο «Υμνος» για τέσσερις φωνές κι ορχήστρα εγχόρδων. Ο ίδιος έχει μιλήσει για το πόσο τον έχει εμπνεύσει ο βυζαντινός ήχος όπως επίσης και τα κρητικά τραγούδια. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην ωριμότητά του πλέον, το 1969-1970, εξόριστος από τη Δικτατορία των Συνταγματαρχών στον Ωρωπό, αντιστοιχίζει το Αξιον Εστί με βυζαντινούς ύμνους» συνεχίζει η κυρία Μεράκου.
Ο ίδιος ο συνθέτης είχε δηλώσει σχετικά: «Κάποιος από τους συγκρατουμένους μου ήταν ψάλτης. Θεώρησα λοιπόν ότι αυτό ήταν μια καλή ευκαιρία για μένα να καταγράψω και να μελετήσω τους βυζαντινούς ύμνους. Κάθε φορά που είχαμε ευκαιρία, του ζητούσα να ψάλλει κάποιους ύμνους κι εγώ τους κατέγραφα. Η βυζαντινή μου “παιδεία” ήταν οι ύμνοι που άκουγα να ψέλνει η μικρασιάτισσα γιαγιά μου (η μητέρα της μητέρας μου) και οι ύμνοι που άκουγα στην εκκλησία όπου έψελνα κι εγώ στην παιδική κι εφηβική μου ηλικία. Στον Ωρωπό απλά σκέφτηκα να κωδικοποιήσω τα βυζαντινά μου ακούσματα, αφού μου δόθηκε η ευκαιρία».
Μεταπολιτευτικά, στη διετία 1982-1984 ο συνθέτης θα γράψει τη «Θεία Λειτουργία του Ιωάννου του Χρυσοστόμου» και την «Ακολουθία εις Κεκοιμημένους» ενώ υπάρχουν κι έργα στα οποία έχει συμπεριλάβει εκκλησιαστικούς ύμνους όπως τα Εγκώμια της Μεγάλης Παρασκευής στη Συμφωνία αρ.3
Στη διάλεξή του ο Παναγιώτης Ανδριόπουλος παρουσιάζει όλη τη σχετική εργογραφία ενώ θα συνοδευτεί και από οπτικοακουστικό υλικό, προερχόμενο από τό Αρχείο του Μίκη Θεοδωράκη. Μετά τη διάλεξη θα παρουσιαστούν για πρώτη φορά εκκλησιαστικές συνθέσεις του σε μεταγραφή για φωνή και πιάνο η οποία πραγματοποιήθηκε ειδικά για την εκδήλωση από τη συνθέτρια Θεοδώρα Μαγγίνα. Πρόκειται για τα νεανικά έργα του συνθέτη «Υμνος στον Θεό» (1942), «Παράδεισος-Ο Μονόλογος του Αδάμ» (1942) και Εσπερινός (1948). Συμμετέχουν ο Μάριος Καζάς (πιάνο) και η Δάφνη Πανουργιά (σοπράνο).
Ο Μίκης στο διαδίκτυο
Μερικούς μήνες μετά τον θάνατο του συνθέτη η κυρία Μεράκου λέει ότι το προσωπικό της Μουσικής Βιβλιοθήκης εξακολουθεί να εργάζεται για το Αρχείο του Μίκη Θεοδωράκη με την ίδια αφοσίωση που έδειξε εξαρχής, όταν ο ίδιος ο συνθέτης το δώρισε εκεί το 1997.
«Αυτή τη στιγμή ετοιμαζόμαστε να επανεκδώσουμε ένα παλαιότερο διαδικτυακό πρόγραμμα με τίτλο “Ο Θεοδωράκης και η εξέλιξη της Ιστορίας” το οποίο πλέον θα διατρέξει το διάστημα από το 1925 που γεννήθηκε ως το 2021 που πέθανε. Το πρόγραμμα ιχνηλατεί τη ζωή του Θεοδωράκη σε σχέση με τις γενικότερες κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις. Το πρόγραμμα αυτό πρωτοεκδόθηκε το 2007, οπότε τώρα αφενός καλύπτουμε τις εξελίξεις της πρώτης εικοσαετίας του 21ου αιώνα αφετέρου είναι πιο εξελιγμένο τεχνολογικά με την έννοια ότι πλέον διαθέτουμε περισσότερα εργαλεία σ΄αυτόν τον τομέα. Πιθανόν θα είναι διαθέσιμο online από τον Απρίλιο».
Ενδεχομένως ακόμη νωρίτερα, από τα τέλη Μαρτίου, θα είναι διαθέσιμη ψηφιακά η έκθεση που διοργανώθηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών στο διάστημα Ιουνίου-Δεκεμβρίου 2021 με τίτλο «Ο γαλαξίας μου: Μίκης Θεοδωράκης» με τεκμήρια από το αρχείο του συνθέτη.
«Το αρχείο περιλαμβάνει απίστευη ποσότητα πληροφορίας άγνωστη ακόμη σε μεγάλο βαθμό» λέει και πάλι η διευθύντρια της Μουσικής Βιβλιοθήκης. «Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι ο Μίκης ήταν προσβάσιμος σε όποιον απευθυνόταν σ΄αυτόν για ο,τιδήποτε, οπότε άκουγε αυτές τις γλαφυρές ιστορίες που έλεγε και δεν το έψαχνε περισσότερο. Φυσικό είναι ο συνθέτης να μη θυμόταν τα πάντα με λεπτομέρεια…Εχουμε, ας πούμε, σχέδια και σημειώσεις από τις περιοδείες του. Μεταξύ αυτών, υπάρχει ένα ψήφισμα της Αμερικανικής Γερουσίας όπου τον είχαν υποδεχθεί στις αρχές της δεκαετίας του ‘90 στη διάρκεια μιας τουρνέ που έκανε στις ΗΠΑ και τον περιγράφουν ως μεγάλο συνθέτη κι αγωνιστή».
Η κυρία Μεράκου επισημαίνει ότι ο Θεοδωράκης ήταν ο πρώτος συνθέτης που συμφώνησε να ψηφιοποιηθούν τα έργα του και να διατεθούν στο διαδίκτυο, παρά το θέμα των δικαιωμάτων. «Ηθελε το έργο του να είναι προσβάσιμο σε όλους…»
