Ρωτήσαμε δέκα ανθρώπους του βιβλίου και του σινεμά ποιες είναι οι πιο τρομακτικές ιστορίες που έχουν απολαύσει στη λογοτεχνία, τον κινηματογράφο και τη μικρή οθόνη.
Από τα παραμύθια του Μεσαίωνα και τα γοτθικά μυθιστορήματα του 19ου αιώνα μέχρι τα θρίλερ του Netflix και τη σύγχρονη λογοτεχνία του φανταστικού, οι τρομακτικές ιστορίες είναι μια απόλαυση άμεσα συνδεδεμένη με τη θαλπωρή του χειμώνα και με την περίοδο των γιορτών. Με ένα καλό κρασί πλάι στη φωτιά, ενώ έξω βρέχει ή χιονίζει και το σκοτάδι έχει πέσει βαθύ, ξεκινούν πάντα οι πιο ανατριχιαστικές αφηγήσεις. Συγγραφείς και μεταφραστές, κριτικοί κινηματογράφου και σινεφίλ, μπλόγκερ, ραδιοφωνικοί παραγωγοί, βιβλιοπώλες και εκδότες, μιλούν στο iefimerida.gr σε ένα πλούσιο αφιέρωμα στη λογοτεχνία και το σινεμά τρόμου και αποκαλύπτουν τα έργα που ξεχωρίζουν.
Μιχάλης Μακρόπουλος, συγγραφέας / μεταφραστής του Στίβεν Κινγκ
Έχει μεταφράσει 14 βιβλία του Στίβεν Κινγκ, στα ελληνικά, οπότε ξέρει από πρώτο χέρι τι θα πει τρόμος. Τα δικά του λογοτεχνικά βιβλία έχουν μια πολύ ιδιαίτερη γραφή που τον κάνει να ξεχωρίζει. Η δυστοπική του νουβέλα του «Η Θάλασσα», η οποία αφηγείται την ιστορία ενός κοριτσιού που επέζησε μιας πανδημίας και μιας βιβλικής οικολογικής καταστροφής, είναι ένα συγκλονιστικό ποιητικό κείμενο μεγάλης ευαισθησίας το οποίο καταφέρνει μέσα σε 80 μόλις σελίδες να σκιαγραφήσει έναν μετα-αποκαλυπτικό εφιάλτη που σε στοιχειώνει για μέρες αφότου το έχεις διαβάσει.
Ποια είναι τα πιο τρομακτικά βιβλία που έχετε διαβάσει;
Τα βιβλία που μου άφηναν πάντα ένα βαθύτερο σημάδι ήταν όσα δεν έδειχναν τόσο τον τρόμο, όσο τον υπαινίσσονταν, κατορθώνοντάς το αυτό με το ύφος. Πρόχειρα μου ’ρχεται στο νου το The Haunting of Hill House της Shirley Jackson, με τις στρεβλές του γωνίες και την αίσθηση πως όλη η ιστορία ξετυλίγεται, τελικά, στο μυαλό μιας παράφρονος, της Έλινορ – καθώς και τα απειλητικά διηγήματα της Jackson, είναι ένα προς ένα όλα. Κάποιες ιστορίες του Robert Aickman, με την αύρα του σύγχρονου κλασικού που αποπνέουν. Θυμάμαι πόση αίσθηση μου ’χε κάνει το The Face that Must Die του Ramsey Campbell (Το πρόσωπο που πρέπει να πεθάνει, εκδ. Οξύ), με το τόσο ιδιαίτερο ύφος του, τον τρόπο που αποδίδεται στο μυθιστόρημα του Campbell η αστική παράνοια. Το Ghost Story του Peter Straub, γιατί ο Straub, για να το συνθέσει, πάτησε πάνω σ’ όλη την αγγλοσαξονική παράδοση της λογοτεχνίας τρόμου, ξεκινώντας από κλασικά έργα σαν το Στρίψιμο της βίδας και φτάνοντας μέχρι τους συγκαιρινούς του, τον King (που τα πρώτα του βιβλία με συντρόφεψαν στην εφηβεία μου).
Ποιες είναι οι πιο τρομακτικές σειρές ή ταινίες που έχετε δει;
Αυτό που πρωτίστως μετρά σε ένα θρίλερ είναι η ατμόσφαιρα. Η ατμόσφαιρα, για παράδειγμα, της κινηματογραφικής μεταφοράς του Hill House, με τον τίτλο The Haunting, από τον Robert Wise, ή του Στριψίματος της βίδας, με τον τίτλο The Innocents, από τον Jack Clayton. Δεν έχω ξεχάσει πώς ένιωσα όταν πρωτοείδα το Μωρό της Ρόζμαρι του Polanski (και τι σπουδαίο μυθιστόρημα, επίσης, η Ρόζμαρι του Ira Levin) ή, πάλι, την πρώτη φορά που παρακολούθησα το Μετά τα μεσάνυχτα του Nicolas Roeg, κινηματογραφική μεταφορά της νουβέλας της Δάφνης Ντι Μωριέ. Και φυσικά –φυσικά!– το Ψυχώ του Hitchcock, απ’ το μυθιστόρημα του Robert Bloch. Ο πιο πρόσφατος σκηνοθέτης τρόμου (κι όχι μόνο) που με μάγεψε είναι ο Robert Eggers με τις δύο μέχρι τώρα ταινίες του: Η μάγισσα και Ο Φάρος.
Γιατί απολαμβάνουμε τόσο τις τρομακτικές ιστορίες;
Μα, γιατί δεν παύουμε να ’μαστε παιδιά και ν’ αγαπάμε τα παραμύθια. Και δεν είναι το παραμύθι αυτό το καθαρό και καλοσιδερωμένο, πληκτικό πράγμα με «μηνύματα» και «διδάγματα», που τόσοι παιδαγωγοί κι άλλοι θέλουν να ’ναι. Δείτε πόσο σκοτάδι (και χιούμορ βέβαια) υπάρχει στα βιβλία του αγαπημένου μου συγγραφέα παιδικών ιστοριών, του Roald Dahl (και παρεμπιπτόντως οι Unexpected Tales του, οι αναπάντεχες ιστορίες του για ενήλικες, τρόμου πολλές απ’ αυτές, είναι θαυμάσιες). Δείτε τις τρομαχτικές ιστορίες που ’γραφε στην αρχή της σταδιοδρομίας του ένας από τους αγαπημένους μου σύγχρονους παραμυθάδες, ο Ray Bradbury (που ’χει γράψει και για παιδιά, το Halloween Tree, και θα ’δινα σίγουρα επίσης σ’ ένα παιδί να διαβάσει, κι ας είναι υποτίθεται «για ενήλικες», το Κάτι κολασμένο έρχεται προς τα’ δω). Δείτε με τι άνεση και μαστοριά περνά ο Neil Gaiman από τον τρόμο για ενήλικες στον τρόμο για παιδιά. Δείτε, τέλος, τα παραδοσιακά παραμύθια. Τα ελληνικά παραμύθια, που τ’ αγαπώ επίσης. Πολλά είναι βουτηγμένα στο σκοτάδι, τον κίνδυνο, τον τρόμο. Πώς θα υπάρξει στο τέλος λύτρωση (ή μπορεί και να μην υπάρξει κάποιες φορές), αν δεν υπάρχουν κίνδυνος και τρόμος; Αν δεν έχουμε κολοβώσει το όργανο της φαντασίας μας, ή δε μας το ’χουν ακρωτηριάσει, δεν παύουμε ποτέ να είμαστε παιδιά.
Λουκάς Κατσίκας, καλλιτεχνικός διευθυντής του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας «Νύχτες Πρεμιέρας»
Η εμπειρία του στον κινηματογράφο είναι μακροχρόνια και πλούσια. Έχοντας δει άπειρες ταινίες και ως λάτρης των θρίλερ, τόσο στον κινηματογράφο και τη λογοτεχνία, η άποψη του Λουκά Κατσίκα για τις ταινίες και τα βιβλία τρόμου έχει ιδιαίτερη βαρύτητα.
Ποια είναι τα πιο τρομακτικά βιβλία που έχετε διαβάσει;
Το «The Haunting of Hill House» της Σίρλεϊ Τζάκσον, το «Ghost Story» του Πίτερ Στράουμπ, η «Γυναίκα με τα Μαύρα» της Σούζαν Χιλ, ο «Δράκουλας» του Μπραμ Στόουκερ, το «Salem's Lot» του Στίβεν Κινγκ, φυσικά το αξεπέραστο «Στρίψιμο της Βίδας» του Χένρι Τζέιμς και βέβαια τα περισσότερα διηγήματα του Χ. Φ. Λάβκραφτ, του Έντγκαρ Άλαν Πόε και οι ιστορίες φαντασμάτων του Μ.Ρ. Τζέιμς. Υπέροχες ανατριχίλες. Και αναγνώσματα που ζωντανεύουν ιδανικά μόνο μέσα στις πιο βαθιές νύχτες.
Ποιες είναι οι πιο τρομακτικές σειρές ή ταινίες που έχετε δει;
Το «The Innocents» του Τζακ Κλέιτον και η «Λάμψη» του Στάνλεϊ Κιούμπρικ είναι οι αγαπημένες μου ταινίες τρόμου γιατί αποτελούν σπάνιες περιπτώσεις όπου ο κινηματογράφος έχει φτάσει τόσο κοντά στο να αγγίξει το ανοίκειο και το άγνωστο: δύο θεμελιώδεις έννοιες στη μυθολογία του τρόμου και ανέκαθεν δύσκολες στο να αποδοθούν με όρους φιλμικούς. Η απόκοσμη ατμόσφαιρα και τα αναπάντητα μυστήρια των ταινιών αυτών θα με στοιχειώνουν για πάντα. Όπως θα με στοιχειώνουν πολλά επεισόδια του παλιού, κλασικού «The Twilight Zone» (που δεν υπάρχει χώρο για να αναφερθούν εδώ) και συγκεκριμένα στιγμιότυπα του τηλεοπτικού «Twin Peaks», σοκαριστικά όπως και οι πιο σφοδροί μας εφιάλτες.
Γιατί απολαμβάνουμε τόσο τις τρομακτικές ιστορίες;
Γιατί αγγίζουν περιοχές του υποσυνείδητου που παραμένουν μακρινές και ανεξερεύνητες. Γιατί ανακινούν αρχέγονους φόβους που δεν μπορούμε να ελέγξουμε, βοηθώντας μας να αναμετρηθούμε για λίγο μαζί τους. Και γιατί το Μεγάλο Άγνωστο θα αποτελεί πάντοτε το πιο γοητευτικό αίνιγμα και το αιώνιο ερώτημα.
Ευαγγελία Κουλιζάκη – συγγραφέας, εκδότρια & ραδιοφωνική παραγωγός της εκπομπής «Η Σκοτεινή Κυρία» στο Τρίτο Πρόγραμμα
Λάτρης των ζοφερών, ανατριχιαστικών ιστοριών, η Ευαγγελία Κουλιζάκη, εκτός από συγγραφέας και ιδρύτρια των εκδόσεων Sestina, κάνει μια απολαυστική ραδιοφωνική εκπομπή για τα μυστήρια της κλασικής λογοτεχνίας τρόμου του 19ου και του 20ου αιώνα στο Τρίτο Πρόγραμμα.
Ποια είναι τα πιο τρομακτικά βιβλία που έχετε διαβάσει;
Ξεχωρίζω τρία που νομίζω ότι δραπετεύουν απ’ τα όρια του τρόμου – ή μάλλον, για να είμαστε ακριβέστεροι, τα επαναπροσδιορίζουν πανηγυρικά: Το Στρίψιμο της Βίδας του Henry James (1898), όσες φορές κι αν το διαβάσω, παραμένει μια στοιχειωμένη, εθιστικά ατμοσφαιρική αφήγηση πολλαπλών επιπέδων που σπιθίζει στα σκοτάδια, ένα συγγραφικό tour de force θεμελιωμένο στην αμφισημία, που διαβάζεται είτε ως ιστορία φαντασμάτων είτε ως ανατριχιαστική παραβολή για το τέλος της αθωότητας και τη θανάσιμη φύση της ερωτικής επιθυμίας. Το The Haunting of Hill House της Shirley Jackson (1959) παγώνει το αίμα με υλικό απ’ το πηγάδι των νευρώσεων και των καθηλώσεων μιας γυναίκας που την κατάπιε το ίδιο της το ταλέντο: η Jackson διερευνούσε επίμονα και επίπονα, σαν να έστριβε το μαχαίρι σε πληγή, τα άδυτα της γυναικείας σεξουαλικότητας και αναδείκνυε εμμονικά τα μοτίβα της οικογένειας, της καταγωγής, της κληρονομικότητας, της μνήμης ως νοσογόνες εστίες, ως ασφυκτικά κουκούλια μολυσμένα με τον σπόρο του κακού, όπου ο τρόμος δημιουργείται -και εκρήγνυται- εκ των έσω. Είδα το μέλλον της λογοτεχνίας τρόμου και το όνομά του είναι Clive Barker, έγραψε ο Stephen King. Τα Βιβλία του Αίματος του Clive Barker (1984-1985) νομίζω ότι συγκαταλέγονται πλέον μεταξύ των κλασικών του είδους – ο κόσμος του Barker είναι ένας κόσμος εφιαλτικής φαντασμαγορίας, όπου, όποιος εισέρχεται, αφήνει πίσω κάθε ελπίδα. Ένας κόσμος ακραία αναπαραστατικός και βαθιά ανησυχαστικός, γιατί χτυπά δεξιοτεχνικά μια παιδική χορδή που μας προστάζει να κοιμηθούμε με το φωτάκι αναμμένο στο σκοτάδι: υπάρχει περίπτωση όλα όσα τόσο ευφάνταστα περιγράφονται στις σελίδες του, να είναι πέρα για πέρα αληθινά.
Ποιες είναι οι πιο τρομακτικές σειρές ή ταινίες που έχετε δει;
Η ταινία The Innocents του Jack Clayton (1961) δεν έχει θέση σε αυτή τη λίστα μόνο επειδή είναι η κινηματογραφική μεταφορά της νουβέλας του Henry James Το Στρίψιμο της Βίδας που αναφέρθηκε προηγουμένως: ο πυρήνας της ιστορίας είναι φυσικά ο ίδιος -αν και αξίζει ειδική μνεία η καθοριστική συμβολή του Truman Capote στο σενάριο-, όμως η ταινία -που μοιάζει με εικαστικό έργο- σε παρασύρει στον κόσμο της με τις δικές της δυνάμεις – και μένει αξέχαστη. Οπωσδήποτε θέση σε αυτή τη λίστα έχει η ταινία Possessed του Andrzej Żuławski (1981). Η γυναικεία ερωτική επιθυμία, η γυναικεία σεξουαλικότητα ως φάσμα και απειλή θανάτου: το βλέμμα του Żuławski σε μια ιλιγγιώδη όσο και συναρπαστική αποτύπωση του θέματος «η γυναίκα και η πόλη» - όπου πόλη ένα στοιχειωμένο Δυτικό Βερολίνο και γυναίκα η Isabelle Adjani – ένα τρεμάμενο σώμα-παρτιτούρα, όπου διαβάζει κανείς τους ζοφερούς μετατονισμούς της θηλυκής ψυχής, σε μια εμπειρία θέασης για γερά νεύρα. Παραλλαγή στο ίδιο θέμα η ταινία Suspiria του Dario Argento (1977): εκτυφλωτική επικινδυνότητα, μαγεία και μητρογραμμικός τρόμος σ’ ένα ηχητικό περιβάλλον που ανεβάζει τους καρδιακούς παλμούς – και με σκηνοθετική βιρτουοζιτέ που προκαλεί διαρκώς την όραση του θεατή.
Βασίλης Μπαμπούρης, υπεύθυνος τμήματος Λογοτεχνίας του Φανταστικού στις Εκδόσεις Οξύ
Από τα χέρια του έχουν περάσει άπειρα βιβλία τρόμου, αφού η μακρά θητεία τους στις εκδόσεις Οξύ τον έχει φέρει σε επαφή με τους σπουδαιότερους δημιουργούς του φανταστικού.
Ποια είναι τα πιο τρομακτικά βιβλία που έχετε διαβάσει;
Όπως μια επιτυχημένη κωμωδία οφείλει να μας κάνει να γελάμε, έτσι κι ένα καλό βιβλίο τρόμου οφείλει να μας τρομάξει, όχι ξαφνιάζοντάς μας με απρόβλεπτες ανατροπές, αλλά δημιουργώντας μέσα μας ψυχολογικές συνθήκες μέσα στις οποίες γεννιούνται σκέψεις και ανησυχίες για το φθαρτό της ύπαρξής μας. Υπ’ αυτό το σκεπτικό, το πιο τρομακτικό κείμενο που έχω διαβάσει δεν είναι μυθιστόρημα αλλά νουβέλα: Η ιστορία του Χειρουργού του J.P. Dixon (εκδ. Οξύ), είναι μια εξαιρετικά καλογραμμένη ιστορία σωματικού τρόμου, που φτάνει στα άκρα και αμέσως μετά τα ξεπερνά αρκετές φορές μέσα στις 80 σελίδες της. Δεν θυμάμαι να έχω διαβάσει άλλο βιβλίο που να με ανάγκασε να σταματάω κάθε 3-4 σελίδες για να πάρω μια ανάσα από τη φρίκη χωρίς, παράλληλα, να είναι γραμμένο με επιτηδευμένα χυδαίο ή σοκαριστικό τρόπο.
Κατά τα λοιπά, θεωρώ ότι η αποτελεσματικότητα ενός έργου της Λογοτεχνίας του Τρόμου εξαρτάται σε τεράστιο βαθμό από το αν ο συγγραφέας καταφέρνει να επινοήσει μια πρωτότυπη μορφή του Κακού (είτε αυτό είναι ανθρώπινο είτε είναι υπερφυσικό) και να παρουσιάσει το Κακό με τρόπο που να αναιρεί τη φυσική δυσπιστία του αναγνώστη. Με αυτό το κριτήριο, μερικά από τα πιο τρομακτικά μυθιστορήματα που έχω διαβάσει είναι ο Κόκκινος Δράκος του Thomas Harris (εκδ. Bell) και o Νεκροσκόπος του Brian Lumley (εκδ. Οξύ). Ιδιαίτερη μνεία για τον ίδιο λόγο αξίζει και το εκπληκτικό κόμικ Gideon Falls των Jeff Lemire και Andrea Sorrentino (εκδ. Image).
Ποιες είναι οι πιο τρομακτικές σειρές ή ταινίες που έχετε δει;
To Hellraiser του Clive Barker με σόκαρε με έναν τρόμο τόσο απόκοσμο και συνάμα τόσο γήινο και ανθρώπινο, το A Quiet Place του John Krasinski με καθήλωσε από την αγωνία (θυμάμαι ότι τρεις τέσσερις φορές συνειδητοποίησα ότι έσφιγγα δυνατά το μπράτσο της καρέκλας στον κινηματογράφο) και το Evil Dead του Sam Raimi μου έμαθε ότι το Κακό οφείλει να είναι ανηλεές και ακατάβλητο στην προσπάθειά του να μας βλάψει. Θεωρώ επίσης σπουδαίες ταινίες τρόμου το υποβλητικό The Ring του Gore Verbinski (αμερικανικό remake της ομώνυμης ιαπωνικής ταινίας) και το Under the Skin του Jonathan Glazer, τόσο αλλόκοσμο που με αρρώστησε.
Γιατί απολαμβάνουμε τόσο τις τρομακτικές ιστορίες;
Οι περισσότεροι από εμάς ζούμε ζωές κοινότοπες, χωρίς έντονες συγκινήσεις – κι ό,τι ξυπνάει μέσα μας δυνατά συναισθήματα, ο έρωτας, ο τρόμος, μας υπενθυμίζει με αδιαμφισβήτητη βεβαιότητα πόσο υπέροχο είναι να ζεις και, κατ’ επέκταση, πόσο φρικτό είναι να συναισθάνεσαι πλήρως τη θνητότητά σου. Όπως έχει πει και ο Neil Gaiman, «ο τρόμος είναι ένα ψέμα που λέει την αλήθεια για τη ζωή μας».
Βασίλης Κιμούλης, μεταφραστής του Δράκουλα / marketing manager
Χρόνια στην επικοινωνία μεγάλων εκδοτικών οίκων, αλλά και μεταφραστής, ο Βασίλης Κιμούλης το 2018 μετέφρασε τον Δράκουλα για τις εκδόσεις Μεταίχμιο, ένα έργο-σταθμό στη λογοτεχνία τρόμου.
Ποια είναι τα πιο τρομακτικά βιβλία που έχετε διαβάσει;
Το «Βαμμένο πουλί» του Γιέρζι Κοζίνσκι (μετάφραση: Τρισεύγενη Παπαϊωάννου, εκδ. Μεταίχμιο), μια συγκλονιστική αφήγηση με θέμα την οδύσσεια ενός εξάχρονου αγοριού στην Ανατολική Ευρώπη κατά τη διάρκεια του Β' Παγκόσμιου πολέμου, επειδή ο Κοζίνσκι έγραψε την πιο θανάσιμα συμπυκνωμένη πρόζα που γράφτηκε ποτέ, εγχειρίζοντας την ανθρώπινη κατάσταση με την ψυχαναλυτική ψυχρότητα ενός νυστεριού. Στα κείμενά του δεν μπορείς να αφαιρέσεις ούτε κόμμα, να προσθέσεις ούτε τελεία – είναι φρικωδώς τέλεια.
Τις «Επιστολές» του Χάουαρντ Φίλιπς Λάβκραφτ (επιλογή: Β. Καλλιπολίτης-Μ. Πανώριος, μετάφραση: Β. Καλλιπολίτης, εκδ. Αίολος), γιατί παρόλο που δεν πρόκειται για μυθιστόρημα, μέσα από την αλληλογραφία τού πιο επιδραστικού ίσως συγγραφέα της φανταστικής λογοτεχνίας τρόμου, κατανοούμε πώς γεννήθηκε αυτός ο θαυμαστός λογοτεχνικός κόσμος που σφύζει από «προκλητικές αβύσσους» και «φρικαλέες οντότητες από άγνωστες απεραντοσύνες», ο οποίος μάλιστα δεν αποκτάει ποτέ σαφή και ορατή μορφή, γιατί ο Λάβκραφτ στηρίζεται σχεδόν ολοκληρωτικά στη δημιουργία ατμόσφαιρας και όχι στην πλοκή, μέσω της πληθώρας υπαινικτικών λεπτομερειών, της επιστημονικής αληθοφάνειας, αλλά και της μελετημένης επιλογής του ρυθμού των λέξεων και των φράσεων.
Το «Ποτέ» του Κεν Φόλετ (μετάφραση: Βεατρίκη Κάντζολα Σαμπατάκου, εκδ. BELL), ένα δραματικό μυθιστόρημα με καταιγιστική δράση, που δεν έχει σχεδόν καμία σχέση με τα πρώτα, κατασκοπικά του θρίλερ («Το μάτι της βελόνας») είτε τα πιο πρόσφατα ιστορικά μυθιστορήματα για τα οποία έχει γίνει παγκοσμίως διάσημος, αλλά αφηγείται την ιστορία μιας σύγχρονης παγκόσμιας πολιτικής κρίσης που απειλεί να οδηγήσει στο ξέσπασμα του Τρίτου Παγκοσμίου Πολέμου. Η δεξιοτεχνική αληθοφάνειά του και ως εκ τούτου, η αναπόφευκτη σκέψη πόσο εύκολο είναι να συμβεί στην πραγματικότητα, έστω κι από λάθος, το κάνει πιο τρομακτικό κι από τα πιο αιμοσταγή αστυνομικά, ψυχολογικά θρίλερ και έργα της φανταστικής λογοτεχνίας.
Ποιες είναι οι πιο τρομακτικές σειρές ή ταινίες που έχετε δει;
Μιλώντας για ταινίες, μου έρχονται αυτόματα στο μυαλό το «Μωρό της Ρόζμαρι» (1968) του ιδιοφυούς Ρόμαν Πολάνσκι με τους αξέχαστους Μία Φάροου και Τζον Κασσαβέτη, για τον (κυριολεκτικά, σατανικό) τρόμο που καραδοκεί πίσω απ' τη διπλανή πόρτα, η «Λάμψη» (1980) του Στάνλεϊ Κιούμπρικ, γιατί βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του μέγιστου Στίβεν Κινγκ αλλά και πρωταγωνιστεί ο ανεπανάληπτος Τζακ Νίκολσον, ο «Δράκουλας» (1992), που ενσάρκωσε επάξια ο Γκάρι Όλντμαν, επειδή ο Φράνσις Φορντ Κόπολα μεταμόρφωσε τόσο πειστικά το τέρας σ' έναν συγκινητικά αιώνιο ρομαντικό εραστή, αλλά κι όλες οι αριστοτεχνικές ταινίες υπερφυσικού τρόμου του Ντάριο Αρτζέντο της περιόδου 1970-1990 («Suspiria», «Οι 3 Πύλες της Κολάσεως», «Tenebre», «Φαινόμενα», κλπ.).
Γιατί απολαμβάνουμε τόσο τις τρομακτικές ιστορίες;
Γιατί ασυνείδητα προβάλλουμε όλα τα δικά μας σκοτάδια στον Άλλον, τον ξένο, τον διαφορετικό. Γιατί μ' αυτό τον τρόπο, προσωποποιούμε το «κακό», άρα το κάνουμε διαχειρίσιμο. Και κυρίως, γιατί όλα αυτά γίνονται εκ του ασφαλούς, φαντασιωτικά, στη θαλπωρή της οικίας και του καναπέ μας, χωρίς... να ανοίξει ρουθούνι.
Nίνα Κουλετάκη, συγγραφέας / διαχειρίστρια του noir blog Έγκλημα και Τιμωρία
To μπλογκ της eglima.wordpress.com είναι ένας ιστότοπος αφιερωμένος στα σκοτάδια του ανθρώπινου μυαλού: αληθινά εγκλήματα, αστυνομικά μυθιστορήματα, noir ιστορίες, λογοτεχνία τρόμου… Μια εμβριθής χαρτογράφηση του εγκλήματος που το λατρεύουμε εδώ και χρόνια οι fan του είδους.
Ποια είναι τα πιο τρομακτικά βιβλία που έχετε διαβάσει;
Η αλήθεια είναι πως προσωπικά προτιμώ ένα noir μυθιστόρημα ή ένα ανάγνωσμα μυστηρίου και suspense, περισσότερο από ένα που ανήκει στη λογοτεχνία του φανταστικού ή του τρόμου. Εντούτοις, φυσικά και έχω διαβάσει κατά καιρούς αρκετά μυθιστορήματα και διηγήματα τρόμου. Αν θα έπρεπε να συστήσω κάποια από αυτά σε έναν νέο, επίδοξο αναγνώστη, θα πρότεινα οπωσδήποτε τα διηγήματα του ασύγκριτου Edgar Allan Poe, που υπήρξε ένας από τους πρώτους διδάξαντες του είδους. Θα συνέχιζα με δύο κλασικά βιβλία, το «Frankenstein» της Mary Shelley και το «Dracula» του Bram Stoker. Θα προσέθετα –ίσως- και το «The turn of the screw», του Henry James, ένα εξαιρετικό δείγμα gothic και τρόμου μυθιστορήματος ταυτόχρονα. Από τους σύγχρονους, θα πρότεινα αρκετά από τα μυθιστορήματα του Stephen King, με πρώτο στη λίστα το «It».
Ποιες είναι οι πιο τρομακτικές σειρές ή ταινίες που έχετε δει;
Ξεκινώ με τις ταινίες: Πρώτο και καλύτερο το «The night of the living dead» (1968), του πατέρα των ταινιών ζόμπι, George Romero. H ατάκα του Johnny «They’re coming to get you, Barbara», μου παγώνει πάντα το αίμα. Χρονολογικά συνεχίζοντας θα έλεγα το «The exorcist» (1973), του William Friedkin. Μπορεί η πρωταγωνίστριά του, Linda Blair, να μην έκανε και σπουδαία πράγματα μετά από αυτή την ταινία, όμως «το κοριτσάκι απ’ τον εξορκιστή» έχει μείνει στη μνήμη μας και στην ιστορία των ταινιών του είδους. Τρίτη χρονολογικά και χωρίς διάθεση αξιολόγησης -ποια άλλη;- «The shining» (1980) του Stanley Kubrick. Η μεταφορά στη μεγάλη οθόνη του ομώνυμου βιβλίου του Stephen King, που μας έκανε να βλέπουμε -για χρόνια- με άλλο μάτι τα ορεινά ξενοδοχεία τον χειμώνα. O Jack Nicholson εμβληματικός Jack Torrence κι εκείνο το τόσο σκιαχτικό του « Ηeeeere’s Johnny!», μας οδήγησε να κοιτάξουμε υποψιασμένα τους πατεράδες μας!
Από σειρές θα ενέφερα οπωσδήποτε τις πρωτοπόρες του είδους «The twilight zone» (1959 – 1964), και «Alfred Hitchcock Presents» (1955 – 1962), που εμείς οι παλιότεροι είχαμε την τύχη να δούμε στην μαυρόασπρη ελληνική τηλεόραση στο ξεκίνημά της, αλλά και τις μεταγενέστερες «Tales of the unexpected» (1979 – 1988) και «Tales from the crypt» (1989 – 1996). Πιο σύγχρονο το εικονοκλαστικό «Twin Peaks», που έτρεξε για δυο σαιζόν το 1990 και 1991 και μια Τρίτη το 2017. Το σημερινό μου πάθος είναι το «American Horror Story» που παίζεται από το 2011.
Γιατί απολαμβάνουμε τόσο τις τρομακτικές ιστορίες;
Τις απολαμβάνουμε γιατί μας ερεθίζουν, τόσο πνευματικά όσο και σωματικά. Μας κάνουν να αισθανόμαστε φόβο και αγωνία, αυξάνουν τα επίπεδα της αδρεναλίνης μας αλλά και μας συναρπάζουν ή μας προξενούν ευφορία, όταν το θύμα γλιτώσει κι ο κακός αφανιστεί. Ένας ακόμη λόγος που μας αρέσει να παρακολουθούμε ταινίες τρόμου είναι το ότι μας επιτρέπουν να «ζήσουμε» σε μια εναλλακτική πραγματικότητα να βιώσουμε, για παράδειγμα, μια επίθεση ζόμπι ή μια εισβολή εξωγήινων. Επιπλέον θα έλεγα ότι οι τρομακτικές ιστορίες, σε όλες τους τις μορφές, μας επιτρέπουν να γνωρίσουμε την σκοτεινή πλευρά του ανθρώπινου ψυχισμού. Είναι μάλλον απίθανο ο μέσος άνθρωπος να γνωρίσει τον Jason από το «Friday the 13th», τον Fred Krueger από το «A Nightmare on Elm Street» ή τον αιμοσταγή δολοφόνο με το πριόνι. Όμως, από την ασφάλεια της πολυθρόνας του καθιστικού μας ή μιας αίθουσας κινηματογράφου, μας δίνεται η ευκαιρία να εισχωρήσουμε σε σκοτεινά μυαλά και να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε σε ποια άβυσσο μπορεί να βυθιστεί ο άνθρωπος. Ακόμα κι αν η ιστορία δεν αποτελεί παρά την επινόηση ενός συγγραφέα κι ο αποτρόπαιος χαρακτήρας δεν είναι παρά ένας ηθοποιός.
Χρήστος Πολίτης, κριτικός κινηματογράφου, δημοσιογράφος & διαχειριστής της σινεφίλ σελίδας «Ο Χρήστος Δεν Μένει Πια Εδώ»
Με μεγάλη ευαισθησία, άποψη και χιούμορ ο Χρήστος στη σελίδα του στο Facebook που έχει γίνει φαινόμενο σχολιάζει την επικαιρότητα, μας ταξιδεύει, μας βάζει σε mood, πάντα μέσα από μία ψαγμένη σινεφίλ ματιά.
Ποια είναι τα πιο τρομακτικά βιβλία που έχετε διαβάσει;
Σε πολύ διαφορετικές περιόδους της ζωής μου υπήρχαν κάποια βιβλία που ακόμα και τώρα τα θυμάμαι με φόβο. Σε πολύ μικρή ηλικία, διάβασα τον «Μικρό Βρικόλακα», της Άνγκελα Ζόμερ-Μπόυντεμπουργκ. Πρόκειται για μια σειρά βιβλίων που ξεκίνησε το 1979 και έπεσε στα χέρια μου από τη βιβλιοθήκη της μεγαλύτερης ξαδέρφης μου. Ο αστείος τρόπος που ένας πιτσιρικάς συνδιαλέγεται με ένα βαμπίρ με τρομάζει ακόμα και τώρα, αν και οι ιστορίες ήταν ατόφια «παιδικές». Από την άλλη στην ενήλικη ζωή μου, θεωρώ ευφυέστατη την παράθεση αληθινών τρομακτικών ιστοριών από τον Αμπρόουζ Μπηρς στις «Ιστορίες Φαντασμάτων», σε μια καλαίσθητη έκδοση από τις εκδόσεις Ηλέκτρα. Η διαχείριση των λέξεων ίσως είναι πιο τρομακτική από τα ίδια τα γεγονότα, η απλότητα ή η πολυπλοκότητα είναι εκείνη που ξεγυμνώνει ευκολότερα τα συναισθήματα του τρόμου. Τέλος, στην φοιτητική μου ζωή, διάβασα κάτι που με γύρισε αρκετά χρόνια πίσω. Το «Φάντασμα» του Γρηγόρη Ξενόπουλου αφορούσε μια ιστορία στη Ζάκυνθο του 1700, όπου μια κοπέλα θα παλουκώσει τον νεκρό αγαπημένο της, επειδή εμφανίζεται μπροστά της, αφότου οι γονείς της την πάντρεψαν με κάποιον άλλον. Ο Γιάννης Διαμαντόπουλος θα γυρίσει για λογαριασμό της ΕΡΤ το 1990 μια ομότιτλη σειρά, με την Λυδία Κονιόρδου στον πρώτο της ρόλο κι ένα καστ που είχε την Τασσώ Καβαδία -στο ρόλο της μάγισσας-, τη Μάρθα Βούρτση, τη Ντίνα Κώνστα και τον Σταύρο Παράβα.
Ποιες είναι οι πιο τρομακτικές σειρές ή ταινίες που έχετε δει;
Τρία έχω ψηλά στη λίστα μου και είναι το ριμέικ του Χέρτσογκ στο «Vampyr», με τις παγωμένες μουσικές του, τον «Εξορκιστή» του Γουίλιαμ Φρίντκιν για το απόλυτο κακό που κρύβεται μέσα στον καθένα μας και φυσικά το «Twin Peaks», η τριών σαιζόν και μιας ταινίας τηλεοπτική σειρά, που είναι κάτι παραπάνω από αυτό που και ο Λιντς και με τον Φροστ παρέδωσαν. Είναι πέρα και πάνω από την τηλεόραση και το σινεμά. Κι έχει μέσα του έναν επικίνδυνο τρόμο. Υπάρχουν όμως και τρεις ταινίες που αγαπώ πολύ και βασίστηκαν σε βιβλία, και είναι το «Ψυχώ» του Άλφρεντ Χίτσκοκ από τον Ρόμπερτ Μπλοχ, το «Μετά τα Μεσάνυχτα» του Νίκολας Ρεγκ που βασίστηκε στο μυθιστόρημα της Δάφνης ντι Μωριέ και το εκπληκτικό «Ύστερα Ήρθαν οι Μέλισσες» του Κώστα Κουτσομύτη, που έγραψε ο Γιάννης Ξανθούλης, αλλά πάντα θα κρατάω στη καρδιά μου έναν συνδυασμό των παραπάνω, τα «Πουλιά» του Χίτσκοκ, μιας νουβέλας γραμμένης από τη Δάφνη ντι Μωριέ.
Γιατί απολαμβάνουμε τόσο τις τρομακτικές ιστορίες;
Υπάρχει μια πολύ περίεργη συνθήκη έλξης του θεατή με το ανοίκειο, με εκείνο που δεν μπορεί να καταλάβει, μπορεί να δει -τις περισσότερες φορές- αλλά δε μπορεί να αγγίξει, είναι ελκυστική η ανταλλακτική σχέση του ήρωα με τον θεατή. Του δίνει τρόμο, παίρνει τον φόβο. Και αυτή η σχέση είναι πολύ δυνατή για να διαταραχθεί, γίνεται σχέση εμπιστοσύνης. Και εκεί εμπεριέχεται η απόλαυση, που είναι και ο πυρήνας του πως βλέπεις ο θεατής τον εαυτό του, τη θέση του μέσα στο σινεμά.
Πέμη Γκανά, συγγραφέας της δυστοπίας Καπράγια
Το μυθιστόρημά της με τίτλο Καπράγια (εκδ. Πνοή), είναι μια τρομακτική δυστοπία με έντονο μεταφυσικό στοιχείο, που διαδραματίζεται στο νησί Καπράγια στο Τοσκανικό Αρχιπέλαγος, όπου έχει ξεσπάσει μια τρομακτική πανδημία ευλογιάς, λίγο πριν τον Ά Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ποια είναι τα πιο τρομακτικά βιβλία που έχετε διαβάσει;
Το πιο τρομακτικό μυθιστόρημα που έχω διαβάσει είναι Το μωρό της Ροζμαρι, Ira Levin. Επίσης, ο Δράκουλας του Μ. Στόκερ στοίχειωσε την εφηβεία μου, τέλος από τους σύγχρονους συγγραφείς, η Εκδίκηση της Yrsa Sigurdardottir έπαιξε με το μυαλό μου και σε κάποιες στιγμές ανατρίχιασα.
Ποιες είναι οι πιο τρομακτικές σειρές ή ταινίες που έχετε δει;
Οι Άλλοι, αυτήν την ταινία την σκέφτομαι ακόμα με τρόμο και έγινε η αφορμή να ψάξω και να διαβάσω για αυτήν την τρομερή συνήθεια να φωτογραφίζουν για τελευταία φορά τους νεκρούς. Η Λάμψη, συγκλονιστική σύλληψη εξαιρετικές ερμηνείες, ο απόλυτος τρόμος! Η τρίτη ταινία που επιλέγω είναι το It!
Γιατί απολαμβάνουμε τόσο τις τρομακτικές ιστορίες;
Αναρωτιέμαι συχνά γιατί επιλέγουμε να διαβάζουμε λογοτεχνία τρόμου, ή για ποιον λόγο βλέπουμε ταινίες τρόμου ενώ βρισκόμαστε ασφαλείς μέσα στο σπίτι μας ή σε μια κινηματογραφική αίθουσα, προφανώς ο λόγος θα πρέπει να είναι εκείνη η σφαλισμένη, απαγορευμένη πόρτα που καλό είναι να μην ανοίγουμε, η καρδιά που χτυπά γρήγορα, η αδρεναλίνη που φτάνει στα ύψη και η ανακούφιση που όλα τελείωσαν και δεν ήμασταν εμείς οι ήρωες που βίωσαν τον τρόμο, ήμασταν απλά οι αναγνώστες ή οι θεατές.
Μαρία Γιακανίκη & Κώστας Κώτσιας, εκδότες και ιδιοκτήτες του gothic & horror fiction βιβλιοπωλείου Ars Nocturna
To Ars Nocturna στα Εξάρχεια είναι ένα βιβλιοπωλείο αφιερωμένο στον τρόμο. Είναι ο παράδεισος των φαν του είδους. Παράλληλα οι Μαρία Γιακανίκη και ο Κώστας Κώτσιας έχουν ιδρύσει τον ομότιτλο εκδοτικό οίκο που είναι εξειδικευμένος στη λογοτεχνία του φανταστικού.
Ποια είναι τα πιο τρομακτικά βιβλία που έχετε διαβάσει;
Μ. Γιακανίκη: Η Πτώση του Οίκου των Άσερ του Ε.A.Poe –για την απόκοσμη ανησυχαστική ατμόσφαιρα, την αδιανόητη κλιμάκωση του τέλους και το διαχρονικό μοτίβο του διχασμένου εαυτού.
Κ. Κώτσιας: Το μυθιστόρημα Μέλμοθ ο Περιπλανώμενος του Charles Maturin λόγω της απόκοσμης ατμόσφαιρας και της διάχυτης αίσθησης του κακού που κυριαρχεί σε όλο το βιβλίο. Η Καρμίλλα του Joseph Sheridan Le Fanu λόγω της αίσθησης της ότι το κακό που υπάρχει δίπλα μας και εντός μας αλλά δεν το αντιλαμβανόμαστε καν. Η Παράξενη Περίπτωση του Δρ. Τζέκυλ και του κου Χάυντ του Robert Louis Stevenson γιατί εκεί το κακό ξεκάθαρα ενυπάρχει μέσα μας και η γοητεία που ασκεί αυτό πάνω μας. Και ενίοτε μας παρασύρει με μεγάλη ευκολία.
Ποιες είναι οι πιο τρομακτικές σειρές ή ταινίες που έχετε δει;
Μ. Γιακανίκη: Θα έλεγα όλες τις πιο χαρακτηριστικές ταινίες του γερμανικού εξπρεσιονισμού, αλλά θα εστιάσω στο Εργαστήρι του Δρ Καλιγκάρι του Robert Wiene, ένα αλλόκοτο βωβό κομψοτέχνημα που υπήρξε σταθμός στην ιστορία του κινηματογράφου, με την στρέβλωση του εξωτερικού περιβάλλοντος να αντανακλά τον (δια)ταραγμένο εσωτερικό κόσμο των πρωταγωνιστών. Από τη δεκαετία του ’70 θα έλεγα τον Ένοικο του Ρομάν Πολάνσκι για την απίστευτα κλειστοφοβική αίσθηση, την αυθεντικά παρακμιακή ατμόσφαιρα, τη σταδιακή κατάλυση της ταυτότητας του ήρωα και την καταβύθιση στην τρέλα. Από τηλεοπτικές σειρές θα ξεχώριζα κι εγώ το πρόσφατο The Haunting of Hill House του Mike Flanagan, που, εμπνεόμενο από το ομώνυμο μυθιστόρημα της Shirley Jackson, απέδωσε πολύ αποτελεσματικά τη ζοφερή αίσθηση που εκπορεύεται από απωθημένες μνήμες του παρελθόντος και τον ανείπωτο τρόμο που προκαλεί ο ίδιος μας ο αυτοκαταστροφικός και αποσταθεροποιημένος εαυτός.
Κ. Κώτσιας: Το κλασικό Nosferatu (1922) του Friedrich Wilhelm Murnau ως την καλύτερη μεταφορά του εξαιρετικά τρομακτικού βιβλίου του Bram Stoker σε συνδυασμό με την μαγευτική εξπρεσιονιστική αισθητική το καθιστούν μια πραγματική «συμφωνία του τρόμου». Το Witch (2015) του Robert Eggers για την αίσθηση αρχέγονου τρόμου που προκαλεί το φυσικό περιβάλλον και την αίσθηση της απειλής που προκαλεί η απομόνωση μαζί με την θρησκοληψία και τη δεισιδαιμονία. Ειδική μνεία θα ήθελα να κάνω στο Masters of Horror που κάποια επεισόδια ήταν πραγματικά μικρά αριστουργήματα.
Γιατί απολαμβάνουμε τόσο τις τρομακτικές ιστορίες;
Μ. Γιακανίκη: Η αίσθηση του τρόμου και της απειλής δημιουργεί μια συχνά ανομολόγητη ψυχική ηδονή – με την τέχνη μάς δίνεται η δυνατότητα να βιώσουμε οριακές καταστάσεις που κάποιες φορές αγγίζουν τον πόνο και τον θάνατο, αλλά από απόσταση ασφαλείας. Ίσως είναι και η φροϋδική ιδέα της ενόρμησης θανάτου που μας ωθεί προς συνθήκες που αντίκεινται της ηρεμίας και της ευημερίας μας, αλλά αυτό με τα βιβλία και τις ταινίες γίνεται μέσω μιας ανώδυνης αναπαράστασης ή προσομοίωσης,που μας προσφέρει την αντίστοιχη συγκίνηση σχετικά «αναίμακτα».
Κ. Κώτσιας: Νομίζω είναι ένας τρόπος να εκπαιδευόμαστε υπό μια έννοια στην αντιμετώπιση των πραγματικών τρόμων που βιώνουμε στη ζωή. Τρόπον τινά είναι μια πορεία προς την ενηλικίωση, μυητικό ταξίδι προς την ωριμότητα. Από την άλλη είναι κι ένα όχημα ενδοσκόπησης αφού οι ενδόμυχοι φόβοι μας και η ανάδυση τους στην επιφάνεια μας οδηγούν στην λύτρωση. Είναι εξαιρετικό ψυχοθεραπευτικό εργαλείο.