O Ευκλείδης Τσακαλώτος έχει αρκετό ελευθερο χρόνο, τελευταία. Μετά την απαλλαγή του από τα καθήκοντα του τομεάρχη της Οικονομίας, παραμένει κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος του ΣΥΡΙΖΑ, μια δραστηριότητα σαφώς πιο περιορισμένης ευθύνης. Ουδέποτε διαμαρτυρήθηκε για την απόφαση του Τσίπρα να τον υποβιβάσει και σίγουρα θα ένιωσε λίγο προδομένος βλέποντας ένα από τα «πουλέν» του, την υπερκινητική Εφη Αχτσιόγλου να καταλαμβάνει τη θέση του.
Αξιοποιώντας λοιπόν τον ελεύθερο χρόνο του, γράφει τακτικά ένα «Ημερολόγιο» στην ιστοσελίδα tvxs του ευρωβουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ Στέλιου Κούλογλου. Στο τελευταίο «Ημερολόγιο» αναφέρεται στη συλλογικότητα και τον διάλογο που αναπτύσσεται στις πρόβες ενός κουαρτέτου εγχόρδων, χρησιμοποιώντας ένα απόσπασμα του Βρετανού θεατρικού συγγραφέα Αλαν Μπένετ.
Το τελικό του σχόλιο όμως δεν είναι μουσικολογικό αλλά σαφέστατα πολιτικό και με έναν κύριο αποδέκτη, τον Αλέξη Τσίπρα: «Μακάρι στο μέλλον η Αριστερά, εντός και εκτός ΣΥΡΙΖΑ, να μπορέσει όλο και περισσότερο να λειτουργεί ως το κουαρτέτο του Μπένετ. Αυτό εξάλλου ήταν και το αρχικό πρόταγμα του ΣΥΡΙΖΑ».
Τώρα ποιος ευθύνεται για το ότι ο ΣΥΡΙΖΑ δεν λειτουργεί συλλογικά και διαλογικά, κατά Ευκλείδη, είναι προφανές: Ο Τσίπρας και η στενή ηγετική ομάδα που τον υποστηρίζει.
Πριν από λίγους μήνες, σε συνέντευξη σε τηλεοπτικό σταθμό της Ηπείρου, ο Ευκλείδης Τσακαλώτος, χωρίς καν να ερωτηθεί, είχε προχωρήσει σε μια φουτουριστική ανάλυση για την ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ. Αφού εθιμικά είχε επαινέσει τον Τσίπρα, προχώρησε στην πρόβλεψη ότι κάποια στιγμή στο μέλλον η σκυτάλη της ηγεσίας θα περάσει σε μια νεότερη γενιά. Ονόματα δεν είπε, αλλά δεν ήταν λίγοι οι άσπονδοι φίλοι του που ένιωσαν την «οπτασία» του Γαβριήλ Σακελλαρίδη πάνω από τα κεφάλια τους. Μην ξεχνάμε ότι δίπλα στην Εφη Αχτσιόχλου, ο Γαβριήλ Σακελλαρίδης ήταν το προηγούμενο protege του Ευκλείδη Τσακαλώτου.
«Γιατί δεν είμαι εκσυγχρονιστής»
Καθαρές κουβέντες, λοιπόν. Ο Τσακαλώτος ούτε διαθέτει τη δύναμη ούτε έχει τις δυνατότητες να αμφισβητήσει τον Τσίπρα. Φροντίζει όμως μονίμως να χτίζει ένα διαφορετικό και διακριτό πολιτικό προφίλ. Πριν από αρκετούς μήνες, ο Τσίπρας είχε χαρακτηρίσει «πολιτικούς απατεώνες» τους αντιπάλους του στη Νέα Δημοκρατία. Λίγες μέρες μετά, ο Τσακαλώτος διαφοροποιήθηκε με το επιχείρημα ότι η Αριστερά δεν πρέπει να χαρακτηρίζει «απατεώνες» τους αντιπάλους της.
Αργότερα, ο Τσίπρας τον καρατόμησε από τη θέση του «σκιώδους Τσάρου» της Οικονομίας, και στην παρουσίαση του προγράμματος του ΣΥΡΙΖΑ για την επανεκκίνηση της Οικονομίας ο Ευκλείδης εξορίστηκε από το πάνελ. Στη θέση του εμφανίσθηκαν η Εφη Αχτσιόγλου και ο Αλέξης Χαρίτσης.
Η συγκρότηση μιας νέας ηγετικής ομάδας από τον Τσίπρα και η απομάκρυνση του Τσακαλώτου τον έφερε αναγκαστικά σε μια πορεία συμπαράταξης με τους «Μπανιάδες». Η «Ομπρέλα 53+» και η τρόικα Βούτση-Φίλη-Σκουρλέτη διαμορφώνουν σταδιακά ένα ενιαίο μέτωπο εσωτερικής αντιπολίτευσης στους «Προεδρικούς»... Με υλικά την υπεράσπιση της «αριστερής» ταυτότητας του ΣΥΡΙΖΑ, τον εξορκισμό της πορείας προς την «πασοκοποίηση» και την άρνηση να αποδεχτούν στον Τσίπρα έναν ρόλο μεγαλύτερο από το «πρώτος μεταξύ ίσων».
Πάντως, ακόμη και σε αυτήν την αναγκαστική «συγκατοίκηση» με τους πρώην «Μπανιάδες», ο Ευκλείδης κατέχει έναν διακριτό ρόλο. Τους χρειάζεται απέναντι στους «Προεδρικούς», αλλά δεν νιώθει ένας από αυτούς. Ισως για λόγους ιστορικούς. Επέστρεψε αργά στην Ελλάδα και γλίτωσε από μια άγονη διαδρομή στην παραδοσιακή Αριστερά και τις επιπτώσεις της. Κάτι που διαμόρφωσε την καταθλιπτική «Αριστερά της ήττας» στα χρόνια της Μεταπολίτευσης.
Ο Τσακαλώτος γεννήθηκε στην Ολλανδία και σπούδασε στη Βρετανία, στα πανεπιστήμια του Σάσεξ και της Οξφόρδης. Πριν επιστρέψει στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο της Αθήνας, δίδαξε για 4 χρόνια στο Πανεπιστήμιο του Κεντ. Γλίτωσε λοιπόν τα «καφενεία» του Ντόλτσε και τα «ακτίφ» του αποψιλωμένου ΚΚΕ Εσ. και της ΑΚΟΑ, όπου διέπρεψαν οι «ομόσταβλοί» του.
Στα χρόνια της πολιτικής και ακαδημαϊκής διαμόρφωσής του, ο Ευκλείδης έγινε ένα καθαρόαιμο προϊόν της σχολής των «aleternative economists» που έβγαζαν μαζικά εκείνη την εποχή τα καλά βρετανικά πανεπιστήμια. Λίγο μαρξισμός, λίγο anti-global αριστερά με λάτιν αναφορές και το (μισητό) «αγόρι» μου. Ο Τόνι Μπλερ και το σχέδιο των New Labours. Η σχολή των «alternative economists», η βρετανική αριστερά των campuses και των πανεπιστημίων έβλεπαν στον μπλερισμό μια διπλή προδοσία, τόσο της Αριστεράς όσο και της κλασικής μεταπολεμικής σοσιαλδημοκρατίας. Κάτι σαν πρώιμοι οπαδοί του Κόρμπιν, πολλά χρόνια πριν ο Κόρμπιν αναλάβει τις τύχες του Εργατικού Κόμματος και το οδηγήσει στην πιο ταπεινωτική ήττα της σύγχρονης ιστορίας του.
Ομως η πολιτική τους επιλογή τους ανάγκασε στην ήττα και το περιθώριο. Επειτα από 17 χρόνια κυριαρχίας του θατσερισμού, ο «μπλερισμός» οδήγησε τους Εργατικούς σε 4 εκλογικούς θριάμβους και μια μακρά περίοδο πολιτικής κυριαρχίας. Είναι ενδιαφέρον ότι στις αρχές του 2004 ο Τσακαλώτος γράφει ένα δοκίμιο με τον χαρακτηριστικό υπότιτλο: «Ενα αντι-εκσυγχρονιστικό δοκίμιο για την οικονομία και την κοινωνία» (Κριτική, 2004). Μάλιστα, για να μην υπάρχουν παρεξηγήσεις, εξηγεί στην εισαγωγή «Γιατί δεν είμαι εκσυγχρονιστής». Τα χρόνια πέρασαν, ο Μπλερ αποδομήθηκε και το «εσωτερικό ρολόι» του Ευκλείδη Τσακαλώτου ξαναχτύπησε. Από τα φοιτητικά αμφιθέατρα και τις μεταμαρξιστικές συζητήσεις για τον «νόμο της αξίας» και ανάλογα θέματα, κατάλληλα μόνο για ολιγομελείς «λέσχες προβληματισμού», στην ανάληψη της διακυβέρνησης μιας ευρωπαϊκής χώρας. Ο «θεός της Ελλάδας» ακόμη μια φορά κάπου αλλού πρέπει να χάζευε…
Με τον Βαρουφάκη
Με μια πρωτοφανή πανουργία της Ιστορίας, αυτή η ηττημένη και περιθωριακή «ριζοσπαστική Αριστερά» του Ευκλείδη Τσακαλώτου ενσωματώνεται στο «μεγάλο άλμα» του ΣΥΡΙΖΑ προς την εξουσία, με τις εκλογές του 2015.
Ο Ευκλείδης είναι πλέον ενταγμένος στο οικονομικό επιτελείο του ΣΥΡΙΖΑ, μαζί με τον Γιάννη Δραγασάκη. Αυτός είναι ο «αριστερός» της παρέας και ο Γιώργος Σταθάκης, επίσης ένας άνθρωπος με καλές σπουδές και σοβαρό βιογραφικό, ο «δεξιός» της παρέας. Δεν έχουν καμιά αμφιβολία ότι αν ο ΣΥΡΙΖΑ κερδίσει τις εκλογές θα καταλάβουν τις σημαντικές θέσεις ευθύνης για την οικονομική πολιτική της νέας κυβέρνησης.
Ομως σε ένα διπλανό δωμάτιο, αρκετούς μήνες πριν από τις εκλογές, ένας outsider συνομιλεί εξ ίσου τακτικά με τον Αλέξη Τσίπρα, ο Γιάνης Βαρουφάκης. Τον έχει συστήσει η Λούκα Κατσέλη. Μάλιστα, η έκπληξη και ο αιφνιδιασμός ολοκληρώνεται όταν στην πρώτη κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ το outsider τα παίρνει όλα.
Εχει ενδιαφέρον ότι στο τρελό πρώτο εξάμηνο του ΣΥΡΙΖΑ, όταν οι χειρισμοί του Βαρουφάκη μοιάζουν σαν ένας καταστροφικός τυφώνας να έχει χτυπήσει τη χώρα, ο Ευκλείδης ασκείται στην «τέχνη» της αφωνίας. Ούτε μια δήλωση, ούτε μια παρέμβαση κατά του αλλοπρόσαλλου υπουργού. Ακόμη και σε περιπτώσεις που ο ναρκισσισμός του Βαρουφάκη χτυπάει ταβάνι και οδηγεί σε προσβολές, ο Ευκλείδης εμπνέεται από το «Αγαλμα» του Γιάννη Πουλόπουλου. Ας θυμηθούμε τη σκηνή που δεν τον συστήνει καν στον Γάλλο υπουργό Οικονομικών Σαπέν και ο Τσακαλώτος βρίσκει στοργή στο παρδαλό κασκόλ του. Την ίδια ανώμαλη περίοδο, άλλοι, χαμηλότερα στην κυβερνητική ιεραρχία, όπως ο Γιώργος Χουλιαράκης, δεν έχουν διστάσει να τον «ξεφωνίσουν», ακόμη και από το βήμα της Βουλής.
Στη συνέχεια, ο Τσακαλώτος γίνεται ο νέος «Τσάρος της Οικονομίας». Ενας παλιός κεντρώος πολιτικός έλεγε σκωπτικά: «Αν θέλεις να τιμωρήσεις έναν αριστερό οικονομολόγο, μία είναι η σκληρότερη τιμωρία: Να τον κάνεις υπουργό Οικονομικών».
Ο Τσακαλώτος πρέπει στο κτίριο της Πλατείας Συντάγματος να έφτασε στα όρια του «διπολισμού». Το πρωί «δεξιός» με την τρόικα, το βράδυ «αριστερός», στα μπαράκια πέριξ του Συντάγματος. Πρωτοπόρος στην πολιτική της «ταξικής μεροληψίας», όπως την ονόμασε ο ίδιος. Δυσθεώρητα βάρη στη μεσαία τάξη και παροχές-ψίχουλα στους οικονομικά ασθενέστερους. Μια λίγο ατυχής μετάφραση των πολιτικών αναδιανομής του εισοδήματος της κλασικής σοσιαλδημοκρατίας.
Το αποτέλεσμα ήταν να καμαρώνει ως ο πιο επιτυχημένος υπουργός Οικονομικών των Μνημονίων και στα διαλείμματα να… καταγγέλλει τα Μνημόνια. «Ο Ευκλείδης γίνεται Στουρνάρας στις Βρυξέλλες και Λαφαζάνης στην Αθήνα», σχολίαζε κορυφαίος υπουργός του ΣΥΡΙΖΑ. Αρκετοί θυμούνται στα τελευταία υπουργικά συμβούλια του ΣΥΡΙΖΑ τον Τσακαλώτο να τσακώνεται με άλλους υπουργούς που πρότειναν να χρησιμοποιηθεί σε ευαίσθητες κοινωνικές παροχές ένα τμήμα από το δημοσιονομικό «μαξιλάρι» των 37 δισ. ευρώ. Τελικά, το «μαξιλάρι» του Ευκλείδη κατέληξε όμορφα και ωραία στον Κυριάκο Μητσοτάκη. «Στην υγειά του μακαρίτη», που λένε.
Πάντως, στην εσωκομματική σκακιέρα του ΣΥΡΙΖΑ ο Ευκλείδης Τσακαλώτος ασκείται σε προσεκτικές κινήσεις. Δεν ταυτίζεται με τον Τσίπρα, αλλά ταυτόχρονα δεν τον αμφισβητεί. Συνεργάζεται με τους «Μπανιάδες», αλλά διατηρεί έναν διακριτό ρόλο για τον εαυτό του. Του αρέσει να εμφανίζεται ως η «αριστερή συνείδηση» του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά επιθυμεί διακαώς να έχει καλές σχέσεις με ανθρώπους της τραπεζικής αγοράς και της επιχειρηματικότητας.
Γνωρίζει καλά ότι δεν μπορεί να γίνει ο επόμενος αρχηγός του ΣΥΡΙΖΑ για πολλούς λόγους. Ακόμη και στον μπερδεμένο κόσμο του ΣΥΡΙΖΑ, ένας αρχηγός που μιλάει greeklish δεν είναι το πιο πιθανό σενάριο. Μετά τις επόμενες εκλογές και μια νέα εκλογική ήττα, πολλοί εκτιμούν ότι θα είναι ένας από τους πρώτους που θα θέσουν ζήτημα ηγεσίας. Οχι για τον εαυτό του, αλλά για κάποιον από τη νεότερη γενιά. Μπορεί για τον Γαβριήλ Σακελλαρίδη. Ποιος ξέρει; Μάλλον ούτε και ο ίδιος…