Επιτέλους! Χρειάστηκε μισός αιώνας από το Σύνταγμα του 1975 για να διορθωθεί μία ανορθογραφία στις σχέσεις μεταξύ εκτελεστικής και δικαστικής εξουσίας.
Σύμφωνα με το άρθρο 90 παρ. 5 του Συντάγματος, οι επικεφαλής της Δικαιοσύνης (Πρόεδρος και Αντιπρόεδροι του Συμβουλίου της Επικρατείας, του Αρείου Πάγου και του Ελεγκτικού Συνεδρίου, Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου) υποδεικνύονται από την Κυβέρνηση.
Το συγκεκριμένο σύστημα έχει επανειλημμένα επικριθεί, όχι άδικα, ότι συνεπάγεται ανεπίτρεπτες παρεμβάσεις στην ανεξαρτησία της Θέμιδας. Δεν είμαστε, πάντως, η μοναδική δημοκρατική τάξη που αναθέτει σε πολιτικούς θεσμούς τον ορισμό της δικαστικής ηγεσίας. Το σημαντικότερο πρόβλημα είναι άλλο: ο πλήρης εξοβελισμός των δικαστών από τη διαδικασία επιλογής.
Πράγματι, η μόνη από τις τρεις πολιτειακές λειτουργίες που παρέμενε αμέτοχη στην επιλογή ήταν η δικαστική, εκείνη την οποία αφορά περισσότερο το ζήτημα. Επρόκειτο για αναχρονισμό, όλο και λιγότερο δικαιολογημένο από τη στιγμή που ενεπλάκη στη διαδικασία και η Βουλή, μέσα από ένα ιδιότυπο και μάλλον αμήχανο προστάδιο κοινοβουλευτικής ακρόασης των υποψηφίων. Στα σύγχρονα κράτη, οι αρχές της καλής διακυβέρνησης επιτάσσουν διαβούλευση με την κοινωνία των πολιτών πριν από τη λήψη μίας δημόσιας απόφασης. Δεν αξίζει κάτι αντίστοιχο η κοινωνία των δικαστικών λειτουργών;
Πρόσφατο νομοσχέδιο του Υπουργείου Δικαιοσύνης προβλέπει ότι τα τρία Ανώτατα Δικαστήρια, μέσω της διοικητικής τους ολομέλειας, θα προτείνουν με μυστική ψηφοφορία, κάθε Απρίλιο, πέντε υποψηφίους για κάθε μία από τις παραπάνω θέσεις. Θα διατυπώνουν, δηλαδή, τις προτιμήσεις τους κατά τρόπο σαφή και ιεραρχημένο (με βάση τον αριθμό των ψήφων). Όπως αναφέρεται στην Αιτιολογική Έκθεση του νομοσχεδίου, η συγκεκριμένη διάταξη έρχεται να ικανοποιήσει, έστω καθυστερημένα, επαναλαμβανόμενη σύσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Συμβουλίου της Ευρώπης για τη βελτίωση των θεσμών και του κράτους δικαίου στη Χώρα μας.
Η πρόταση των δικαστών δεν είναι προφανώς δεσμευτική· κάτι τέτοιο θα αντέβαινε στην προαναφερθείσα συνταγματική διάταξη. Συνιστά, ωστόσο, σημαντικό βήμα προόδου. Δεν εντάσσει, απλά, το δικαστικό σώμα στη συζήτηση για τις θέσεις. Προσθέτει ένα επιπλέον αντίβαρο στις υπερεξουσίες της κυβερνητικής πλειοψηφίας: θα είναι δύσκολο για την τελευταία να παραμερίσει εντελώς την εκπεφρασμένη βούληση των δικαστών. Συμβολίζει μία ζωντανή και βελτιωμένη ανάγνωση του συνταγματικού κειμένου, συμπληρώνοντας τα κενά του χωρίς να χρειάζεται αναθεώρηση. Κάνει το πρώτο βήμα για μία μείζονα θεσμική ενηλικίωση. Τούτο θα συμβεί, εάν επικρατήσει ένας άγραφος κανόνας, σύμφωνα με τον οποίο το Υπουργικό Συμβούλιο αυτοδεσμεύεται να διαλέγει ανάμεσα στα πέντε ονόματα που προτείνονται από τα Ανώτατα Δικαστήρια. Δεν έχουμε φτάσει ακόμη τόσο μακριά. Θα χρειαστεί ωριμότητα, τόσο από τους πολιτικούς άρχοντες, όσο και από τους ανώτατους δικαστές, όταν διατυπώνουν τις προτάσεις τους. Αν ακολουθούν τυφλά την επετηρίδα -όπως συμβαίνει συχνά στις προαγωγές για τις κατώτερες βαθμίδες- το στοίχημα θα χαθεί. Θα επιβεβαιωθεί η σοφία της υφιστάμενης συνταγματικής ρύθμισης.
*Ο Γιώργος Δελλής είναι καθηγητής στη Νομική Σχολή Αθηνών