«Υπάρχουν δεκαετίες στις οποίες δεν συμβαίνει τίποτε και εβδομάδες στις οποίες συμβαίνουν δεκαετίες». Το γνωμικό αυτό, το οποίο -μάλλον εσφαλμένα- αποδίδεται στον Λένιν ξεπεράστηκε στην πράξη την περασμένη εβδομάδα, καθώς σε μια μόλις ημέρα «συνέβησαν δεκαετίες» όσον αφορά την ιστορική συμμαχική σχέση της Ευρώπης με τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Η Τετάρτη 12 Φεβρουαρίου 2025 θα περάσει πιθανότατα στην ιστορία ως η ημέρα κατά την οποία καταγράφηκε η κατάρρευση της αμυντικής -και μάλλον και της πολιτικής- συμμαχίας της Ευρώπης με τις Ηνωμένες Πολιτείες, όπως την γνωρίζαμε από το 1941 με τη Χάρτα του Ατλαντικού.
Οι σοκαριστές δηλώσεις του νέου Αμερικανού Υπουργού Άμυνας Πιτ Χέγκσεθ στην έδρα του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες και η τηλεφωνική συνομιλία του Ντόναλντ Τραμπ με τον Βλαντίμιρ Πούτιν ταρακούνησαν με δραματικό τρόπο τους ηγέτες και την κοινή γνώμη στην Ευρώπη, παρότι πρόκειται για μια εξέλιξη που είχε ουσιαστικά προαναγγελθεί από τη νέα ηγεσία των Ηνωμένων Πολιτειών εδώ και πολύ καιρό. Οι περισσότεροι Ευρωπαίοι ηγέτες δεν ήθελαν εδώ και χρόνια να συνειδητοποιήσουν την στρατηγική απόφαση των ΗΠΑ να υποβαθμίσουν τη συμμετοχή τους στην αμυντική συμμαχία, η οποία προστάτευσε την ειρήνη στην Ευρώπη για σχεδόν οκτώ δεκαετίες.
Αυτό όμως που συνέβη την περασμένη Τετάρτη δεν ήταν απλά ένα αγενές, σκληρό άδειασμα της Ευρώπης από τις Ηνωμένες Πολιτείες, στη βάση του δόγματος “εμείς συνεισφέραμε όσα συνεισφέραμε, ήρθε η ώρα να αναλάβετε εσείς την ευθύνη της άμυνας της ηπείρου σας”. Εάν επρόκειτο μόνο για μια αναβάθμιση των ευθυνών των ευρωπαϊκών χωρών στην κοινή αρχιτεκτονική ασφάλειας της Ευρώπης, τότε δεν θα μπορούσε εύκολα κάποιος θα εκφράσει σοβαρές αντιρρήσεις, πόσω μάλλον θυμό ή οργή. Η Αμερική σήκωσε για δεκαετίες ένα πολύ μεγάλο βάρος για να προστατεύσει την Ευρώπη από την Σοβιετική Ένωση. Αυτά όμως που είπαν οι Αμερικανοί αξιωματούχοι την προηγούμενη εβδομάδα στα μούτρα της Ευρώπης αποτελούν μια ιστορικών διαστάσεων διάρρηξη μιας συμμαχίας που βασιζόταν σε κοινές αξίες και αρχές, όπως τις αντιλαμβάνονταν και διακήρυτταν τα ελεύθερα και δημοκρατικά έθνη.
Η Χάρτα του Ατλαντικού, την οποία συνυπέγραψαν ο Φρανκλίνος Ρούσβελτ και ο Ουίνστον Τσόρτσιλ τον Αύγουστο 1941, προέβλεπε μεταξύ άλλων την αντίθεση στον εδαφικό επεκτατισμό, την προστασία του απαραβίαστου των συνόρων, την άρνηση της χρήσης βίας, τον περιορισμό των εμπορικών δασμών και την υποστήριξη της διεθνούς συνεργασίας για την επίτευξη οικονομικής και κοινωνικής ευημερίας. Με τις πρόσφατες αποφάσεις του ο Ντόναλντ Τραμπ υπονόμευσε τις περισσότερες από αυτές τις αρχές και αξίες που συγκρότησαν τη δυτική συμμαχία τα τελευταία 80 χρόνια. Η ομιλία δε του Αμερικανού Αντιπροέδρου Τζ. Ντ. Βανς στη Διάσκεψη Ασφάλειας του Μονάχου και η ψευδεπίγραφη διάλεξη περί δημοκρατικών αξιών ήταν το κερασάκι σε μια πολύ πικρή και κακόγουστη τούρτα.
Την ζοφερή κατάσταση περιέγραψε με αδρές γραμμές ένας Ευρωπαίος διπλωμάτης που μίλησε στο Reuters. “Είναι ξεκάθαρο πλέον ότι οι ΗΠΑ θέλουν να διαλύσουν την μεταπολεμική τάξη πραγμάτων που οι ίδιοι δημιούργησαν. Πρέπει να προετοιμαστούμε για αυτό και να αλλάξουμε πλήρως την συμεριφορά μας”. Η αρχή αυτής της αλλαγής συμπεριφοράς από την Ευρώπη αναμένεται να γίνει σήμερα το απόγευμα στο Παρίσι με την άτυπη διάσκεψη που συγκάλεσε ο Εμμανουέλ Μακρόν. Η Γαλλία, η Βρετανία, η Γερμανία, η Ιταλία, η Ισπανία, η Πολωνία (εκπροσωπώντας και τις Βαλτικές χώρες), η Δανία (εκπροσωπώντας τις Σκανδιναβικές χώρες), η Ύπατη Εκπρόσωπος της ΕΕ και ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ θα συζητήσουν για το πως θα αντιμετωπίσουν το άδεισμα από τις ΗΠΑ στην υπόθεση του πολέμου στην Ουκρανία και το τέλος ουσιαστικά της αμυντικής συμμετοχής της Αμερικής στην ευρωπαϊκή ασφάλεια.
Μετά το αρχικό, και εν μέρει δικαιολογημένο σοκ, η Ευρώπη είναι αναγκασμένη να αντιμετωπίσει με αποφασιστικότητα και ρεαλισμό την νέα κατάσταση που διαμορφώνεται. Οι ΗΠΑ και η Ρωσία επιδιώκουν να διευθετήσουν το ουκρανικό ζήτημα με όρους αυτοκρατορικής ισχύος, ερήμην της ίδιας της Ουκρανίας, και να στείλουν τον λογαριασμό στα ευρωπαϊκά κράτη. Ο Ντόναλντ Τραμπ θέλει μια συμφωνία με την οποία η Ρωσία θα κατοχυρώσει τα τετελεσμένα ενός βάναυσου επιθετικού πολέμου, οι ΗΠΑ θα λάβουν ως λάφυρα τα πολύτιμα μεταλλεύματα και τις σπάνιες γαίες της Ουκρανίας και η Ευρώπη θα στείλει ειρηνευτική αποστολή με δεκάδες χιλιάδες στρατιώτες, χωρίς οι ΗΠΑ να παρέχουν έμπρακτες εγγυήσεις ασφαλείας. Θα πρέπει να είναι εντελώς ανόητοι ή αυτοκτονικοί οι Ευρωπαίοι ηγέτες και ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι για να αποδεχθούν μια τόσο μπρουτάλ διευθέτηση.
Για τη συμπεριφορά της νέας κυβέρνησης των ΗΠΑ έδωσε έναν επιτυχημένο χαρακτηρισμό ο Υπουργός Εξωτερικών της Σιγκαπούρης. “Οι ΗΠΑ ξεκίνησαν ως απελευθερωτές, μετατράπηκαν σε αναδιαρθρωτές και καταλήγουν σε συμπεριφορά ιδιοκτήτη ακινήτου που απαιτεί ενοίκιο”. Δυσάρεστο μεν, αληθινό δε. Το θέμα είναι όμως με ποιό τρόπο η Ευρώπη θα μπορέσει να αντιμετωπίσει τη νέα πολύ σκληρή πραγματικότητα, καθώς η αποστολή αυτή είναι εξαιρετικά δύσκολη. Είναι χαρακτηριστικό πως η σημερινή διάσκεψη στο Παρίσι αποτελεί ουσιαστικά μια προσπάθεια συγκρότησης μιας συμμαχίας των προθύμων, καθώς είναι πρακτικά αδύνατη η θεσμική ενεργοποίηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, λόγω της αρχής της ομοφωνίας και της παρουσίας σε αυτή των ρωσόφιλων κυβερνήσεων της Ουγγαρίας και της Σλοβακίας.
Η αισιόδοξη πτυχή αυτής της ζοφερής κατάστασης για την Ευρώπη είναι πως με τον σκληρό έως εχθρικό του τρόπο ο Ντόναλντ Τραμπ ξύπνησε τους Ευρωπαίους ηγέτες από τον βολικό λήθαργο/ψευδαίσθηση της αμερικανικής ομπρέλας ασφάλειας. Για τις ΗΠΑ η Ρωσία πλέον δεν είναι αντίπαλος και η νέα παγκόσμια τάξη πραγμάτων έρχεται ερήμην των βασικών αρχών του διεθνούς δικαίου. Αδιανόητα πράγματα για την ευρωπαϊκή ψυχοσύνθεση και τρόπο σκέψης, αλλά αυτή είναι η σκληρή πραγματικότητα που έχουμε πλέον να αντιμετωπίσουμε.