Ας δούμε λίγο τη μεγάλη εικόνα. Οι αγρότες σε δεκάδες ευρωπαϊκές χώρες -Ολλανδία, Βέλγιο, Ιρλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Ισπανία, Ιταλία, Πολωνία, Ρουμανία, Ελλάδα- έχουν βγει τις τελευταίες εβδομάδες στους δρόμους.
Ανάλογα με τις εθνικές ιδιαιτερότητες διατυπώνουν αιτήματα προς τις κυβερνήσεις τους, αλλά και προς τις Βρυξέλλες. Λογικό. Πολλά από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο αγροτικός τομέας συνδέονται με ευρωπαϊκές πολιτικές, με την Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) αλλά και με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, που περιλαμβάνει τον ολικό μετασχηματισμό της αγροτικής παραγωγής. Σε αυτά προστίθεται και το κόστος ενέργειας, που στην Ευρώπη -λόγω σωρείας λαθών του παρελθόντος- εξακολουθεί να είναι μη ανταγωνιστικό σε σύγκριση με τις ΗΠΑ αλλά και με τις περισσότερες χώρες του πλανήτη. Συν το κόστος του ενεργειακού μετασχηματισμού, που συνδέεται με τους δεσμευτικούς στόχους που έχει θεσπίσει η Ένωση για τη μείωση των εκπομπών CO2 και το σταδιακό phase out των ορυκτών καυσίμων.
Το πρόβλημα στην Ευρώπη είναι ότι θεσπίζει κοινούς στόχους (σωστούς και συμβατούς με τις θεμελιώδεις αρχές της) αλλά αδυνατεί να συμφωνήσει σε έναν κοινό σχεδιασμό για την υλοποίησή τους -περιλαμβανομένων ισχυρών χρηματοδοτικών εργαλείων, όπως έκανε την περίοδο της πανδημίας, με το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης.
Κι έτσι προκύπτει το ερώτημα, «ποιος πληρώνει το μάρμαρο». Ας δούμε την περίπτωση της Γαλλίας, τη χώρα με το υψηλότερο ποσοστό γεωργικής παραγωγής στην ΕΕ, 18% του συνόλου, που αντιστοιχεί σε 97,1 δισ. ευρώ (στοιχεία Eurostat 2022). Εκεί ξέσπασε στα τέλη του 2018 το περίφημο κίνημα των «Κίτρινων Γιλέκων», με αφορμή την αύξηση του φόρου στα πετρελαιοειδή, με συνέπεια την εκτίναξη των τιμών στα καύσιμα -και του κόστους παραγωγής για τους αγρότες. Ήταν η σπίθα που γρήγορα εξελίχθηκε σε πυρκαγιά, κυριολεκτικά και μεταφορικά, εάν θυμηθούμε τις εκτεταμένες καταστροφές που επί εβδομάδες συντάραζαν το Παρίσι και άλλες γαλλικές πόλεις.
Αυτή τη φορά, προκειμένου να προλάβει την πυρκαγιά, ο Γάλλος πρόεδρος Ε. Μακρόν υποχρεώθηκε σε αναδίπλωση αναφορικά με την υλοποίηση της «πράσινης ατζέντας» στη γεωργία -όταν, θυμίζουμε, ένα από τα κεντρικά συνθήματα της καμπάνιας του για τις προεδρικές εκλογές του 2022 ήταν «εμπρός για την οικολογική πενταετία»!
Αλλά δεν ήταν μόνον αυτό. H Γαλλία «μπλόκαρε» την περασμένη εβδομάδα την εμπορική συμφωνία της ΕΕ με τις χώρες της Λατινικής Αμερικής (Mercosur), που μετά από χρόνια διαπραγματεύσεων ήταν πολύ κοντά στο να ολοκληρωθεί και να υπογραφεί. Το Παρίσι αξίωσε να προστεθούν στο κείμενο της συμφωνίας ρήτρες που να διασφαλίζουν ότι η γεωργική παραγωγή -γαλλική κι ευρύτερα ευρωπαϊκή- θα «προστατεύεται» από αθέμιτο ανταγωνισμό, ήτοι από εισαγωγές προϊόντων με πολύ χαλαρότερα περιβαλλοντικά και κοινωνικά στάνταρ. Σωστό. Αλλά η υπόθεση είναι πιο περίπλοκη απ’ ό,τι φαίνεται εκ πρώτης όψεως. Γιατί οι τρίτες χώρες, με τις οποίες συνάπτει εμπορικές συμφωνίες η ΕΕ, έχουν κι αυτές τα δικά τους συμφέροντα να προασπίσουν. Αλλά και γιατί η Ευρώπη έχει κι αυτή μεγάλες ανάγκες σε προϊόντα και πρώτες ύλες που δεν διαθέτει και δεν παράγει -άρα έχει υψηλό βαθμό εξάρτησης από τις εισαγωγές. Και «προστατεύοντας» τη γεωργία εύκολα μπορεί να βρεθεί σε δύσκολη θέση από ελλείψεις, π.χ. στρατηγικών πρώτων υλών, που θα βυθίσουν ακόμα περισσότερο την ανταγωνιστικότητα της βιομηχανίας της που τα τελευταία χρόνια κατρακυλάει.
Το πρόβλημα στην Ευρώπη είναι ότι λειτουργεί με παρωχημένες λογικές και παλιούς κανόνες σε ένα παγκόσμιο περιβάλλον που τα τελευταία χρόνια δεν θυμίζει σε τίποτα αυτό που μας ήταν γνώριμο. Ο γεωπολιτικός ανταγωνισμός, περιλαμβανομένων ένοπλων συγκρούσεων, είναι ανηλεής και η οικονομία είναι ολοένα και περισσότερο εργαλείο γεωπολιτικής επιβολής και ισχύος.
Η γεωργία είναι μια μικρή πτυχή του προβλήματος. Ακόμα και μεταξύ εταίρων, μεταξύ χωρών που ανήκουν στο δυτικό μπλοκ, ο ανταγωνισμός είναι πολύ σκληρός και ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι οι πρόνοιες που περιλαμβάνονται στο περίφημο Inflation Reduction Act (IRA) των ΗΠΑ.
Μπορεί να φοβόμαστε να το πούμε ανοικτά, αλλά είμαστε πολύ μακριά κι απομακρυνόμαστε ολοένα και περισσότερο από τους παλιούς κανόνες του παγκόσμιου ελεύθερου εμπορίου.
Είμαστε σε άλλη εποχή. Και είναι επιτακτική ανάγκη αυτό να συνειδητοποιηθεί από τις ηγεσίες των ευρωπαϊκών χωρών, κυρίως δε των πιο ισχυρών, αλλά και από τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα στο σύνολό τους.
Στις ευρωπαϊκές κοινωνίες επικρατεί φόβος κι ανασφάλεια για το μέλλον -δηλαδή συνθήκες ιδανικές για «πολιτικό πλιάτσικο» από κάθε είδους ακροαριστερό και ακροδεξιό λαϊκισμό.
Η λύση είναι γενναία βήματα προς την πολιτική και οικονομική ενοποίηση -γιατί όταν αναμετρώνται οι ελέφαντες (τα μεγάλα γεωπολιτικά μπλοκ) ένα κοπάδι από αιγοπρόβατα δεν έχει καμία τύχη.
Οι συνθήκες, βέβαια, κάθε άλλο παρά ευνοούν αυτή την κατεύθυνση. Οι νίκες που σημειώνουν στις εκλογές οι ακροδεξιοί και οι λαϊκιστές, σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, επιβεβαιώνουν του λόγου το αληθές. Καλύτερα να «ξυπνήσουμε» εγκαίρως, πριν από την ευρωκάλπη του Ιουνίου, παρά απότομα και σε πανικό μετά τις (αμερικανικές) εκλογές του Νοεμβρίου.
Ή αλλάζουμε ή (όλοι μαζί) βουλιάζουμε, για να θυμηθούμε κι ένα από τα δικά μας συνθήματα την περίοδο της κρίσης…