Έπρεπε να συμβεί ένα πολύνεκρο ναυάγιο στη δυτική μεταναστευτική δίοδο της χώρας μας για να συνειδητοποιήσουμε με τραγικό τρόπο το πόσο σοβαρό και δυσεπίλυτο είναι το ζήτημα του μεταναστευτικού και του προσφυγικού και πως δεν μπορεί να κρίνεται μόνο από τον περιορισμό των παράτυπων αφίξεων στο Αιγαίο ή τις διελεύσεις στον Έβρο.
Οι 79 νεκροί και έως και 500 αγνοούμενοι του ναυαγίου στα ανοικτά της Πύλου προστίθενται στους χιλιάδες νεκρούς και αγνοούμενους της θαλάσσιας οδού παράτυπης μετανάστευσης στη Μεσόγειο.
Πάνω από 2.000 άνθρωποι πνίγονται κάθε χρόνο στη Μεσόγειο στην προσπάθειά τους να φτάσουν στην Ευρώπη, ενώ πάνω από 100.000 καταφέρνουν να αποβιβαστούν στην -κατά εκείνους- γη της επαγγελίας, ενώ άλλοι τόσοι περίπου θα καταφθάσουν από τις χερσαίες οδούς. Πέρα όμως από τους παράτυπους μετανάστες, υπάρχουν και εκατοντάδες χιλάδες άνθρωποι που ζητούν άσυλο ή δευτερογενή προστασία σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συνολικά πάνω από ένα εκατομμύριο άνθρωποι κατάφθάνουν με νόμιμο ή παράτυπο τρόπο κάθε χρόνο στην Ευρώπη, αναζητώντας προστασία και μια καλύτερη ζωή.
Οι αιτίες που οδηγούν τους ανθρώπους από την Ασία και την Αφρική να εγκαταλείψουν τις χώρες τους και να αναζητήσουν μια δίοδο προς την Ευρώπη είναι πολλές και διαφορετικές. Βασική αιτία είναι η έλλειψη τροφής, στέγης και εργασίας, αλλά και οι διώξεις, οι πόλεμοι, η τρομοκρατία και η κλιματική αλλαγή. Μετά την κορύφωση της προσφυγικής και μεταναστευτικής κρίσης το 2015, η Ευρωπαϊκή Ένωση προσπάθησε εκτός από την βελτίωση της φύλαξης των εξωτερικών συνόρων, να ενισχύσει με οικονομική βοήθεια ύψους 5 δισεκατομμυρίων ευρώ τις χώρες προορισμού στην Αφρική, με σκοπό τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και τη δημιουργία ευκαιριών για απασχόληση. Τα χρήματα αυτά δεν ήταν επαρκή για να περιορίσουν ουσιαστικά τις μεταναστευτικές ροές από την Αφρική, αφού μόνο ένα 10% της βοήθειας κατευθύνθηκε για τη δημιουργία θέσεων εργασίας. Ακόμη μεγαλύτερο το πρόβλημα είναι στο Πακιστάν, όπου η χώρα έχει ουσιαστικά χρεοκοπήσει, ενώ στο Αφγανιστάν οι Ταλιμπάν έχουν προκαλέσει με την στυγνή τους καταπίεση ένα νέο κύμα εξόδου από τη χώρα.
Σε σχέση με τα πάνω από 500 εκατομμύρια κατοίκους στην Ευρώπη, το ένα εκατομμύριο νέες αφίξεις μπορεί για κάποιους να μην φαίνεται μεγάλος αριθμός, αλλά το γεγονός ότι λίγες μόνο χώρες σηκώνουν το βάρος του προσφυγικού και του μεταναστευτικού, δημιουργεί μεγάλα και επικίνδυνα κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι στις χώρες που σηκώνουν το μεγαλύτερο βάρος του προσφυγικού και μεταναστευτικού ζητήματος παρατηρείται σοβαρή αύξηση της εκλογικής δύναμης των ακροδεξιών και ξενοφοβικών κομμάτων. Στη Γερμανία το ακροδεξιό κόμμα Εναλλακτική για τη Γερμανία έφτασε στις δημοσκοπήσεις σχεδόν το 20%, ενώ στα ανατολικά κρατίδια της χώρας ξεπερνά το 30%. Στην Ισπανία το ακροδεξιό Vox μετριέται στο 15% ενόψει των βουλευτικών εκλογών της 23ης Ιουλίου και είναι πιθανό να συμμετάσχει στην επόμενη κυβέρνηση μαζί με το κεντροδεξιό Λαϊκό Κόμμα. Στη Γαλλία δε, η Μαρίν Λεπέν εμφανίζεται πλέον ως το φαβορί για τις επόμενες προεδρικές εκλογές.
Είναι προφανές ότι οι μεταναστευτικές ροές δεν πρόκειται να σταματήσουν, αλλά η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζει μια τριπλή πρόκληση για να αντιμετωπίσει σε κάποιο βαθμό το φαινόμενο. Αφενός την πιο αποτελεσματική φύλαξη των εξωτερικών της συνόρων, για την οποία είναι απαραίτητη η συνεργασία και συνέργεια χωρών όπως η Τυνησία, το Μαρόκο, η Αίγυπτος και φυσικά η Λιβύη. Αφετέρου δε τον επιμερισμό του βάρους του προσφυγικού σε περισσότερα κράτη-μέλη, όπως αποφάσισε πρόσφατα το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, αναθεωρώντας δραστικά την απαράδεκτη ρύθμιση του Δουβλίνου. Τελευταίο, αλλά ίσως και πιο σημαντικό, είναι η δραστική αύξηση της αναπτυξιακής βοήθειας στις χώρες προέλευσης των μεταναστών. Ήδη στον πολυετή προϋπολογισμό της ΕΕ έχουν προβλεφθεί πάνω από 8 δισεκατομμύρια ευρώ για αυτόν το σκοπό αλλά και πάλι αυτά τα χρήματα είναι ελάχιστα σε σχέση με τις πραγματικές ανάγκες.
Η εύκολη και επιφανειακή κριτική που ακούμε και διαβάζουμε τις τελευταίες ημέρες μετά το ναυάγιο είναι ότι “φταίει η ΕΕ”. Η αλήθεια όμως είναι ότι ευθύνη έχουν ορισμένα μόνο κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης που δεν αποδέχονται συλλογικές δράσεις και ουσιαστική αλληλεγγύη και όχι η Ένωση στο σύνολό της. Το τραγικό ναυάγιο της Πύλου είναι μια πολύ οδυνηρή υπενθύμιση ότι χρειάζεται να γίνουν πολλά περισσότερα για την αποτροπή της παράτυπης μετανάστευσης και την ομαλοποίηση του προσφυγικού και της νόμιμης μετανάστευσης.