Η έντονη φημολογία που κυκλοφορεί στην Ουάσιγκτον, μετά και τη χθεσινή συνάντηση του Μάρκο Ρούμπιο και του Χακάν Φιντάν, για ενδεχόμενη άρση των κυρώσεων κατά της Τουρκίας και επανένταξής της στο πρόγραμμα των μαχητικών αεροσκαφών F-35 προβληματίζει την ελληνική διπλωματία, που προετοιμάζεται για όλα τα σενάρια.
Οι δύο άνδρες συναντήθηκαν χθες στην Ουάσιγκτον, στον απόηχο των ραγδαίων γεωπολιτικών εξελίξεων που συντελούνται το τελευταίο διάστημα. Ήταν η πρώτη επίσκεψη Τούρκου αξιωματούχου στις ΗΠΑ μετά την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ.
Οι δύο υπουργοί συζήτησαν μια σειρά από κρίσιμα θέματα, συμπεριλαμβανομένης της άρσης των κυρώσεων CAATSA κατά της Τουρκίας και του προγράμματος των μαχητικών αεροσκαφών F-35, από το οποίο η Τουρκία έχει αποκλειστεί.
Κατά τη διάρκεια της συνάντησης, σύμφωνα με τον τουρκικό Τύπο, οι δύο πλευρές εξέφρασαν τη βούλησή τους για την άρση των εμποδίων στη συνεργασία αμυντικής βιομηχανίας μεταξύ ΗΠΑ και Τουρκίας. Ωστόσο, δεν ανακοινώθηκαν συγκεκριμένες αποφάσεις για την άρση των κυρώσεων CAATSA, οι οποίες επιβλήθηκαν στην Τουρκία λόγω της αγοράς του ρωσικού συστήματος αεράμυνας S-400.
Η Τουρκία είχε αποκλειστεί από το πρόγραμμα F-35 εξαιτίας αυτής της αγοράς, και η επανένταξή της στο πρόγραμμα παραμένει αμφίβολη.
Σύμφωνα με το Reuters, πηγή του τουρκικού ΥΠΕΞ δήλωσε πως «οι δύο πλευρές εξέφρασαν ξεκάθαρα την πολιτική τους βούληση να άρουν τα εμπόδια στη συνεργασία στον τομέα της αμυντικής βιομηχανίας». Το έγκυρο πρακτορείο σημειώνει ότι η Άγκυρα επιδιώκει θερμότερες σχέσεις με την Ουάσιγκτον, και η επίσκεψη του ανώτατου Τούρκου διπλωμάτη έρχεται μόλις λίγες ημέρες μετά την τηλεφωνική επικοινωνία μεταξύ του Τραμπ και του Ερντογάν.
Η επίσκεψη του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών Χακάν Φιντάν γίνεται επίσης σε κρίσιμη χρονική στιγμή για τον Ερντογάν, μετά τη φυλάκιση του κύριου πολιτικού του αντιπάλου και δημάρχου Κωνσταντινούπολης, Εκρέμ Ιμάμογλου, εν αναμονή δίκης την Κυριακή, γεγονός που έχει προκαλέσει τις μεγαλύτερες αντικυβερνητικές διαδηλώσεις των τελευταίων δέκα ετών.
«Θα πραγματοποιηθούν τεχνικές συνομιλίες για την επίλυση των υφιστάμενων προβλημάτων» πρόσθεσε η ίδια πηγή, χωρίς να δώσει περισσότερες λεπτομέρειες.
Κατά την πρώτη του θητεία, ο Τραμπ αρχικά αγνόησε τις εισηγήσεις των συμβούλων του για την επιβολή κυρώσεων στην Τουρκία βάσει του νόμου CAATSA για την αγορά των ρωσικών S-400 το 2019, αλλά τελικά προχώρησε στην επιβολή τους το 2020.
Η αγορά των S-400 οδήγησε και στον αποκλεισμό της Τουρκίας από το πρόγραμμα των μαχητικών F-35, στο οποίο συμμετείχε τόσο ως αγοραστής όσο και ως κατασκευαστικός εταίρος.
Η Άγκυρα θεωρεί τον αποκλεισμό της άδικο και παράνομο και ζητά την επανένταξή της ή την επιστροφή της επένδυσής της.
Οι συνομιλίες για την επίλυση του αδιεξόδου σχετικά με τους S-400 συνεχίστηκαν και υπό τη διοίκηση Μπάιντεν. Η Τουρκία είχε δεσμευτεί να διατηρήσει τα συστήματα ανενεργά, σύμφωνα με πηγή κοντά στις συζητήσεις, αλλά δεν επιτεύχθηκε συμφωνία.
Τούρκος αξιωματούχος, υπό καθεστώς ανωνυμίας, δήλωσε στο Reuters πριν από την επίσκεψη Φιντάν ότι η Άγκυρα στοχεύει να συμφωνήσει με την Ουάσιγκτον πως η διατήρηση των S-400 σε μη λειτουργική κατάσταση είναι αρκετή για την επίλυση του ζητήματος.
Η άρση των κυρώσεων και η επανένταξη της Τουρκίας στο πρόγραμμα F-35 εξακολουθούν να είναι ανοιχτά θέματα, ενώ οι περιφερειακές και ασφαλιστικές προκλήσεις παραμένουν στο επίκεντρο των διπλωματικών προσπαθειών.
Ωστόσομ είχαν προηγηθεί δημοσιεύματα του τηλεοπτικού σταθμού Fox Νews -που αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της διοίκησης Τραμπ στα αμερικανικά μίντια και το καλωδιακό δίκτυο ειδήσεων με τη μεγαλύτερη τηλεθέαση στις ΗΠΑ-, που υποστήριζαν πως ο Αμερικανός πρόεδρος εξετάζει το ενδεχόμενο άρσης των κυρώσεων κατά της Τουρκίας και επανένταξής της στο πρόγραμμα των μαχητικών αεροσκαφών F-35, υπό μία κρίσιμη προϋπόθεση: την αδρανοποίηση των ρωσικών αντιαεροπορικών συστημάτων S-400.
Οι πηγές που επικαλείται το Fox News αναφέρουν ότι, κατά τη διάρκεια πρόσφατης τηλεφωνικής συνομιλίας με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο Ντόναλντ Τραμπ εξέφρασε τη διάθεσή του να επανεντάξει την Τουρκία στο πρόγραμμα των μαχητικών F-35, εφόσον η Άγκυρα συμφωνήσει να εξουδετερώσει τα ρωσικής κατασκευής αντιαεροπορικά συστήματα S-400 - ενδεχομένως μέσω αποσυναρμολόγησης ή μεταφοράς τους σε βάση υπό αμερικανικό έλεγχο στην Τουρκία.
Μάλιστα, το καλωδιακό δίκτυο ειδήσεων ανέφερε πως ο Τραμπ ενδέχεται να αναζητά μια λύση που να επιτρέπει την επιστροφή της Τουρκίας στο πρόγραμμα, με ταυτόχρονη διασφάλιση των αμερικανικών συμφερόντων, αν και οι λεπτομέρειες για το πώς οι S-400 θα καταστούν ανενεργοί παραμένουν ασαφείς.
Σύμφωνα με το Fox News, ο Τραμπ πρότεινε την επιστροφή της Τουρκίας στο πρόγραμμα F-35, εφόσον λάβει επαληθεύσιμα μέτρα εξουδετέρωσης της απειλής των S-400. Μια επιλογή που φέρεται να εξετάζεται είναι η αποσυναρμολόγηση βασικών εξαρτημάτων του συστήματος, ώστε να απενεργοποιηθεί λειτουργικά. Μια άλλη δυνατότητα είναι η μεταφορά του συστήματος S-400 σε τοποθεσία υπό αμερικανική εποπτεία, όπως η αεροπορική βάση του Ιντσιρλίκ στη νότια Τουρκία, όπου σταθμεύουν ήδη αμερικανικές δυνάμεις.
Οι προτάσεις αυτές αποσκοπούν στην αντιμετώπιση του κινδύνου ότι η ρωσική τεχνολογία θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για τη συλλογή ευαίσθητων δεδομένων σχετικά με τις δυνατότητες του F-35, ζήτημα που επηρεάζει την πολιτική των ΗΠΑ εδώ και χρόνια.
Ωστόσο, χωρίς επίσημη τοποθέτηση από τον Λευκό Οίκο, παραμένει ασαφές εάν πρόκειται για επίσημες προτάσεις ή για διερευνητικές συζητήσεις.
Ο αποκλεισμός της Τουρκίας από το πρόγραμμα F-35 είχε σημαντικές συνέπειες και για τις δύο χώρες. Η Άγκυρα είχε προγραμματίσει την αγορά περισσότερων από 100 μαχητικών και συμμετείχε στην παραγωγή τους, κατασκευάζοντας εξαρτήματα όπως μέρη της ατράκτου και του συστήματος προσγείωσης. Η συμφωνία για τους S-400 με τη Ρωσία, ύψους 2,5 δισ. δολαρίων, διέκοψε αυτή τη συνεργασία.
Οι ΗΠΑ σταμάτησαν τη συμμετοχή της Τουρκίας και ανέθεσαν τις παραγγελίες σε άλλες χώρες, αποκλείοντας τουρκικές εταιρείες από την αλυσίδα εφοδιασμού, με απώλειες εκατοντάδων εκατομμυρίων δολαρίων για την τουρκική αμυντική βιομηχανία.
Το τηλεοπτικό δίκτυο υποστηρίζει πως η διοίκηση Τραμπ θεωρεί ότι για τις ΗΠΑ η εξέλιξη προκάλεσε ρήγμα στην ευθυγράμμιση ενός βασικού συμμάχου του ΝΑΤΟ και έθεσε ερωτήματα για τη συνοχή της συμμαχίας σε μια εποχή αυξανόμενων γεωπολιτικών προκλήσεων.
«Κλειδί» το Κογκρέσο για την Αθήνα
Σύμφωνα με την ελληνική διπλωματία, το πιθανότερο σενάριο που παραμένει στο τραπέζι είναι ο Λευκός Οίκος να αρκεστεί σε μια ενθαρρυντική δήλωση υπέρ της τουρκικής πλευράς για το θέμα.
Παράλληλα, ανώτερες διπλωματικές πηγές, με τις οποίες συνομίλησε το iefimerida, υποστήριξαν πως είναι πολύ δύσκολο να περάσει από το Κογκρέσο των ΗΠΑ η άρση των κυρώσεων CAATSA.
Σε αυτό το πλαίσιο υπενθύμιζαν την πρόσφατη επίσκεψη Γεραπετρίτη σε Ουάσιγκτον και Νέα Υόρκη, όπου διαπιστώθηκε η διακομματική στήριξη που απολαύουν οι ελληνοαμερικανικές σχέσεις στο Κογκρέσο. Τότε, ο επικεφαλής της ελληνικής διπλωματίας είχε συναντηθεί με τον Ρεπουμπλικανό πρόεδρο της επιτροπής Διεθνών Σχέσεων της Γερουσίας Τζιμ Ρις, την επικεφαλής των Δημοκρατικών Τζιν Σαχίν, τον Ρεπουμπλικανό βουλευτή Μπράιαν Μαστ, ο οποίος προεδρεύει στην επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων στη Βουλή, καθώς και τον Δημοκρατικό αντιπρόεδρο Γκρέγκορι Μικς.
Σαφέστατα, το ανώτατο νομοθετικό σώμα των ΗΠΑ θα παίξει καθοριστικό ρόλο στις εξελίξεις, καθώς η αντίδρασή του μπορεί να καθορίσει το αποτέλεσμα. Βουλευτές και γερουσιαστές από τα δύο κόμματα έχουν παραδοσιακά εναντιωθεί στην επιείκεια απέναντι στην Τουρκία για την αγορά των S-400.
Πάντως, και ο αμερικανικός Τύπος προεξοφλούσε πως το Κογκρέσο ενδέχεται να απαιτήσει πλήρη διαφάνεια για οποιαδήποτε συμφωνία, ιδίως λόγω της απουσίας επίσημης ανακοίνωσης από τον Λευκό Οίκο μέχρι στιγμής.
Όπως υποστηρίζουν έγκυροι αναλυτές στις ΗΠΑ, οι κυρώσεις του CAATSA, που θεσπίστηκαν το 2020, θα χρειαστούν επίσημη αναθεώρηση για να αρθούν, διαδικασία που μπορεί να συναντήσει αντίσταση εάν η λύση για τους S-400 κριθεί ανεπαρκής.
Ωστόσο, για τον Τραμπ, η κίνηση ευθυγραμμίζεται με τη γενικότερη εξωτερική του πολιτική, η οποία δίνει έμφαση στη διαπραγμάτευση, αντί της σύγκρουσης. Κατά την πρώτη του θητεία είχε χαρακτηρίσει τον Ερντογάν «φίλο» και είχε αντισταθεί σε πιέσεις για σκληρότερα μέτρα, παρά τη διακομματική αντίδραση. Αυτή η τελευταία προσέγγιση, όπως αναφέρουν τα ΜΜΕ, ενδέχεται να πυροδοτήσει νέα συζήτηση για τον τρόπο με τον οποίο διαχειρίζεται τις συμμαχίες και τους αντιπάλους του. Οι επικριτές μπορεί να υποστηρίξουν ότι κάνει υπερβολικές παραχωρήσεις στην Τουρκία, ενώ οι υποστηρικτές μπορεί να τη δουν ως μια ευφυή στρατηγική επαναπροσέγγισης.
Η επιτυχία του εγχειρήματος ενδέχεται να εξαρτηθεί εξίσου από τη διάθεση του Ερντογάν για συμβιβασμό και από την ικανότητα της Ουάσιγκτον να επαληθεύσει ότι τα ρωσικά συστήματα έχουν πράγματι καταστεί ακίνδυνα. Προς το παρόν, η προοπτική επανένταξης της Τουρκίας στο πρόγραμμα F-35 παραμένει αβέβαιη, με τον κόσμο να παρακολουθεί τις επόμενες κινήσεις, καταλήγουν με νόημα.
Σε αυτό το κλίμα και η σημερινή αντίδραση του Ελληνοαμερικανικού Ινστιτούτου (AHI), που εξέφρασε την αντίθεσή του στην επανένταξη της Τουρκίας στο πρόγραμμα των F-35, επισημαίνοντας την αντισυμμαχική συμπεριφορά της Τουρκίας και την απόκτηση των S-400 από τη Ρωσία.
Καθοριστική και η στάση του Ισραήλ
Στον αντίποδα, μερίδα αναλυτών επικεντρώνεται και στον ρόλο του Ισραήλ στην απόφαση για την προμήθεια των F-35 στην Τουρκία. Το Ισραήλ διαδραματίζει σημαντικό ρόλο για την προμήθεια των F-35 στην Τουρκία και η στάση του είναι καθοριστική για την έκβαση της υπόθεσης, καθώς αντιτίθεται στην πώληση των F-35 και στην άρση των κυρώσεων, εκφράζοντας γεωπολιτικές και αμυντικές ανησυχίες.
Το Ισραήλ έχει επενδύσει σημαντικά στην απόκτηση F-35 για να διατηρήσει την αεροπορική υπεροχή στην περιοχή. Η πώληση F-35 στην Τουρκία θα μπορούσε να διαταράξει αυτή την ισορροπία, δίνοντας στην Τουρκία παρόμοια τεχνολογική ικανότητα.
Συνεπώς, σύμφωνα με την άποψη που υποστηρίζει πως το Ισραήλ έχει στενές στρατηγικές σχέσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες χώρες της περιοχής, η αντίθεσή του στην πώληση F-35 στην Τουρκία αντανακλά την ευρύτερη γεωπολιτική στρατηγική της περιοχής και τις ανησυχίες για την ασφάλεια.