Στον ανασχηματισμό της κυβέρνησης το 2021, ένα πρόσωπο μετακόμισε απρόσμενα από τις Βρυξέλλες στην Αθήνα. Ο Κύπριος πολιτικός, Χρήστος Στυλιανίδης ήρθε με ένα βαρύ βιογραφικό, αλλά αυτό σπανίως διασφαλίζει ότι ο κάτοχός του θα επιβιώσει στις ειδικές συνθήκες του ελληνικού κρατικού μηχανισμού.
Έπειτα από μια επιτυχημένη αντιπυρική περίοδο, ο κ. Στυλιανίδης θα δικαιούτο τώρα να ρίξει τους ρυθμούς του, αν ο εφησυχασμός δεν ήταν απολύτως ασύμβατος με το υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας που ανέλαβε. Γιατί μόλις σταματούν οι πυρκαγιές, ξεκινούν οι πλημμύρες και τα χιόνια. Η περυσινή εμπειρία με τον εγκλωβισμό δεκάδων οδηγών στην Αττική Οδό, ήταν τραυματική και ταυτόχρονα διδακτική για τον καινούργιο υπουργό.
Σήμερα ο Πρωθυπουργός στην Πολιτική Προστασία
Σήμερα, ωστόσο, η επίσκεψη του Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη στην έδρα του υπουργείου στο Μαρούσι, προκειμένου να συγχαρεί όσους συντέλεσαν σε έναν σχεδιασμό που πήγε ανέλπιστα καλά, αποτελεί μια έμπρακτη αναγνώριση του έργου όχι ενός προσώπου, αλλά ενός μηχανισμού, ο οποίος λειτούργησε με ασυνήθιστο επαγγελματισμό σε αντίξοες καιρικές και πολιτικές συνθήκες.
Ασυνήθιστο για την Ελλάδα, όχι για τον τρόπο δουλειάς του κ. Στυλιανίδη, ο οποίος διετέλεσε Ευρωπαίος Επίτροπος Ανθρωπιστικής Βοήθειας και Διαχείρισης Κρίσεων από το 2014 έως το 2019 και συντονιστής της ΕΕ για τον Έμπολα την ίδια περίοδο. Στη συνέχεια έγινε ο «αρχιτέκτονας» του rescEU, που αναβάθμισε ουσιαστικά το ευρωπαϊκό σύστημα πολιτικής προστασίας.
Τι βάρυνε όταν ανακοινώθηκε η υπουργοποίηση του για τον ΣΥΡΙΖΑ και τον μιντιακό περίγυρο του; Οτι είχε Κυπριακή και όχι Ελληνική υπηκοότητα, που σήμαινε ότι η συντηρητική παράταξη «δεν έχει πάγκο» και γι΄αυτό πήρε «το παλτό» από τις Βρυξέλλες.
Είχε προηγηθεί το φιάσκο της υπουργοποίησης και απόσυρσης του Ναύαρχου Ευάγγελου Αποστολάκη, από επικεφαλής του συγκεκριμένου υπουργείου, το οποίο είχε φέρει σε δεινή θέση το Μέγαρο Μαξίμου και το έκανε ευάλωτο σε τέτοιου ύφους επιθέσεις που παρέβλεπαν τη μεγάλη προσβολή για τους Κύπριους.
Το τεχνικό θέμα τακτοποιήθηκε εύκολα με την απόδοση τιμητικής πολιτογράφησης στον κ. Στυλιανίδη, προτού ορκιστεί υπουργός, δέκα ημέρες αργότερα από τους υπόλοιπους συναδέλφους του. Το πολιτικό θέμα θα «έσκαγε» τέσσερις μήνες αργότερα, τον Ιανουάριο του 2022, όταν η κακοκαιρία «Ελπίς» και ο κακός συντονισμός των αρμοδίων εγκλώβισαν στην Αττική Οδό επί 20 ώρες 5.000 πολίτες σε τραγικές συνθήκες παγετού.
Ο αρμόδιος υπουργός βρέθηκε στο στόχαστρο της αξιωματικής αντιπολίτευσης και η παρουσία του στη Βουλή, στη διαδικασία πρότασης μομφής κατά της κυβέρνησης που κατέθεσε ο ΣΥΡΙΖΑ, έμοιαζε να επιβεβαιώνει την εικόνα του ...«χαρτογιακά» από τις Βρεξέλλες που δεν είχε ιδέα πως λειτουργούν τα πράγματα στην Ελλάδα. Ο κ. Στυλιανίδης, ζήτησε «μια ειλικρινή και καθόλου προσχηματική συγνώμη», αλλά τα όσα έλεγε περί σύγχρονου μηχανισμού πολιτικής προστασίας, απορρόφησης ευρωπαϊκών κονδυλίων, προετοιμασίας, σύγχρονων ραντάρ και συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης, ακούγονταν από ορισμένους ως προφάσεις εν αμαρτίαις. Το «νέο Μάτι» είχε πλέον τον υπεύθυνό του, αλλά ο ΣΥΡΙΖΑ έπεσε έξω.
Ο κ. Στυλιανίδης δήλωσε ότι ήρθε στην Ελλάδα «ως καλοπροαίρετος φιλότιμος» με μια αποστολή. Τα λόγια του δεν έπιασαν τόπο, επειδή κανένας στην Ελλάδα δεν μπορούσε να αξιολογήσει τον μετριοπαθή, ευπροσήγορο, αλλά στο βάθος σκληροτράχηλο πολιτικό που δεν γύρευε καυγάδες, αλλά να κάνει καλά τη δουλειά του. Στους 26 μήνες που βρίσκεται «στο ναρκοπέδιο», όπως προσδιόρισε ο ίδιος τα καθήκοντα του, είχε συνεχώς στο πλευρό σε ρόλο ναρκαλιευτή, τον Πρωθυπουργό.
Το τελεσίγραφο για τα εναέρια μέσα
Από την αρχή, ο νέος υπουργός χρειάστηκε να αντιμετωπίσει την πρώτη μιας σειράς κρίσεων, μόνο που η συγκεκριμένη ήταν κρίση αξιοπιστίας για τη χώρα. Τα μαντάτα, του τα πρόλαβαν αμερικανικές πηγές, πρόσωπα με τα οποία είχε συνεργαστεί στο παρελθόν κατά της εξάπλωσης του Έμπολα και βρίσκονταν πλέον σε νευραλγικές θέσεις. Η Ελλάδα από το 2011 ως το 2015, είχε δημιουργήσει ένα χρέος συνολικά 8,5 εκατομμυρίων ευρώ στην NSPA (NATO Support and Procurement Agency), όπου καταφεύγουν τα μέλη του ΝΑΤΟ προκειμένου να διασφαλίσουν ότι θα υπάρχει πλήρης διαφάνεια στη διαδικασία δημόσιων προσφορών για την προμήθεια εναέριων μέσων.
Το ποσό δεν ήταν απαγορευτικό για τον προϋπολογισμό της κυβέρνησης. Επειδή, όμως, η πληρωμή του εκκρεμούσε και η NSPA απαγορεύεται να έχει λογιστικό υπόλοιπο, τα 8,5 εκατομμύρια θα μετακυλίονταν, εφόσον η κατ΄ εξαίρεση μεταχείριση της Ελλάδας λόγω οικονομικής κρίσης έλαβε τέλος, στους προϋπολογισμούς των υπόλοιπων κρατών, μεταξύ των οποίων και της Τουρκίας. Τον Σεπτέμβριο του 2021 η NSPA, έστειλε ένα τελεσίγραφο: Είτε θα αποπληρώνονταν το χρέος είτε η Ελλάδα θα έμενε εκτός των διαδικασιών για την προμήθεια εναέριων μέσων. Δηλαδή, φέτος το καλοκαίρι θα έπρεπε να βασιστεί αποκλειστικά στον δικό της παλαιό, και γι΄ αυτό καθόλου αξιόπιστο, στόλο.
Ο κ. Στυλιανίδης ενημέρωσε αμέσως τον Πρωθυπουργό, καθώς έπρεπε να περάσει μια σχετική διάταξη από τη Βουλή. Ο χρόνος πίεζε, αφενός γιατί οι λίστες των προμηθειών κλείνουν περί τις αρχές Νοεμβρίου του προηγούμενου έτους, αφετέρου επειδή υπήρχε ο φόβος ότι η Τουρκία ενδεχομένως να έσπευδε να καταβάλλει το δικό της μερίδιο για το ελληνικό χρέος εξευτελίζοντας διεθνώς τη χώρα μας.
Όταν ο υπουργός Κλιματικής Αλλαγής και Πολιτικής Προστασίας πρότεινε να αναλάβει πρωτοβουλία συνεννόησης με τα κόμματα της αντιπολίτευσης, κυρίως με τον ΣΥΡΙΖΑ και το ΠΑΣΟΚ, προκειμένου να επισπευσθεί η διαδικασία, οι συνομιλητές του του ευχήθηκαν «καλή τύχη». Στο μεταξύ, ο χρόνος περνούσε άπραγος και, όπως αποδείχθηκε, το πρόβλημα δεν ήταν η αντιπολίτευση, αλλά η ανίκητη γραφειοκρατία. Το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους (ΓΛΚ), που έπρεπε να εγκρίνει τη δαπάνη, βρήκε παραστατικά μόνο για 2,5 εκατομμύρια ευρώ και δεν ενέκρινε το υπόλοιπο ποσό. Και ο επανέλεγχος των παραστατικών για κα την έκδοση νέας διάταξης θα έπαιρνε 2 - 3 μήνες ακόμα.
Στο μεταξύ, η NSPA βλέποντας ότι οι υποσχέσεις για εξόφληση του χρέους δεν τηρούνταν, έβγαλε την Ελλάδα από τη λίστα προμηθειών και το όλο θέμα έφτασε σε αδιέξοδο, μέχρι να παρέμβει ο κ. Μητσοτάκης και το να λύσει με συνοπτικές διαδικασίες και με τη συνδρομή του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη. Η νέα διάταξη κατατέθηκε ταχύτατα στη Βουλή, ο ΣΥΡΙΖΑ δήλωσε «παρών» και το ΠΑΣΟΚ την υπερψήφισε, μαζί με τη ΝΔ. Ο κ. Στυλιανίδης, τότε, αξιοποίησε τις γνωριμίες του και η Ελλάδα όχι μόνο ξαναμπήκε στη λίστα, αλλά κατέληξε να έχει φέτος τόσα εναέρια μέσα, ώστε όταν χρειάστηκε έστειλε βοήθεια στη Γαλλία και στην Πορτογαλία. Και μάλιστα, σε μια συγκυρία που εξαιτίας του πολέμου στην Ουκρανία, η Ευρώπη στερήθηκε την πολύ σημαντική βοήθεια της Ουκρανίας και της Ρωσίας.
Καλύτερος συντονισμός - λιγότερα καμένα
Μόλις πήραν ανάσα από αυτή την κρίση, συνέβησαν τα γεγονότα στην Αττική Οδό που έδειξαν ότι το πρόβλημα της Πολιτικής Προστασίας ήταν ακόμα βαθύτερο και αφορούσε την έλλειψη συνονισμού των αρμόδιων φορέων. Ο κ. Στυλιανίδης είχε έναν τίτλο χωρίς ουσιαστικές αρμοδιότητες. Όταν διορθώθηκε και αυτό, ξεκίνησε η πραγματική προετοιμασία για το καλοκαίρι. Από τις αρχές Φεβρουαρίου, μια φορά την εβδομάδα οι υπεύθυνοι της Δασικής και της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας, της Αστυνομίας, του Στρατού, στελέχη της τοπικής αυτοδιοίκησης και εθελοντικών οργανώσεων, συγκεντρώνονταν στην αίθουσα διαχείρισης κρίσεων, έφτιαχναν σχέδια, έλυναν προβλήματα, έκαναν ασκήσεις. Το καλοκαίρι όταν άρχισαν οι φωτιές, ο καθένας ήξερε ακριβώς τον ρόλο του.
Επιπλέον, άλλαξε και ο επιχειρησιακός σχεδιασμός. Η Ελλάδα φέτος ενοικίασε 16 τράκτορες (Air Tractor - μικρά αεροπλάνα που κουβαλούν μέχρι 3 τόνους νερού ή επιβραδυντικό υγρό), σχεδόν διπλάσιους από άλλες χρονιές, και τους χρησιμοποίησε τόσο για επιτήρηση όσο και για άμεση παρέμβαση όταν διαπιστώνονταν εστίες πυρκαγιάς. Το αποτέλεσμα ήταν ότι ο προϋπολογισμός του υπουργείου Κλιματικής Αλλαγής και Πολιτικής Προστασίας κατέληξε πλεονασματικός, επειδή οι φωτιές έσβηναν εγκαίρως και τα αεροπλάνα είχαν λιγότερες ώρες πτήσεις.
Οι δύο δυσκολότερες πυρκαγιές του καλοκαιριού ήταν στο προστατευόμενο δάσος της Δαδιάς, όπου κάηκαν λιγότερα στρέμματα από όσα προέβλεπαν τα επιχειρησιακά μοντέλα, και στην Πεντέλη. Η δεύτερη ήταν μακράν πιο απαιτητική, γιατί η φωτιά ξεκίνησε το βράδυ, οι καιρικές συνθήκες ήταν επικίνδυνες με ανέμους που έπνεαν με 113 - 115 χιλιόμετρα την ώρα (συγκριτικά, στο Μάτι έπνεαν με 80 χλμ/ώρα) και στην περιοχή υπήρχαν κρίσιμες υποδομές, όπως το νοσοκομείο Παίδων, με εγκαταστάσεις παροχής οξυγόνου, ή το δίκτυο φυσικού αερίου μέσα στον οικιστικό ιστό. Εκείνο το βράδυ εκκενώθηκαν 92.000 άνθρωποι χωρίς κυκλοφοριακή συμφόρηση και τραυματισμούς. Ο απολογισμός του φετινού καλοκαιριού δείχνει ότι σε 3% περισσότερες πυρκαγιές από πέρυσι, κάηκαν 52% λιγότερα στρέμματα.
Παραμένει άλυτος ο γρίφος του χειμώνα
Η καλύτερη προετοιμασία έγινε αντιληπτή και στις Βρυξέλλες, με αποτέλεσμα να χρηματοδοτηθεί από το rescEU η ενοικίαση ενός ελικοπτέρου βαρέος τύπου S-64F και η προεγκατάσταση των πυροσβεστών από έξι χώρες, που εντάχθηκαν στον σχεδιασμό της πολιτικής προστασίας. Στις Βρυξέλλες εκτιμώντας τη συνεισφορά της Ελλάδας στην ευρωπαϊκή αλληλεγγύη θα χρηματοδοτήσουν εξ΄ ολοκλήρου την ενοικίαση δύο τρακτόρων, οι οποίοι θα προστεθούν στα μέσα που έχει ήδη εξασφαλίσει το αρμόδιο υπουργείο, συνολικής δαπάνης 63 εκατομμυρίων ευρώ.
Στις 21 Οκτωβρίου, ολοκληρώθηκαν στην Αθήνα οι εργασίες του Διαλόγου για τον Οδικό Χάρτη Μείωσης του Κινδύνου Καταστροφών των Ηνωμένων Εθνών, και η Ελλάδα ανακηρύχθηκε κόμβος συντονισμού της τεχνογνωσίας για την αντιμετώπιση κινδύνων από πυρκαγιές και καύσωνα στην Αν. Μεσόγειο.
Αυτή την περίοδο, φτιάχνεται ένα νέο συντονιστικό κέντρο, στο πλαίσιο του οποίου θα λειτουργεί μια Εθνική Πλατφόρμα/Βάση Δεδομένων, σε συνεργασία με πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα, προσφέροντας επιστημονική υποστήριξη και τεκμηρίωση στις επιχειρησιακές αποφάσεις. Επίσης, σήμερα (18/11) ανοίγει και η Ακαδημία Πολιτικής Προστασίας, ώστε όλοι οι εμπλεκόμενοι να ενημερώνονται για το νέο προληπτικό δόγμα και τον επιχειρησιακό σχεδιασμό για την πρόληψη καταστροφών.
Όταν ολοκληρωθεί η εκδήλωση παρουσία του Πρωθυπουργού, ο αρμόδιος υπουργός και τα στελέχη του δεν θα καθίσουν πάνω στις δάφνες τους. Ο επόμενος γρίφος που πρέπει να λύσουν άμεσα είναι πως θα φτιαχτεί ένα αποτελεσματικό σύστημα αντιμετώπισης των πλημμυρών και των χιονιάδων, όπου οι αρμοδιότητες των διαφόρων υπηρεσιών και φορέων είναι τόσο μπλεγμένες, ώστε στο γνώριμο ναρκοπέδιο προστίθεται και ένας θεσμικός λαβύρινθος. Και ο χειμώνας πλησιάζει.