«Το ΠΑΣΟΚ ούτε χαρίζεται, ούτε κληρονομείται, ούτε τεμαχίζεται σε τιμάρια» έλεγε ο Ανδρέας Παπανδρέου.
Η φράση διαψεύστηκε στην πορεία – και δεν ήταν η μόνη από όσα είχε πει ο ιδρυτής του κόμματος – αλλά έχει χαραχθεί βαθιά στο συλλογικό υποσυνείδητο του μέσου ψηφοφόρου.
Από την σημερινή διαδικασία εκλογής προέδρου θα κριθεί εάν το ΠΑΣΟΚ αξιοποιήσει ή σπαταλήσει μία ακόμη ευκαιρία – ίσως την τελευταία του, όπως προειδοποίησε ο άλλος πρώην πρόεδρός του, Κώστας Σημίτης την 3η του Σεπτέμβρη.
Το ΠΑΣΟΚ γεννήθηκε, ανδρώθηκε και θέριεψε στην περίοδο της Μεταπολίτευσης, εκφράζοντας σε μεγάλο βαθμό τις καταπιεσμένες προσδοκίες πολλών γενεών. Με τις μεγάλες ιστορικές κοινωνικές τομές αλλά και τα μοιραία λάθη του, υπήρξε πρωταγωνιστής της πολιτικής ζωής του τόπου, επί σχεδόν 4 δεκαετίες. Με λόγο λαϊκό αλλά και λαϊκίστικο, με οράματα, ηγέτες και κοινωνικές ρίζες, άφησε ανεξίτηλο το στίγμα του. Με μέτρα φιλολαϊκά, κοινωνικής δικαιοσύνης και τολμηρές μεταρρυθμίσεις αλλά πελατειακές σχέσεις, υπερβολικές δαπάνες και σκάνδαλα.
Μέχρι που ήρθαν οι δύσκολες στιγμές.
Δύο ήταν τα στοιχεία που το χαρακτήριζαν, τουλάχιστον από το 1993 και εντεύθεν: Οι ηγέτες του επέδειξαν υπευθυνότητα σε όλες τις κρίσιμες φάσεις. Και τα στελέχη και οι ψηφοφόροι του, έδειξαν σπάνιο ένστικτο πολιτικής αυτοσυντήρησης.
Η τρίτη και τελευταία φάση της ηγεσίας του Ανδρέα Παπανδρέου, ήταν και η πιο ώριμη. Πέρασε από τις παιδικές ασθένειες του λαϊκισμού, των πυροτεχνημάτων, του κομματισμού και των υποσχέσεων χωρίς αντίκρισμα, στην υπεύθυνη και ρεαλιστική οικονομική πολιτική. Δημιούργησε το ΑΣΕΠ αλλά και το έδαφος για μείωση των ελλειμάτων και εισαγωγής στο ευρώ, κίνηση που ολοκλήρωσε ο διάδοχός του, Κώστας Σημίτης στην περίοδο της οκταετίας του εκσυγχρονισμού. Όταν ήρθαν τα δύσκολα, ήρθε και η ώρα της «κληρονομιάς». Το δαχτυλίδι πέρασε στον Γιώργο Παπανδρέου, αλλά παρά το βαρύ όνομα και τις φρέσκιες ιδέες, απαιτήθηκαν πέντε χρόνια (2004-2009), για να επανέλθει το ΠΑΣΟΚ θριαμβευτικά στην εξουσία. Η ανάταξη κράτησε πολύ λίγο, καθώς ήρθε η κρίση και τα μνημόνια. Ο Παπανδρέου, κάνοντας τραγικά λάθος χειρισμούς, υποεκτιμώντας το πρόβλημα, τις αγορές, τους συσχετισμούς και υπερεκτιμώντας τις δυνατότητές του, το πάλεψε αλλά δεν άντεξε. Έβαλε το εθνικό συμφέρον πάνω από το κομματικό και παραμέρισε. Επήλθε συνακόλουθα η κατάρρευση του ΠΑΣΟΚ. Συρρικνώθηκε, αλλά δεν πέθανε. Συνέβαλε σε αυτό η υπεύθυνη στάση του Ευάγγελου Βενιζέλου που επέλεξε να κρατήσει την χώρα στο ευρώ, συμπράττοντας με τη ΝΔ. Η Φώφη Γεννηματά, που ακολούθησε, έριξε το σπόρο της αναβίωσης της παράταξης, κατάφερε να κρατήσει ζωντανό το κόμμα, αλλά δεν πρόλαβε. Ο Νίκος Ανδρουλάκης, που παρέλαβε τη σκυτάλη, κατάφερε να ανεβάσει τα ποσοστά του κόμματος, ασκώντας υπεύθυνη αντιπολίτευση μακριά από κορώνες εντυπωσιασμού. Δεν το εκτίναξε, αλλά συντήρησε την ελπίδα ζωντανή.
Στον αντίποδα, ο ΣΥΡΙΖΑ διέγραψε τροχιά διαττοντα αστέρα. Ξεκίνησε από το 3% έφτασε χάρη στον Αλέξη Τσίπρα, την συγκυρία της κρίσης και τα μοιραία λάθη κυρίως του ΠΑΣΟΚ, να γίνει κυβέρνηση. Ακολούθησε η ηχηρή κατιούσα με τα ποσοστά σε κάθε εκλογική αναμέτρηση να πέφτουν, για να έχει φτάσει πλέον δημοσκοπικά να παλεύει για το διψήφιο και με τα εσωκομματικά του να προκαλεί θλίψη και θυμηδία.
Η σημερινή εσωκομματική διαδικασία για το ΠΑΣΟΚ θα κρίνει εάν θα καβαλήσει το κύμα της συγκυρίας, για να ξαναγίνει κραταιό, ισχυρή αντιπολίτευση και – γιατί όχι; - και κυβερνών στο μέλλον ή εάν παραμείνει στη θανάσιμη στασιμότητα που θα σηματοδοτήσει και το πολιτικό του τέλος.
Κάποιοι πιστεύουν ίσως ότι έχουν επενδυθεί πολύ βαριές προσδοκίες, σε αδύναμες πλάτες. Όμως η ζωή προχωρά και τα ζητούμενα των πολιτών επίσης. Δεν υπάρχουν «Μεσσίες», ούτε χαρισματικοί ηγέτες παγκοσμίως. Υπάρχουν όμως παντού, άνθρωποι με ηγετικές ικανότητες, υπεύθυνοι, με αντίληψη, φρεσκάδα και διάθεση σταχανοβίτη.
Το κρισιμότερο για το ΠΑΣΟΚ είναι να καταφέρει να μιλήσει στην ψυχή των απογοητευμένων ψηφοφόρων του. Να τους σηκώσει από το κρεβάτι, τον καναπέ, το καφενείο και να ψηφίσουν. Η συμμετοχή θα είναι η νίκη. Η αδιαφορία, θα είναι ταφόπλακα.
Το δεύτερο κρισιμότερο είναι η επιλογή του προσώπου.
Ο επόμενος πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, έχει βαρύ φορτίο. Θα πρέπει να συγκεντρώνει όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που να κινητροδοτούν τους ψηφοφόρους της ευρύτερης κεντροαριστεράς αλλά και την υπευθυνότητα και τον ρεαλισμό που απαιτούν οι συνθήκες. Να είναι ένας ηγέτης που θα εμπνεύσει, θα κινητοποιήσει, θα πείσει, θα δώσει ελπίδα. Όχι μόνο τεχνοκράτης και γνώστης αλλά και οραματιστής, με λόγο που να συνεγείρει. Να διαθέτει το μοντέλο διακυβέρνησης και κομματικής λειτουργίας, δρώντας δημοκρατικά και όχι συγκεντρωτικά. Να μοιράζει παιχνίδι, να αναδεικνύει στελέχη, να αποκεντρώνει αρμοδιότητες. Να μπορεί να ταρακουνήσει το σύστημα έχοντας πρόταση εναλλακτική. Να κάνει ξανά το ΠΑΣΟΚ μεγάλο και κυβερνών, με κοινωνικές ρίζες και στέρεη απήχηση.
Θα πρόσθετα και κάτι πιο τολμηρό: Ίσως να πρέπει να επιφυλάξει – και μάλιστα συνειδητά - για τον εαυτό του τον ρόλο του «προσωρινού», εφόσον συντρέξουν οι συνθήκες για τη δημιουργία της μεγάλης Κεντροαριστεράς. Να είναι υπερβατικός, έστω και αν πρόκειται να αποδειχθεί «μεταβατικός».
Τελευταίο, αλλά όχι έλασσον, η στάση των στελεχών από τις 14 Οκτωβρίου: Η ενότητα είναι εκ των ων ουκ άνευ για να αναστηθεί το ΠΑΣΟΚ. Αν επαναληφθεί το σκηνικό με αποχωρήσεις, διασπάσεις και υπονομεύσεις του νέου προέδρου, η μοίρα είναι προδιαγεγραμμένη. Αρκεί να ρίξουν μια ματιά κατά Κουμουνδούρου μεριά.
ΥΓ.: Ίσως οι υποψήφιοι πρόεδροι του ΠΑΣΟΚ να έπρεπε να εγκύψουν στο παράδειγμα του Κυριάκου Μητσοτάκη και να μελετήσουν την περίπτωσή του. Από αουτσάιντερ, έγινε πρόεδρος της ΝΔ, νικητής σε όλες τις εκλογικές αναμετρήσεις, εξελέγη πρωθυπουργός επί δύο συναπτές τετραετίες- με προϋποθέσεις και για τρίτη - και παραμένει αδιαμφισβήτητος κυρίαρχος του πολιτικού σκηνικού. Και όπως απέδειξε η πρόσφατη ιστορία, όσοι υποτίμησαν τον Μητσοτάκη, είναι στα αζήτητα...