Η ιστορία επαναλαμβάνεται: την πρώτη φορά ως τραγωδία, τη δεύτερη ως φάρσα, γράφει ο Μαρξ. Στην περίπτωση του Πέτρου Κόκκαλη και του Ξενοφώντα Κοντιάδη, συντονιστή πολιτικού σχεδιασμού στην κίνηση πολιτών ΚΟΣΜΟΣ που ίδρυσε ο πρώτος, η ιστορία θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι επαναλαμβάνεται ως... διόρθωση. Με πρωταγωνιστές τους παππούδες τους.
Διόρθωση μιας ιστορικής σύγκρουσης, που εκπορευόταν από βαθιές πολιτικές αντιθέσεις, με πρωταγωνιστές τους παππούδες των νυν στενών συνεργατών Κόκκαλη και Κοντιάδη. Ο λόγος για τον γιατρό με τα έξυπνα χέρια, «την θεράπουσα αγκαλιά των φτωχών και καταφρονεμένων», τον υπουργό στην Κυβέρνηση των Βουνών Πέτρο Κόκκαλη -παππού του σημερινού ευρωβουλευτή και ιδρυτή του Κόσμου.
Αλλά και για τον Κωνσταντίνο Λογοθετόπουλο, τον καινοτόμο γιατρό που άλλαξε τα δεδομένα της Γυναικολογίας -εισηγητή της ριζικής υστερεκτομής και εφευρέτη του logo tampon-, που υπήρξε πρωθυπουργός της δεύτερης κατοχικής κυβέρνησης για τέσσερις μήνες και είναι ο προπάππους του στενού συνεργάτη του Πέτρου Κόκκαλη σήμερα, του Ξενοφώντα Κοντιάδη. Οι παππούδες τους είχαν μια θανάσιμη έχθρα, που οδήγησε σε ένα αδυσώπητο κυνήγι, έχοντας ως τρίτο, κοινό συντελεστή, τον έτερο κορυφαίο γιατρό, πανεπιστημιακό και αγωνιστή, ανιψιό της Μαρίας Κάλλας, τον Νικόλαο Λούρο.
Ξεφυλλίζοντας το οικογενειακό άλμπουμ
Είναι τόσα πολλά αυτά που ένωναν τον Κωνσταντίνο Λογοθετόπουλο και τον Πέτρο Κόκκαλη. Και τόσο αβυσσαλέα αυτά που τους χώριζαν. Με τον πρώτο, εκμεταλλευόμενο τις σχέσεις του με τους Γερμανούς κατακτητές, να κάνει τα πάντα για να διώξει εκτός του ιατρικού συστήματος και του Πανεπιστημίου τον Κόκκαλη.
Ο Πέτρος Κόκκαλης, ο ιατρός και αγωνιστής, είναι πατέρας του επιχειρηματία Σωκράτη Κόκκαλη και παππούς του σημερινού πολιτικού, Πέτρου.
Ο Ξενοφών Κοντιάδης, του Ίωνα, καθηγητής Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, είχε παππού τον συνονόματο χειρουργό και εθνικό ήρωα, που σκοτώθηκε στα Γιάννενα από γερμανική βόμβα, ανήμερα του Πάσχα του 1941, την ώρα που χειρουργούσε.
«Η βόμβα είχε σκάσει ακριβώς στο κατώφλι της πόρτας τού ενός από τα δύο χειρουργεία, αφού τρύπησε στέγη, ταβάνια και πατώματα τσιμεντένια. Είχαν εγχείρηση εκείνη τη στιγμή, σκοτώθηκαν γιατροί, νοσοκόμοι και όσοι βρίσκονταν στο χειρουργικό θάλαμο, εκτός από τον εγχειριζόμενο. Αναποδογύρισε το χειρουργικό κρεβάτι -δεν είχε ακόμη αρχίσει η εγχείρηση- κι αυτός βρέθηκε λιπόθυμος αργότερα, ανάμεσα σε νεκρούς, χωρίς γρατσουνιά. Το μεγάλο χολ ανάμεσα στα δύο χειρουργεία ήταν γεμάτο νοσοκόμους και αρρώστους, όλες οι αδελφές του νοσοκομείου τακτοποιούσαν γάζες και επιδέσμους για τους κλιβάνους των χειρουργείων. Η βόμβα τις κομμάτιασε» αφηγήθηκε ο Πέτρος Αποστολίδης, ο οποίος υπηρετούσε ως γιατρός στο ίδιο νοσοκομείο.
Γερμανοτραφείς, ιατροί, εχθροί
Ο γιατρός Ξενοφώντας Κοντιάδης είχε παντρευτεί τη Μούκη Λογοθετοπούλου, τη μεγαλύτερη κόρη του καθηγητή Μαιευτικής Κωνσταντίνου Λογοθετόπουλου. Είναι εντυπωσιακό: ο πατέρας της ήταν συνεργάτης των Γερμανών, κατοχικός πρωθυπουργός, που καταδικάστηκε σε ισόβια μετά τον πόλεμο. Ο σύζυγός της ήταν ο γιατρός ήρωας που την ώρα που οι Ιταλοί βομβάρδιζαν τα Γιάννενα, αυτός χειρουργούσε.
Ο καθηγητής Γυναικολογίας Κωνσταντίνος Λογοθετόπουλος γεννήθηκε το 1878 στο Ναύπλιο και σπούδασε Ιατρική στο Μόναχο.
Ο καθηγητής και χειρουργός Πέτρος Κόκκαλης γεννήθηκε το 1896 στη Λιβαδειά και μετά τις σπουδές του στην Αθήνα συνέχισε με σπουδές στη Ζυρίχη, στη Βέρνη, και άρχισε την καριέρα του στο Μόναχο. Και οι δύο είχαν αστική καταγωγή. Μέχρι εδώ η γραμμή της ζωής τους μοιάζει αναπάντεχα κοινή, όμοια.
Η Γερμανίδα νύφη, ο ζωγράφος με το νυστέρι
Από τα πρώτα χρόνια που έφτασε στο Μόναχο για σπουδές, ο Λογοθετόπουλος ερωτεύθηκε την κόρη της σπιτονοικοκυράς του, γεγονός που θεωρήθηκε καθοριστικό για τη στάση που κράτησε στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και την εμπιστοσύνη που του έδειξαν οι κατακτητές. Υπήρξε, επίσης, μέλος των Τεκτόνων. Δεν είναι τυχαίο ότι λίγο πριν από την κήρυξη του πολέμου έγινε πρόεδρος του Ελληνογερμανικού Συνδέσμου, γεγονός που μαρτυρά πόσο στενές ήταν οι σχέσεις του με το Βερολίνο. Έγινε καθηγητής στην έδρα της Γυναικολογίας της Ιατρικής Σχολής Αθηνών το 1922.
Η ιατρική καριέρα και η ακαδημαϊκή πορεία του Πέτρου Κόκκαλη άρχισε αργότερα -λογικό, είχαν 18 χρόνια διαφορά. Ο Κόκκαλης όμως κέρδισε έδαφος, αναδείχθηκε ραγδαία χάρη στο ταλέντο του -«ο ζωγράφος με το νυστέρι»- και την τεράστια εμπειρία που είχε αποκτήσει στην κορυφή της χειρουργικής τα 15 χρόνια που έζησε στο εξωτερικό και μαθήτευσε πλάι σε νομπελίστες της Ιατρικής. Επέστρεψε στην Ελλάδα το 1928. Το 1929 έγινε διευθυντής χειρουργικού τμήματος στο «Ελπίς» και υφηγητής χειρουργικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Τα ίδια χρόνια, ο Λογοθετόπουλος ήταν Κοσμήτορας της Ιατρικής Σχολής και στη συνέχεια Πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Ο Λογοθετόπουλος μέλος και πρωθυπουργός κατοχικών κυβερνήσεων
Δεν υπάρχουν αμφιβολίες για το πώς ένιωθε ο Λογοθετόπουλος για τη νέα γενιά γιατρών που είχαν φτάσει από την Γερμανία με περγαμηνές και φιλοδοξίες: ο Πέτρος Κόκκαλης αλλά κυρίως ο επίσης καθηγητής μαιευτικής και γυναικολογίας Νικόλαος Λούρος – η έχθρα τους ήταν παροιμιώδης. Μια ενδιαφέρουσα σημείωση στο σημείο αυτό: Προστατευόμενος του Λογοθετόπουλου την ίδια εποχή και κυρίως στη συνέχεια ήταν ο Γρηγόρης Λαμπράκης, ο αγωνιστής, ο μετέπειτα βουλευτής της ΕΔΑ, το σύμβολο. Η στάση που κράτησε στη συνέχεια υπέρ του Λογοθετόπουλου στη μεγάλη του διαμάχη με τον Κόκκαλη και τον Λούρο, αν μη τι άλλο προκαλεί απορία σήμερα.
Και φτάνουμε στην Κατοχή. 27 Απριλίου 1941, ο Λογοθετόπουλος έσπευσε να συγχαρεί τον Γερμανό πρέσβη για την επιτυχία των στρατευμάτων του Χίτλερ. Τρεις μέρες αργότερα διορίζεται υπουργός Πρόνοιας και Παιδείας στην κυβέρνηση του Τσολάκογλου. Στις 5 Μαΐου γίνεται αντιπρόεδρος της κατοχικής κυβέρνησης. Στις 2 Δεκέμβρη του 1942 και για τέσσερις μήνες γίνεται ο ίδιος πρωθυπουργός της δεύτερης κατοχικής κυβέρνησης.
Ο Λογοθετόπουλος ως δεύτερη επιλογή
Όμως ο ίδιος ο Νικόλαος Λούρος, στην αυτοβιογραφία του «Χτες. Αναμνήσεις, εντυπώσεις και στοχασμοί σε επτά πράξεις» γράφει: «Mόλις μπήκαν οι Γερμανοί, ο στρατηγός Τσολάκογλου μου ζήτησε τηλεφωνικά να αναλάβω το Υπουργείο της Παιδείας και της Υγιεινής της κυβέρνησής του. Επειδή αρνήθηκα με επιμονή, ήρθε στο μαιευτήριο να με πιέσει ο στρατηγός Μπάκος και ο φίλος μου ως τότε μορφωτικός σύμβουλος της Γερμανικής Πρεσβείας και αρχαιολόγος καθηγητής. Ήταν τόσο κατηγορηματική η άρνησή μου, ώστε ο τελευταίος, ύστερα από μία έντονη συζήτηση για τον εθνικοσοσιαλισμό που κατ’ αυτόν θα νικούσε, άρχισε να κλαίει για την ατομική καταστροφή που θα επέφερε στη σταδιοδρομία μου η νίκη του.»
Όταν ο τότε Πρύτανης Μπαλής κάλεσε τους καθηγητές να ορκιστούν υποταγή στις ιταλικές αρχές, όπως του είχε ζητηθεί, ο Λούρας και ο Κόκκαλης αρνήθηκαν, μεταξύ άλλων, κατηγορηματικά, παρά την απειλή για κυρώσεις.
Ο Κόκκαλης στο μέτωπο, οι αρνήσεις στους Γερμανούς
Όσο συμβαίνουν όλα αυτά, με τον Λoγοθετόπουλο ισχυρό και μέλος κατοχικών κυβερνήσεων και τον Λούρο να παραμένει στην Αθήνα και κάποια στιγμή να πέφτει στα χέρια των SS με καθοδήγηση του Λογοθετόπουλου, όπως ειπώθηκε στη δίκη του δεύτερου, ο Πέτρος Κόκκαλης είχε ήδη φύγει για την Ήπειρο, όπου και χειρουργούσε.
Με την κατάρρευση του μετώπου επέστρεψε στην Αθήνα. Πέρα από την παραπάνω άρνηση στις ιταλικές αρχές να δηλώσει υποταγή, αρνήθηκε και άλλες πιέσεις.
Χαρακτηριστικά, μαζί με τον περίφημο γιατρό Μαρίνο Γερουλάνο δεν δέχθηκαν την πρόταση του αρχιάτρου της Luftwaffe στην Αθήνα Wilhelm Tönnis να ιδρύσουν ένα Γερμανοελληνικό νευροχειρουργικό κέντρο στο νοσοκομείο «Άγιος Σάββας».
Εν τω μεταξύ, ο Πέτρος Κόκκαλης εφοδίαζε με ιατροφαρμακευτικό υλικό, που έπαιρνε από τα νοσοκομεία, τις αντιστασιακές οργανώσεις.
Φτάνουμε έτσι στον Μάρτιο του 1943, όπου ο Λογοθετόπουλος καταφέρνει το πλήγμα που πάντα επιθυμούσε εναντίον του Κόκκαλη και του Λούρου. Κατορθώνει να απομακρύνει τον Λούρο από την Επιστημονική Διεύθυνση του Μαιευτηρίου «Μαρίκα Ηλιάδη». Παραιτήθηκαν αμέσως οι συνεργάτες του. Όλοι, εκτός από τον Γρηγόρη Λαμπράκη, τον προστατευόμενό του φοιτητή και γιατρό. Την ίδια εποχή, ο Λογοθετόπουλος απομάκρυνε τον Πέτρο Κόκκαλη από τη διεύθυνση της Γ’ Χειρουργικής Κλινικής του «Ευαγγελισμού».
«Αριστίνδην» κομμουνιστής ο Κόκκαλης, φυγάς ο Λογοθετόπουλος
Ο Κωνσταντίνος Τσάτσος εντάσσει τον Κόκκαλη στην «Σοσιαλιστική Ένωση» και έτσι αρχίζει να επικοινωνεί με κύκλους του ΕΑΜ. 25 Απριλίου 1944, με τη διαμεσολάβηση του Παναγιώτη Λυκουρέζου, ο γιατρός Πέτρος Κόκκαλης προσπαθεί να διαφύγει στη Μέση Ανατολή με τη βοήθεια της μυστικής οργάνωσης Κόδρος. Λίγες εβδομάδες μετά, στις 19 Απριλίου 1944, ανέλαβε τη θέση του γραμματέα Κοινωνικής Πρόνοιας και Παιδείας. Τον Σεπτέμβριο του 1944 έγινε «αριστίνδην» κομμουνιστής. Προκαλώντας την απορία του στενού του φίλου ως τότε Νικόλαου Λούρου, που θυμόταν ότι στη Βέρνη ο Κόκκαλης ήταν «βασιλικότερος του βασιλέως».
Την ίδια εποχή, η πτώση του Λογοθετόπουλου είναι ραγδαία, όπως και η ταπείνωση. Διαφεύγει από την Αθήνα μαζί μα τα γερμανικά στρατεύματα τον Σεπτέμβριο του 1944 και αναλαμβάνει τη διεύθυνση της χειρουργικής κλινικής στη Βαυαρία. Τον Μάιο του 1945 δικάστηκε ερήμην στο Ειδικό Δικαστήριο Δωσιλόγων και συνελήφθη -ο ίδιος έλεγε ότι παραδόθηκε- από τα αμερικανικά στρατεύματα τον Αύγουστο του 1945 στη Βαυαρία. Οδηγήθηκε στη φυλακή, καταδικασμένος σε ισόβια κάθειρξη, όμως αφέθηκε ελεύθερος το 1951, λόγω «ανηκέστου βλάβης της υγείας του».
Υπουργός της κυβέρνησης του Βουνού
«Ήταν ψηλός, πολύ αδύνατος, με μυωπικά μάτια και μεγάλα γυαλιά, μύτη στον αέρα και ένα τεράστιο, σχεδόν πάντα γελαστό στόμα» γράφει για τον Πέτρο Κόκκαλη στην αυτοβιογραφία του ο Νικόλαος Λούρος. «Η στεγνή σιλουέτα του, το περιποιημένο του ντύσιμο και μια άνεση στις κινήσεις, του προσέφεραν χάρη. Είχε περάσει πολλές φουρτούνες με τον άστατο και κάπως τυχοδιωκτικό χαρακτήρα του και κάποια ανώμαλη νοοτροπία του έδινε έναν αέρα ψυχοπάθειας».
Σε άλλο σημείο αναφέρει: «Την εποχή που γνώρισα τον Κόκκαλη στη Βέρνη ήταν βασιλικότερος του βασιλέως και αργότερα επιδίωκε τις σχέσεις με την καλή κοινωνία για λόγους επαγγελματικούς. Δεν ξέρω όμως πώς, οι πλόκαμοι του ΕΑΜ άρχισαν να τον περισφίγγουν. Είχαμε ατέλειωτες συζητήσεις για να τον ισορροπήσουμε και αυτός πάντα ξέφευγε και έτσι σιγά σιγά οι δρόμοι μας χώρισαν. Νομίζω ότι η βαθύτερη αιτία της αριστερής κατεύθυνσης που πήρε, ήταν η φιλοδοξία του να αναλάβει θέση ηγετική χωρίς να αναμετρήσει τις συνέπειες. Δεν είχε προσωπικούς λόγους να αντιμάχεται την αστική τάξη από την οποία προερχόταν και που τον εκτιμούσε σαν άξιο χειρουργό που ήταν. Είχε όμως και μια επαναστατική για την εποχή εκείνη φλέβα. Θυμάμαι τους ενθουσιασμούς του για τον Κάφκα και τον ζωγράφο Κόκοτσκα και αργότερα για τον δικό μας, τον Μπουζιάνη».
Όταν έφυγε για να γίνει υπουργός στην Κυβέρνηση των Βουνών, ο Πέτρος Κόκκαλης άφησε στη φροντίδα του Λούρου τη γυναίκα του, που όδευε προς το τέλος της δεύτερης εγκυμοσύνης της.
Oι απόγονοι που συμμαχούν και ζητούν δίκαιο πράσινο συμβόλαιο
Δεκαετίες μετά, οι απόγονοι του Πέτρου Κόκκαλη και του Κωνσταντίνου Λογοθετόπουλου συμπορεύονται προς τον ίδιο σκοπό με όχημα το κίνημα ΚΟΣΜΟΣ. Ο ιδρυτής του, στιγμή δεν έπαψε να αναφέρει ως πυξίδα του τον παππού του, τη ζωή και το έργο τού οποίου μελέτησε βαθιά και έψαξε όλες τις ρίζες της πολιτικής του συνείδησης και δράσης. Ο Πέτρος και ο Ξενοφών είναι σχεδόν συνομήλικοι (δύο χρόνια μεγαλύτερος ο δεύτερος). Ο πρώτος σπούδασε Ιστορία και Δημόσια Διοίκηση, ο δεύτερος Νομικά, έγραψε 35 βιβλία, μεταξύ των οποίων το «Το ''φαινόμενο Κασσελάκη''. Το μεσσιανικό προσωπείο της μεταδημοκρατίας» (εκδόσεις Καστανιώτη) και το «Η νύχτα που έφυγε ο Παύλος» (Εκδόσεις Τόπος), για τον Παύλο Φύσσα, που μάλιστα αναμένεται να γίνει ταινία.
Οι δυο τους συνέγραψαν το βιβλίο «Ο κόσμος καίγεται. Αλλάξτε το σύστημα, όχι το κλίμα!», από τις εκδόσεις Τόπος. Αναρωτιούνται: «Ποιες πολιτικές δυνάμεις αντιμάχονται και τι προτείνουν για τον τρόπο που πρέπει να αντιμετωπιστεί η κλιματική κρίση; Ποιες είναι οι προκλήσεις για την Ελλάδα και την Ευρώπη; Ποια είναι τα όρια της ανάπτυξης; Είναι εφικτό να απομακρυνθούν οι οικονομίες από τα ορυκτά καύσιμα και να διασφαλιστεί ασφαλής, φτηνή και καθαρή ενέργεια;
»Η περιβαλλοντική κατάρρευση, οι κοινωνικές ανισότητες, η εργασιακή επισφάλεια και η ενεργειακή φτώχεια πρέπει να αντιμετωπιστούν με ρηξικέλευθες παρεμβάσεις. Στόχος είναι η κλιματική, η κοινωνική και η διαγενεακή δικαιοσύνη. Ένα δίκαιο πράσινο συμβόλαιο, που εγγυάται τη μετάβαση σε μια νέα εποχή, ιδιαίτερα για εκείνους που έχουν μικρότερες ευθύνες για την κλιματική κρίση, που είναι εκτεθειμένοι στις μεγαλύτερες ζημίες και απώλειες, που δεν έχουν δυνατότητα να αντιμετωπίσουν την ενεργειακή φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό».
Η ιστορία λοιπόν, επανέρχεται. Ως διόρθωση.