Πριν από λίγους μήνες, το Ινστιτούτο Ευρωπαϊκών Μελετών του Πανεπιστημίου Bocconi μου ζήτησε να γράψω ένα άρθρο που να εξηγεί πώς και γιατί η αναθεώρηση της Συνθήκης για τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας (ESM) εγκρίθηκε από το Ελληνικό Κοινοβούλιο (τον Ιούνιο 2021) με ευρεία πλειοψηφία κι εντελώς ανώδυνα.
Στην Ιταλία, το μοναδικό κράτος της ευρωζώνης που δεν έχει επικυρώσει τη νέα Συνθήκη, η υπόθεση αυτή έχει αναχθεί εδώ και τρία χρόνια σε μείζον πολιτικό ζήτημα! Η τελευταία απόπειρα κοινοβουλευτικής επικύρωσης έγινε στις 23 Δεκεμβρίου και απέτυχε παταγωδώς. Τα δύο από τα τρία κόμματα του κυβερνητικού συνασπισμού της Μελόνι (η Φόρτσα Ιτάλια που είχε ιδρύσει ο Μπερλουσκόνι επέλεξε την αποχή) μαζί με το αντισυστημικό Κίνημα Πέντε Αστέρων, την καταψήφισαν. Με αποτέλεσμα ο ESM να παραμένει «καθηλωμένος» στη σημερινή του μορφή.
Η νέα Συνθήκη περιλαμβάνει σημαντικές βελτιώσεις έναντι του σημερινού ESM, καθώς δίνει τη δυνατότητα στο Μηχανισμό να παρεμβαίνει ΚΑΙ για την αντιμετώπιση τραπεζικών κρίσεων, ενώ προβλέπει ότι μπορούν να κάνουν χρήση του «εργαλείου» και χώρες με σχετικά υγιή δημοσιονομική κατάσταση, σε περίπτωση που βρεθούν αντιμέτωπες με έκτακτες οικονομικές δυσκολίες.
Ειδικά για μια χώρα όπως η Ιταλία, με υψηλά επίπεδα χρέους, σημαντικά διαρθρωτικά προβλήματα και χρόνια αναιμική ανάπτυξη, είναι δύσκολο να εξηγηθεί η στάση αυτή με προσέγγιση, οικονομικά αλλά και πολιτικά, ορθολογική.
Σε συνθήκες μεγάλης γεωπολιτικής αβεβαιότητας, με την παγκόσμια οικονομία να αγκομαχά και την Ευρώπη ενώπιον υπαρξιακών κινδύνων, ένα «φου» να κάνουν οι παγκόσμιες αγορές η Ιταλία θα είναι από τις πρώτες που θα βρεθούν σε κίνδυνο. Δεν θα ήταν προτιμότερο να έχει θωρακιστεί θεσμικά καλύτερα η ευρωζώνη, για να είναι περισσότερο έτοιμη να ανταποκριθεί σε τυχόν νέα κρίση, απ’ ότι ήταν όταν βρεθήκαμε εμείς στο χείλος του γκρεμού το 2009;
Όμως στην Ιταλία, όπως και σε πολλές άλλες χώρες της Ευρώπης, πνέουν ισχυροί άνεμοι εθνικιστικού παροξυσμού και λαϊκισμού. Κι ο κίνδυνος να εκφραστεί αυτό και στην ευρωκάλπη του Ιουνίου είναι μεγάλος.
Αρέσει-δεν αρέσει σε κάποιους, είναι γεγονός ότι, εάν ρίξουμε μια ματιά γύρω μας, η Ελλάδα μοιάζει με όαση. Προβλήματα εξακολουθούμε να έχουμε και μάλιστα μεγάλα, αλλά παράλληλα έχουμε πολιτική σταθερότητα, μια αναπτυσσόμενη οικονομία και όσο κι αν κάποιοι «δοκιμάζουν τα πνευμόνια τους» με ακραία συντηρητικές εθνικιστικές κορώνες, ο κόσμος, σύμφωνα με όλες τις δημοσκοπήσεις, δεν «αγοράζει».
Στο άρθρο μου για το Ινστιτούτο του Bocconi έγραφα ότι εμείς στην Ελλάδα πάθαμε και (κάτι) μάθαμε. Κυρίως, μάθαμε εμείς οι πολίτες και λιγότερο το πολιτικό σύστημα.
Μάθαμε μέσα από την οδυνηρή εμπειρία της κρίσης ότι η μέριμνα για υγιή δημοσιονομικά και για μεταρρυθμίσεις δεν είναι επιβολή της Ευρώπης αλλά αναγκαιότητα. Μάθαμε, για να αναφέρω ένα μόνο παράδειγμα, ότι ένας από τους παράγοντες που μας οδήγησαν στη χρεοκοπία ήταν το καταρρέον συνταξιοδοτικό -ένα συνονθύλευμα από πελατειακές ρυθμίσεις. Και αρκετοί σκεφτήκαμε, κατόπιν εορτής είναι αλήθεια, ότι ο πολιτικός χαμός που είχε οδηγήσει στην ακύρωση της ασφαλιστικής μεταρρύθμισης επί Σημίτη δεν μας βγήκε σε καλό...
Μάθαμε ότι το «go home Mrs Merkel» του 2015 παραλίγο να στείλει εμάς σπίτι μας κι ότι καλά θα κάνουμε, αντί απλώς να καταγγέλλουμε τους Ευρωπαίους, να γίνουμε πιο απαιτητικοί και κριτικοί απέναντι στο δικό μας πολιτικό σύστημα. Και πιο καχύποπτοι απέναντι στον κάθε είδους λαϊκισμό. Είναι κι αυτό ένα από τα μυστικά της επιτυχίας Μητσοτάκη που αδυνατούν να κατανοήσουν οι πολιτικοί του αντίπαλοι. Εντός κι εκτός της Νέας Δημοκρατίας.