Η φημολογία των τελευταίων ημερών περί δημιουργίας νέου εσωκομματικού μετώπου στο ΠΑΣΟΚ από τον κοινοβουλευτικό εκπρόσωπο του κινήματος και τον δήμαρχο Αθηναίων ανέσυρε στη συλλογική μνήμη μια πολύ ενδιαφέρουσα πτυχή της πολιτικής διαδρομής του.
Το κόμμα έχει υποστεί αρκετές εσωκομματικές κρίσεις, με πιο πρόσφατη αυτή μετά την περίοδο σχετικής ηρεμίας που ακολούθησε την επανεκλογή του Νίκου Ανδρουλάκη στην ηγεσία του ΠΑΣΟΚ τον περασμένο Οκτώβριο.
Παρά τις επίσημες διαψεύσεις, το εσωτερικό κλίμα στο ΠΑΣΟΚ δεν θυμίζει σε καμία περίπτωση ανέφελο ουρανό. Κάτι που όμως για τους παροικούντες την Ιερουσαλήμ της Χαριλάου Τρικούπη δεν είναι πρωτόγνωρο, μιας και ακόμη από τη γενέθλια πράξη του Κινήματος οι εσωκομματικές έριδες ήταν βασικό συστατικό της ύπαρξης του.
Μάλιστα, οι έριδες αυτές δεν διαμόρφωσαν μόνο τη δική του πορεία στο ελληνικό πολιτικό σύστημα αλλά επηρέασαν ευρύτερα τις πολιτικές εξελίξεις στη χώρα.
Με αφορμή αυτή τη συζήτηση, το iefimerida θα επιχειρήσει μια πολιτικο-ιστορική αναδρομή των σημαντικότερων κρίσεων που απασχόλησαν το Κίνημα.
ΠΑΣΟΚ: Η κρίση στο «Πεντελικόν»
Το ΠΑΣΟΚ έχει μια ιστορία εσωτερικών κρίσεων, με μια αξιοσημείωτη να εκτυλίσσεται στο ξενοδοχείο «Πεντελικόν», στη Κηφισιά. Αυτή η κρίση, γνωστή έκτοτε ως «η κρίση του ''Πεντελικού''», συνέβη κατά τη διάρκεια συνεδρίασης της Κεντρικής Επιτροπής (Κ.Ε.) και προήλθε από μια σύγκρουση μεταξύ του Ανδρέα Παπανδρέου και άλλων ηγετικών στελεχών σχετικά με το ποιος θα εκλεγεί στη θέση του νέου γραμματέα του κινήματος.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου πρότεινε τον Άκη Τσοχατζόπουλο, ενώ η τάση των «εκσυγχρονιστών» πρότεινε τον Παρασκευά Αυγερινό.
Σύμφωνα με πληροφορίες, ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν αποφασισμένος να διαλύσει το ΠΑΣΟΚ και να σχηματίσει ένα νέο κόμμα, εάν δεν εκλεγόταν ο Άκης Τσοχατζόπουλος. Τελικά, η άποψη του Α. Παπανδρέου υπερίσχυσε και ο Α. Τσοχατζόπουλος εξελέγη γραμματέας.
Μνημειώδης έχει παραμείνει από τότε η φράση που αποδίδεται στον Κώστα Λαλιώτη «εγώ δεν θα γίνω πατροκτόνος», και αφορούσε την άρνηση του έμπειρου στελέχους του ΠΑΣΟΚ να συμμετάσχει στην κίνηση της Βάσως Παπανδρέου και του Κώστα Σημίτη που αμφισβητούσε ευθέως τον Ανδρέα.
Όταν ο Ανδρέας διέγραψε ακόμη και τη γραμματέα του
Το 1975, το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα (ΠΑΣΟΚ) αντιμετώπισε μια σημαντική εσωκομματική κρίση με την αντιδικτατορική οργάνωση Δημοκρατική Άμυνα, η οποία συμμετείχε στο ΠΑΣΟΚ με προκαθορισμένα ποσοστά στα όργανα.
Η σύγκρουση ξεκίνησε λίγο μετά την ίδρυση του ΠΑΣΟΚ, όταν τα στελέχη της Δημοκρατικής Άμυνας αμφισβήτησαν τις εξουσίες του προέδρου του Κινήματος, Ανδρέα Παπανδρέου. Τα μέλη της Δημοκρατικής Άμυνας επιθυμούσαν να παραμείνουν ως ομάδα εντός του ΠΑΣΟΚ, αναγνωρίζοντας τον Παπανδρέου ως «primus inter pares». Ωστόσο, ο Ανδρέας Παπανδρέου δεν δέχτηκε τον περιορισμό της εξουσίας του.
Στις 30 Ιανουαρίου 1975, ο Ανδρέας Παπανδρέου διέλυσε την Προσωρινή Κεντρική Επιτροπή και προκήρυξε προσυνέδριο. Στις 16 Μαρτίου πραγματοποιήθηκε η πρώτη εσωκομματική μάχη με 450 συνέδρους, όπου τα στελέχη της Δημοκρατικής Άμυνας προσπάθησαν να αναδείξουν τον καθηγητή Σάκη Καράγιωργα ως αντίπαλο. Παρ' όλα αυτά, ο Παπανδρέου διατήρησε τον έλεγχο της Κεντρικής Επιτροπής.
Καθώς η κρίση δεν εκτονώθηκε, ξεκίνησε ένας κύκλος διαγραφών. Αποπέμφθηκαν στελέχη της Δημοκρατικής Άμυνας, όπως οι Σάκης Καράγιωργας, Βασίλης Φίλιας, Νίκος Κωνσταντόπουλος, Στέλιος Νέστωρ και Λαοκράτης Βάσης. Μέχρι το τέλος Ιουνίου 1975, 48 από τα 75 μέλη της Κεντρικής Επιτροπής είχαν διαγραφεί ως «σοσιαλδημοκράτες» και «υπονομευτές».
Μεταξύ αυτών που διαγράφηκαν ή αποχώρησαν ήταν και οι Αμαλία Φλέμινγκ και Μελίνα Μερκούρη, οι οποίες επέστρεψαν στο ΠΑΣΟΚ το 1977, καθώς και η Αγγέλα Κοκκόλα, η οποία υπήρξε γραμματέας του Ανδρέα Παπανδρέου από το 1964, ενώ μετά την επιστροφή της στο ΠΑΣΟΚ διετέλεσε διευθύντρια του Ιδιαίτερου Γραφείου του πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου και προϊσταμένη της γραμματείας του κατά την περίοδο 1981-1989.
Η διαγραφή του Κώστα Σημίτη
Η διαγραφή του Κώστα Σημίτη από το ΠΑΣΟΚ το 2008 αποτέλεσε ένα κομβικό σημείο στην πολιτική ιστορία της Ελλάδας και του κόμματος και μια ακόμη ενδιαφέρουσα εσωκομματική κόντρα.
Αυτή η κίνηση, που πραγματοποιήθηκε από τον τότε πρόεδρο του ΠΑΣΟΚ, Γιώργο Παπανδρέου, δεν ήταν απλώς μια τυπική διαδικασία, αλλά μια σημαντική πολιτική πράξη που ανέδειξε τις εσωτερικές αντιπαραθέσεις και τις διαφωνίες εντός του κόμματος.
Τυπικά, η διαγραφή του Κώστα Σημίτη προήλθε από τη διαφωνία του σχετικά με τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για τη Συνθήκη της Λισαβόνας. Ο Κ. Σημίτης, πρώην πρωθυπουργός και πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, είχε εκφράσει την αντίθεσή του στην πρόταση αυτή, κάτι που οδήγησε τον Γ. Παπανδρέου να τον θέσει εκτός της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του κόμματος. Η απόφαση ελήφθη σε μια σύσκεψη κορυφαίων στελεχών του ΠΑΣΟΚ, όπου ο Γιώργος Παπανδρέου επιβεβαίωσε την ανάγκη για ενότητα και πειθαρχία στο κόμμα.
Αυτή η διαγραφή ήταν πρωτοφανής, καθώς ήταν η πρώτη φορά που διεγράφη ένας πρώην πρόεδρος και πρωθυπουργός του ΠΑΣΟΚ από το ίδιο το κόμμα του.
Μετά τη διαγραφή του, ο Κώστας Σημίτης αποσύρθηκε ουσιαστικά από την πολιτική σκηνή και δεν συμμετείχε στις επόμενες εκλογές.
Η κίνηση αυτή προκάλεσε αναταραχή στο ΠΑΣΟΚ και διχασμό μεταξύ των μελών του, με πολλούς να θεωρούν ότι η απόφαση του Γ. Παπανδρέου ήταν ριψοκίνδυνη, γιατί αναβίωσε την παλιά κόντρα «Παπανδρεϊκών» και «εκσυγχρονιστών».
Αξίζει να σημειωθεί πως ο πρώην υπουργός Τάσος Γιαννίτσης και προσφάτως υποψήφιος Πρόεδρος της Δημοκρατίας, μετά από πρόταση του ΠΑΣΟΚ, είχε χαρακτηρίσει τη διαγραφή Σημίτη ως πράξη «πανικού, φόβου για το μέλλον και εγκλεισμού σε μία περιθωριακή πραιτωριανή φρουρά».
Ο Χρήστος Παπουτσής είχε δηλώσει ότι «ο κόσμος του ΠΑΣΟΚ δεν ανέχεται άλλο τις προσωπικές στρατηγικές και τις φιλοδοξίες», ενώ ο Πέτρος Ευθυμίου είχε σημειώσει ότι «δυστυχώς, η συνεννόηση των δύο ανδρών (Παπανδρέου, Σημίτη) δεν κατέστη δυνατή», και εξέφρασε την πεποίθηση ότι οι εκτιμήσεις για διάσπαση θα διαψευστούν.
Σύμφωνα με πληροφορίες της εποχής, η απόφαση για τη διαγραφή του Κ. Σημίτη ελήφθη μετά από σύσκεψη στην οποία συμμετείχαν ο Δ. Ρέππας, ο Ν. Αθανασάκης, ο Χ. Καστανίδης, ο Γ. Ραγκούσης και ο Γ. Παπακωνσταντίνου.
Η πολιτική κληρονομιά αυτής της διαγραφής συνεχίζει να επηρεάζει τις εσωτερικές ισορροπίες στο ΠΑΣΟΚ, καθώς οι αντιπαραθέσεις μεταξύ των «σημιτικών» και «παπανδρεϊκών» τάσεων παραμένουν ζωντανές στην πολιτική σκηνή της χώρας.
Η κόντρα Βενιζέλου-Παπανδρέου και το δημοψήφισμα
Ο Ευάγγελος Βενιζέλος και ο Γιώργος Παπανδρέου ήρθαν σε κόντρα με αφορμή την πρόταση του Γιώργου Παπανδρέου για δημοψήφισμα σχετικά με την έγκριση ή την απόρριψη της απόφασης της Συνόδου Κορυφής της Ε.Ε. Η απόφαση αυτή προέβλεπε ένα πρόγραμμα δεκαετούς δημοσιονομικής προσαρμογής, τη δημιουργία ενός μηχανισμού μόνιμης εποπτείας της Ελλάδας και ένα πρόσθετο πακέτο βοήθειας, ύψους 130 δισ. ευρώ.
Η απόφαση του Παπανδρέου να προτείνει δημοψήφισμα οδήγησε σε εσωκομματική κρίση. Η βουλευτής του ΠΑΣΟΚ Μιλένα Αποστολάκη ανεξαρτητοποιήθηκε, εκφράζοντας τη διαφωνία της με την απόφαση.
Επίσης, η πρόταση προκάλεσε αντιδράσεις και από ευρωπαϊκές χώρες.
Ο Γιώργος Παπανδρέου, τελικά, αντιμετωπίζοντας τις ασφυκτικές πιέσεις τόσο από εσωκομματικές αντιδράσεις όσο και από την κοινή στάση των εταίρων, αναγκάστηκε να αποσύρει την πρότασή του. Στη συνέχεια, συναντήθηκε με τον τότε πρόεδρο της αξιωματικής αντιπολίτευσης, Αντώνη Σαμαρά, και συμφώνησαν για τον σχηματισμό κυβέρνησης συνεργασίας υπό τον Λουκά Παπαδήμο.
Ο Γ. Παπανδρέου αργότερα εξέφρασε τη λύπη του που δεν επέμεινε στη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος, πιστεύοντας ότι, αν είχε γίνει, η Ελλάδα θα είχε βγει πιο γρήγορα από το πρόγραμμα διάσωσης και θα ήταν σε καλύτερη θέση στις αγορές.
Μετά την παραίτησή του από την πρωθυπουργία, ο Γιώργος Παπανδρέου καθυστέρησε να παραιτηθεί και από την ηγεσία του ΠΑΣΟΚ, κάτι που έκανε λίγους μήνες αργότερα. Τον Μάρτιο του 2012, ο Ευάγγελος Βενιζέλος διεκδίκησε και κέρδισε τη θέση του προέδρου του ΠΑΣΟΚ.