Στην Ουκρανία βρέθηκε ο Ανδρέας Λοβέρδος, με αφορμή τους εορτασμούς για την Ανεξαρτησία της χώρας από τη Ρωσία, στις 24 Αυγούστου. Έμεινε εκεί δυο ημέρες και είδε με τα ίδια του τα μάτια τη φρίκη της ρωσικής εισβολής. Για το συγκλονιστικό του οδοιπορικό γράφει στο iefimerida.
«Από τον Μάιο ήταν να συμμετάσχω σε αποστολή Βουλευτών στο Κίεβο. Υπάρχει ανοικτή πρόσκληση από την Ουκρανική Βουλή σε Βουλευτές, κόμματα και Κοινοβούλια.
Για διάφορους λόγους δεν μπόρεσα να συμμετάσχω στις δύο πρώτες αντιπροσωπείες που σχηματίστηκαν. Επιτέλους με καλό δικό μου συντονισμό συμμετείχα στην αποστολή για τον εορτασμό της ημέρας της Ανεξαρτησίας τους από τους Ρώσους, στις 24 Αυγούστου, πριν 31 χρόνια δηλαδή. Και ήμουν ο μόνος Έλληνας Βουλευτής. Και ο πρώτος Έλληνας πολιτικός σε μία επίσκεψη χωρίς διεθνή, ευρωπαϊκή ή κυβερνητική αιγίδα. Στην αποστολή συμμετείχαν ορισμένα πολύ έγκυρα στις χώρες τους πολιτικά πρόσωπα.
Λίγο πριν ξεκινήσουμε από την Αθήνα δολοφονήθηκε η κόρη στενού συνεργάτη του Πούτιν. Ήδη τα πράγματα άρχισαν να αγριεύουν. Ο Πρόεδρος της Ουκρανίας δήλωσε πως απειλείται σφοδρό ρωσικό χτύπημα. Έτσι άρχισαν ορισμένοι συνάδελφοι να προβληματίζονται. Κανένας όμως δεν υποχώρησε. Εγώ από την αρχή δεν είχα δίλημμα. Σε χώρα που βρίσκεται σε πόλεμο είχα αποφασίσει να πάω. Όλα αυτά λοιπόν, καθώς και άλλα παρόμοια, ήταν στο πρόγραμμα.
Το ταξίδι ήταν μαραθώνιος. Αθήνα-Βαρσοβία, διανυκτέρευση εκεί και το πρωί στις 10:30 με λεωφορείο έως τα σύνορα και στη συνέχεια στην πρωτεύουσα της Ουκρανίας με τρένο. Καθ’ οδόν μάθαμε πως λόγω κινδύνου επιθέσεων και στο Κίεβο, ανεστάλη η λειτουργία των κρατικών οργάνων, της Βουλής συμπεριλαμβανομένης. Αρα η επίσκεψή μας εκεί, όπου είχαμε σκοπό να κάνουμε μία ακτιβιστική κίνηση υπέρ της Ουκρανίας πήγε περίπατο. Τα πράγματα σοβάρευαν, αλλά και πάλι κανείς δεν έκανε πίσω. Πόλεμος.
Φτάσαμε στο Κίεβο από την Βαρσοβία μετά από 25 ώρες ταξίδι. Ούτε ξενοδοχείο, ούτε μια μπουκιά στο στόμα, ούτε τίποτε, αλλά κατευθείαν στην Βουλή να συναντήσουμε τον Πρόεδρό της. Όχι βέβαια στη μεγάλη αίθουσα, αλλά στο υπόγειο σε μία αίθουσα ασφαλή, όπου ανάμεσα σε αυτήν και στους άλλους χώρους υπήρχαν φράγματα με σακιά με άμμο. Πόλεμος.
Στο δρόμο από το σταθμό κοιτούσα την πόλη που γνώριζα, προσπαθώντας να καταλάβω τί άλλαξε με τον πόλεμο. Δεν υπήρχαν σημάδια, εκτός από παραμερισμένα οδοφράγματα και αλυσίδες με καρφιά. Όμως η ζωή σε αυτή την πόλη των δυο εκατομμυρίων δεν είχε την κίνηση μιας Τρίτης, αλλά μιας Κυριακής. Και το βράδυ στρατιωτικός νόμος. Στις 23:00 απαγόρευση της κυκλοφορίας, έως τις 05:00 το πρωί. Πόλεμος.
Στις συνεδριάσεις που κράτησαν έως το βράδυ πέρα από τα βαριά πολιτικά θέματα και τις εξελίξεις των στρατιωτικών επιχειρήσεων, προσπαθούσα να καταλάβω, ρωτώντας, πώς αλήθεια ζουν οι άνθρωποι με 35% ανεργία. Μου είπαν ότι λειτουργούν τα εμπορικά, τα ξενοδοχεία, τα εστιατόρια, οι καφετέριες και οι υπηρεσίες του δημοσίου, αλλά υποτονικά. Ο πολύς κόσμος ζει με φτωχά επιδόματα. Πόλεμος.
Δεν χρειαζόταν βέβαια να πάω εκεί για να το καταλάβω, αλλά απλώς για να το εμπεδώσω, πως το μίσος εναντίον των Ρώσων που υπήρχε και τώρα παροξύνθηκε θα έχει μπροστά του διάρκεια αιώνα ή και αιώνων. Μίσος που θα γεννά βία και τρομοκρατία. Μίσος όμως που θα περιχαρακώνει και θα σφυρηλατεί την ήδη προϋπάρχουσα ουκρανική εθνική συνείδηση.
Για πολλά κοινωνικά θέματα με βοήθησε να καταλάβω καλύτερα η συνάντηση που είχα με ένα ηρωικό πρόσωπο, τον επιτετραμμένο της Ελλάδας εκεί, διπλωμάτη μας, Μανώλη Ανδρουλάκη. Προφανώς η συζήτησή μας ξεκίνησε με τα πολιτικά και διπλωματικά θέματα και επεκτάθηκε στα κοινωνικά κι ανθρώπινα. Έφυγε λίγο πριν την απαγόρευση της κυκλοφορίας. Πηγαίνοντας μαζί του έως την πόρτα του ξενοδοχείου ξαφνιάστηκα από ένα σκοτάδι-πίσσα. «Τί έγινε;» τον ρώτησα. Η απάντηση ήταν πως επειδή είμαστε 100 μέτρα απόσταση από την Βουλή υπάρχει συσκότιση. Το σκοτάδι πίσσα σε πόλη δεν έχει κανένα γοητευτικό στοιχείο. Είναι μαύρη-μαυρίλα πλάκωσε. Πόλεμος.
Α! Η συμβουλή των οργανωτών ήταν καμμία έξοδος χωρίς συνοδεία, να μην ξεφεύγουμε από την αποστολή, στην οποία προπορευόταν η αστυνομία, πίσω οχήματα του στρατού και τελευταίο ένα νοσοκομειακό. Υπήρχαν οδηγίες τί πρέπει να κάνουμε αν πέσει κάποια ρουκέτα. Κι ακόμη υπήρχε πρόγραμμα αλλά το άλλαζαν διαρκώς. Επίσης, όπως ενημερώθηκα, όλοι οι πολιτικοί που επισκέπτονται το Κίεβο δεν διανυκτερεύουν. Φεύγουν το απόγευμα. Πρωτόκολλο πολέμου. Εμείς μείναμε δύο μέρες.
Το απόγευμα πήγαμε στην ιστορική πλατεία Μαϊντάν. Στην κεντρική λεωφόρο που οδηγεί σε αυτήν είδαμε την έκθεση των λαφύρων του πολέμου. Παρατεταγμένα κατεστραμμένα ρωσικά στρατιωτικά οχήματα. Πήγα έβγαλα φωτογραφίες και μετά τις έσβησα. Πολλές φορές στο Σεράγεβο είχα σκεφτεί πως δεν μου αρέσει ο τουρισμός του θανάτου. Στο Σεράγεβο το πλήθος των σταυρών των νεκρών του εμφυλίου είναι μαύρο αξιοθέατο. Ούτε από το νεκροταφείο της Μπούτσα θέλησα να κρατήσω στιγμές. Υπάρχουν όρια σε κάθε άνθρωπο. Έτσι κι εγώ έχω τα δικά μου. Πόλεμος σημαίνει θάνατος.
Η επίσκεψη στην Μπούτσα, το Ίρπιν και άλλες τρεις χτυπημένες πόλεις στα περίχωρα του Κιέβου ήταν το πρόγραμμα της επόμενης μέρας. Στο Μακάριεβ συναισθηματικά ξέφυγα. Σε βομβαρδισμένο νηπιαγωγείο. Κούκλες, μωρουδίστικα παιχνίδια ανάκατα με πέτρες, χώματα, ξύλα και σιδεριές. Χαλάσματα. Το ρωσικό μένος σάρωνε νηπιαγωγεία, εκκλησίες, νοσοκομεία, σπίτια, γήπεδα, τα πάντα αδιακρίτως. Πόλεμος. Εγκλήματα πολέμου.
Η πόλη που είχε τα πιο έντονα στοιχεία πολέμου σώμα με σώμα ήταν το Ίρπιν. Δεν ξέρω τί να πρωτοθυμηθώ. Τα είχε όλα. Και φανταζόμουν τον τρόμο των ανθρώπων που έσπαγαν σφαίρες τα τζάμια τους, που χτύπαγαν ρουκέτες τα σπίτια των διπλανών τους και το έβλεπαν. Για τους ανθρώπους που πέθαιναν από τα χτυπήματα στα σπίτια τους τί να πρωτοσκεφτώ, αλλά φορές έκανα το σταυρό μου. Πόλεμος αληθινός.
Στο Ίρπιν όμως είδα και κάτι που είχε μέσα του το καλό και το κακό. Δίπλα σε κατεστραμμένα σπίτια, εκκλησία κλπ υπήρχε ένα γήπεδο ποδοσφαίρου με κερκίδα. Κάτω από την κερκίδα είχε γραφεία σε κλειστούς χώρους, πλήρως κατεστραμμένα. Φυσικά και πήγα να τα δω γιατί με τράβηξαν τα σπασμένα τζάμια, ξεκόβοντας από την αποστολή. Στο στοιχείο μου, ποδόσφαιρο. Και ενώ παρατηρούσα τα χαλάσματα μέσα σε εσωτερικό χώρο, δηλαδή δεν είχαν πέσει οι τοίχοι, άρα έγινε χαμός εκ του σύνεγγυς εκεί, δίπλα, ατο γήπεδο, βλέπω μια γυμνάστρια να προπονεί δύο ποδοσφαιριστές. Η ζωή συνεχίζεται, το καλό μήνυμα. Γρήγορα ξεχνάμε, το κακό. Ανάκατες σκέψεις. Αλοίμονο σε αυτούς που φεύγουν η βασική. Ο στρατιώτης που με ακολούθησε, γιατί θυμίζω πως η συμβουλή-εντολή ήταν να μην ξεκόβουμε από την αποστολή, μου υπέδειξε ότι πρέπει να γυρίσουμε πίσω.
Το απόγευμα και έως αργά το βράδυ συνεχίστηκαν οι συναντήσεις. Και πολύ αργά ξεκινήσαμε το νέο μαραθώνιο της επιστροφής. Στο τρένο γράφω αυτό το σημείωμα και δεν έχω καμμία διάθεση να γράψω για τα άλλα, τα βαριά θέματα της πολιτικής. Τα είπα άλλωστε αυτά σε συνεντεύξεις και αναρτήσεις μου.
Θα κλείσω όσα γράφω με μία αναφορά σε ένα θέμα με έντονη προσωπική διάσταση. Από την παραμονή της δεύτερης μέρας της επίσκεψης, δηλαδή της ημέρας που γιορταζόταν η Ανεξαρτησία της Ουκρανίας από τους Ρώσους, η Αμερικανική πρεσβεία προειδοποιούσε πως η 24η Αυγούστου θα είναι μια επικίνδυνη μέρα. Μας το επιβεβαίωσε και ο Βρετανός Βουλευτής, Πρόεδρος της Επιτροπής Εξωτερικών του Ηνωμένου Βασίλειου και υποψήφιος διάδοχος του Μπόρις Τζόνσον -ήλθε τέταρτος στις εκλογές- Τομ Τούγκενχατ. Απαλλάχτηκα από τον φόβο με μιά απλή σκέψη: και να φοβηθώ τί θα γίνει; Απλώς θα φοβάμαι. Δηλαδή θα επιβαρύνω τη θέση μου. Σε δευτερόλεπτα το απώθησα ως σκέψη και δεν ταλαιπωρήθηκα καθόλου. Οι σηρήνες ήχησαν τρεις φορές μέσα στην ημέρα, αλλά δεν συνέβη τίποτε εκεί που ήμασταν εμείς.
Γυρίζω. Πρώτη μου επίσκεψη σε χώρα που βρίσκεται σε πόλεμο. Έχω επισκεφτεί και το Κόσσοβο, αλλά λίγους μήνες μετά τη λήξη του πολέμου. Στο μυαλό μου έχουν μείνει πολλά. Πολιτική, διεθνής πολιτική, εξέλιξη στρατιωτικών επιχειρήσεων, μέλλον, οικονομία, ισχύς, θάνατος, φτώχεια, δυστυχία, ανοικοδόμηση και άλλα πολλά. Μία εικόνα όμως θα φωτογραφίζει την εμπειρία μου αυτή: το βομβαρδισμένο νηπιαγωγείο.
