Καθόλου εύκολα δεν είναι τα πράγματα για την Ευρώπη και οι προοπτικές, έτσι όπως προδιαγράφονται σήμερα, καθόλου ευοίωνες.
Οι ευρωπαϊκές ηγεσίες αμήχανες, αδύναμες, διχασμένες και εγκλωβισμένες, οι κοινωνίες σε δυσκολία ή και σε άρνηση να συνειδητοποιήσουν τί συμβαίνει και τί διακυβεύεται. Σαν να είμαστε όλοι μαζί σε μια νιρβάνα, σαν να μην αντιλαμβανόμαστε ότι ο χρόνος δεν είναι με το μέρος μας.
Ζούμε την πλήρη ανατροπή της διεθνούς τάξης πραγμάτων που οικοδομήθηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και στη θέση της εγκαθιδρύεται ένας ανηλεής γεωπολιτικός ανταγωνισμός χωρίς κανόνες, χωρίς πλαίσιο, χωρίς όρια. Το μόνο που μετράει είναι η ισχύς, οικονομική και στρατιωτική. Μπήκαμε απότομα, αλλά ίσως όχι και τόσο απρόβλεπτα, στην εποχή της σκληρής ισχύος.
Και η Ευρωπαϊκή Ένωση, που οφείλει την παρελθούσα επιτυχία αλλά και την ελκυστικότητά της στο στοιχείο της ήπιας ισχύος (soft power) κινδυνεύει κυριολεκτικά να συνθλιβεί.
Κι όμως. Όσα βλέπουμε να συντελούνται σήμερα στην πράξη είχαν περιγραφεί πριν από έξη μήνες από τον Μάριο Ντράγκι με μεγάλη ακρίβεια. Παρουσιάζοντας τον Σεπτέμβριο του 2024 την 400σέλιδη Έκθεσή του για την ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης είχε προφητικά τονίσει ότι «το διακύβευμα αφορά στην πραγματικότητα εάν το ευρωπαϊκό σχέδιο θα εξακολουθήσει να υπάρχει».
Ήταν μια κραυγή αγωνίας που με τα όσα έχουν μεσολαβήσει από την ημέρα που ανέλαβε καθήκοντα ο νέος Αμερικανός Πρόεδρος αρχίζει να παίρνει τη μορφή επιθανάτιου ρόγχου.
Ας μείνουμε στα θέματα της οικονομίας, γιατί σε αντίθεση με τα θέματα της άμυνας και της στρατιωτικής ισχύος, στην οικονομία η Ευρώπη έχει «εδώ και τώρα» χαρτιά στα χέρια της, αρκεί να τα παίξει σωστά.
Όταν γραφόταν η Έκθεση Ντράγκι, το μείζον γεωπολιτικό/γεωοικονομικό ζήτημα για την Ευρώπη ήταν η άνοδος της Κίνας και η ραγδαία διείσδυσή της στην ευρωπαϊκή αγορά. Μιλώντας πριν από λίγες μέρες στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ο Ντράγκι περιέγραψε με μελανά χρώματα τη νέα κατάσταση:
«Σήμερα, η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι αντιμέτωπη με δασμούς που θα επιβληθούν από τη νέα αμερικανική διοίκηση τους επόμενους μήνες ίσως και εβδομάδες. Κι αυτό θα περιορίσει την πρόσβασή μας στη μεγαλύτερη εξαγωγική αγορά της Ευρώπης. Ακόμα χειρότερα (για μας), οι υψηλότεροι αμερικανικοί δασμοί στην Κίνα θα ανακατευθύνουν την πλεονάζουσα παραγωγική της ικανότητα προς την Ευρώπη, καθιστώντας την πίεση προς τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις ακόμα πιο ασφυκτική. Αλλά και πέραν αυτού, συνέχισε ο Ντράγκι, είναι πολύ πιθανό να δούμε τις ΗΠΑ να ανακοινώνουν πολιτικές προσέλκυσης των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων να αυξήσουν την παραγωγή τους εντός αμερικανικού εδάφους, με χαμηλότερους φόρους, λιγότερη γραφειοκρατία και -το κυριότερο-με ενεργειακό κόστος 3 φορές χαμηλότερο.
Ο Ντράγκι ήταν πολύ σαφής και ως προς το κίνητρο της νέας αμερικανικής διοίκησης να κινηθεί σε μια τέτοια λογική: «Η αύξηση της βιομηχανικής παραγωγής εντός ΗΠΑ είναι θεμελιώδες συστατικό της επιτυχίας του κυβερνητικού τους προγράμματος καθώς οδηγεί σε μετριασμό των πληθωριστικών πιέσεων, παρά τους δασμούς».
Αλλά και πέραν του ελέγχου του πληθωρισμού, είναι προφανές ότι η νέα αμερικανική διοίκηση στοχεύει στην ενίσχυση της βιομηχανικής παραγωγής και για να αναζωογονήσει περιοχές και Πολιτείες που είχαν σχεδόν ερημοποιηθεί τα προηγούμενα χρόνια, λόγω της αποβιομηχάνισης. Κάπου εκεί άλλωστε και κάπως έτσι βρήκε πρόσφορο έδαφος και γονιμοποιήθηκε και ο σπόρος του αντισυστημισμού, που εξαπλώθηκε την τελευταία 15ετία στις ΗΠΑ.
Υπήρχαν δυο κλειδιά στην ομιλία Ντράγκι στο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο:
Το ένα ήταν η κατεπείγουσα ανάγκη για δράση. Και το άλλο ήταν η ενότητα:
« Είναι πλέον ξεκάθαρο ότι χρειάζεται να ενεργούμε ολοένα και περισσότερο σαν να είμασταν ένα κράτος», ήταν η χαρακτηριστική φράση του.
Ένα κράτος δεν είμαστε και είναι πολύ αμφίβολο, σχεδόν ουτοπικό, να σκεφτόμαστε σήμερα ότι υπάρχει μπροστά μας αυτή η προοπτική. Υπάρχουν ωστόσο πράγματα που μπορούμε να κάνουμε, χωρίς να χρειάζονται επαναστατικές αλλαγές και θεσμικές τροποποιήσεις.
Μπορούμε, όπως λέει και ο Ντράγκι, να πάρουμε μέτρα για να μειώσουμε άμεσα το ενεργειακό κόστος που πλήττει και τις παραδοσιακές βιομηχανίες αλλά και τις νέες ψηφιακές/τεχνολογικές. Μπορούμε να προχωρήσουμε στην ολοκλήρωση της Ενιαίας Αγοράς, καταργώντας τα δεκάδες εμπόδια που ισοδυναμούν με πολλαπλάσιους δασμούς από αυτούς που έχουν εξαγγείλει οι ΗΠΑ. Μπορούμε να χαρτογραφήσουμε τον πλούτο μας, σε επιστήμονες και ανθρώπινο δυναμικό, σε ορυκτές πρώτες ύλες αλλά και σε επιχειρήσεις μικρές, μεσαίες, μεγάλες. Παντού στην Ευρώπη, σε κάθε ευρωπαϊκή περιφέρεια, υπάρχουν κάποια δυνατά χαρτιά. Κάποια συγκριτικά πλεονεκτήματα.
Να τα εντοπίσουμε, να τα αναδείξουμε και να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις για συνέργειες, για συνεργασίες. Για δημιουργία, όπου είναι δυνατόν, ευρωπαϊκών αλυσίδων αξίας. Στο “Made in USA”, να αντιτάξουμε το «Made in Europe” και να δώσουμε στους ευρωπαίους πολίτες περηφάνεια και ελπίδα για το αύριο..