Η συνέντευξη του υφυπουργού Εργασίας Πάνου Τσακλόγλου στο iefimerida αποκαλύπτει τα μυστικά του νέου συστήματος επικουρικής ασφάλισης, ένα μεταβατικό διάστημα ενός έτους για τους σημερινούς εργαζόμενους.
Υψηλότερες ή μάλλον πολύ υψηλότερες συντάξεις από τις σημερινές επικουρικές, τεχνοκρατική διαχείριση των εισφορών μέσω των ατομικών «κουμπαράδων» και διασφάλιση των μελλοντικών συνταξιούχων, «υπόσχεται» το νέο σύστημα επικουρικής ασφάλισης, που οδεύει προς τη Βουλή.
«Δεν ζητάμε από τους εργαζόμενους να γίνουν… γκουρού των αγορών» σημειώνει ο αρμόδιος υφυπουργός Εργασίας, Πάνος Τσακλόγλου, μιλώντας στο iefimerida, επικαλούμενος τα θεαματικά αποτελέσματα της ΑΕΔΑΚ Ασφαλιστικών Οργανισμών και της ΕΔΕΚΤ ΑΕΠΕΥ, οι οποίες παρά την οικονομική κρίση της προηγούμενης δεκαετίας, «κλείδωσαν» σημαντικές αποδόσεις κατά τη διαχείριση των κεφαλαίων των ασφαλιστικών ταμείων.
Ο Π. Τσακλόγλου αποκαλύπτει ότι το νέο Ταμείο θα πάρει σάρκα και οστά αμέσως μετά την ψήφιση του σχετικού νομοσχεδίου, έτσι ώστε όσοι μπαίνουν στην αγορά εργασίας από τον Ιανουάριο του 2022 να εντάσσονται απευθείας στο νέο σύστημα, ενώ οι σημερινοί εργαζόμενοι ως 35 ετών θα έχουν τη δυνατότητα να αποφασίσουν στη διάρκεια του 2022 για το εάν επιθυμούν να υπαχθούν στο νέο επικουρικό Ταμείο από τον Ιανουάριο του 2023.
Είμαι ένας νέος άνθρωπος και ετοιμάζομαι να πιάσω δουλειά. Τι μπορείτε να μου εξασφαλίσετε με το νέο σύστημα επικουρικής ασφάλισης; Θα πάρω σημαντικά αυξημένη επικουρική ή μήπως είναι καλύτερα να βάζω στην τσέπη μου τις εισφορές;
Πολλοί νέοι εργαζόμενοι, κ. Παππού, πράγματι δείχνουν να μην ενδιαφέρονται για την κοινωνική ασφάλιση θεωρώντας ότι οι ίδιοι δεν θα πάρουν ποτέ σύνταξη οπότε, δυστυχώς, συχνά η επιλογή της ανασφάλιστης εργασίας μοιάζει να προτιμάται εφόσον αυξάνει το τρέχον εισόδημα. Οι εισφορές που παρακρατούνται θεωρούνται από πολλούς νέους μια περιττή περικοπή στο μισθό, αν όχι ένας επιπλέον φόρος. Αυτήν ακριβώς την αντίληψη θέλουμε να «σπάσουμε» με τη μεταρρύθμιση που ετοιμάζουμε. Με το νέο σύστημα δημιουργούνται ατομικοί λογαριασμοί από τους οποίους θα χρηματοδοτηθούν οι συντάξεις των ιδίων των ασφαλισμένων. Το νέο, κεφαλαιοποιητικό, σύστημα που εισάγουμε στην επικουρική ασφάλιση εφαρμόζεται εδώ και δεκαετίες σε πολλές χώρες. Παρότι οι αποδόσεις των κεφαλαιοποιητικών συστημάτων γνωρίζουν διακυμάνσεις, η εμπειρία αυτών των χωρών δείχνει ότι μακροχρονίως είναι ιδιαίτερα ικανοποιητικές.
Ένα πολύ καλό συγκριτικό παράδειγμα που προσφέρει τεκμηρίωση σε αυτό τον ισχυρισμό είναι η περίπτωση της Σουηδίας. Στη Σουηδία οι κύριες συντάξεις απονέμονται με το σύστημα της νοητής κεφαλαιοποίησης το οποίο ισχύει σήμερα για τις επικουρικές συντάξεις, ενώ παράλληλα όλοι οι εργαζόμενοι έχουν και κεφαλαιοποιητική συνταξιοδοτική ασφάλιση ακριβώς όπως αυτή που σχεδιάζουμε. Τα δύο αυτά συστήματα «τρέχουν» παράλληλα εδώ και παραπάνω από δύο δεκαετίες. Στο διάστημα αυτό, η μέση πραγματική ετήσια απόδοση του συστήματος νοητής κεφαλαιοποίησης ήταν 1,7% ενώ αυτού της πραγματικής κεφαλαιοποίησης ήταν 4,2%. Κατά συνέπεια, κατά το διάστημα 1995-2019 οι σωρευτικές αποδόσεις του πρώτου ήταν 52% ενώ του δεύτερου 180%. Οι διαφορές είναι εξόφθαλμα διαφορετικές για να αποδοθούν σε τυχαίους παράγοντες και με κάνουν να πιστεύω ότι οι συντάξεις του νέου συστήματος θα είναι αισθητά υψηλότερες από αυτές του τωρινού.
Πόσο αυξημένες μπορεί να είναι οι νέες επικουρικές και υπό ποιες παραδοχές; Μήπως το «κυνήγι» υψηλότερων αποδόσεων, θέτει σε κίνδυνο τις εισφορές;
Νομίζω ότι το παράδειγμα που ανέφερα προηγουμένως και η εμπειρία πολλών άλλων χωρών απαντούν στο πρώτο μέρος του ερωτήματός σας. Άλλωστε το Υπουργείο Εργασίας έδωσε στη δημοσιότητα παραδείγματα βασισμένα στις πραγματικές μακροχρόνιες αποδόσεις κεφαλαιοποιητικών ταμείων διαφόρων χωρών που δείχνουν ότι οι νέες επικουρικές θα είναι σημαντικά υψηλότερες από αυτές του υφιστάμενου συστήματος.
Σε ότι αφορά το δεύτερο μέρος του ερωτήματός σας και για να διαλυθούν κάποιες παρεξηγήσεις, θα ήθελα να διευκρινίσω ότι δεν ζητάμε από τους ασφαλισμένους να γίνουν «γκουρού των αγορών». Η διαχείριση των εισφορών τους δεν θα γίνεται από τους ίδιους αλλά από τα έμπειρα εξειδικευμένα στελέχη του νέου Ταμείου (ΤΕΚΑ). Οι ασφαλισμένοι θα έχουν να επιλέξουν μεταξύ περιορισμένου αριθμού επενδυτικών χαρτοφυλακίων με διαφορετικό επίπεδο ρίσκου. Όμως, όλα τα χαρτοφυλάκια θα έχουν σχεδιασμό κατάλληλο για συνταξιοδοτικά προγράμματα. Επιπρόσθετα, μην ξεχνάτε ότι το κράτος εγγυάται ότι ακόμα και στην απίθανη περίπτωση όπου μετά από πολλά χρόνια, όταν ο ασφαλισμένος πρόκειται να συνταξιοδοτηθεί, οι αποδόσεις των επενδύσεών του είναι αρνητικές, η σύνταξη που θα καταβληθεί θα αντιστοιχεί στην πραγματική αξία των εισφορών του ασφαλισμένου – δηλαδή, αφού έχει ληφθεί υπόψη και η επίδραση του πληθωρισμού.
Από τα στοιχεία, που έχετε παρουσιάσει, ανάλογα συστήματα εφαρμόζονται εδώ και χρόνια και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Μήπως, όμως, η συγκυρία είναι πλέον διαφορετική; Μήπως οι αλλαγές που φέρνει η πανδημία στον τρόπο που λειτουργούν οι οικονομίες και οι αγορές, αυξάνουν το βαθμό δυσκολίας και χαμηλώνουν τις προσδοκίες;
Νομίζω ότι είναι οξύμωρο σε μια επένδυση με χρονικό ορίζοντα 40+ ετών να αναζητούμε τη «σωστή» στιγμή εκκίνησης λες και στα επόμενα 40 έτη δεν θα μεσολαβήσουν κρίσεις και καταστροφές. Εξίσου ατυχής είναι και η συζήτηση για τον χρονισμό της έναρξης της μεταρρύθμισης - μιας μεταρρύθμισης πολύ σταδιακής που θα ωριμάσει σε 60 έτη. Θα σας παραπέμψω στο πολύ γνωστό βιβλίο των Κάρμεν Ράινχαρτ και Κένεθ Ρόγκοφ “This time is different”, όπου αναλύεται η συμπεριφορά των αγορών εδώ και οκτώ αιώνες. Σε όλες τις περιπτώσεις που δημιουργήθηκαν «φούσκες», οι συμμετέχοντες στις αγορές θεωρούσαν λανθασμένα πως οι συνθήκες στην οικονομία και στις αγορές «αυτή τη φορά ήταν διαφορετικές», πως κάτι είχε αλλάξει που επέτρεπε μια διαφορετική ερμηνεία και μια διαφορετική προσδοκία για την πορεία των αγορών. Όμως αυτό δεν ισχύει. Γνωρίζουμε καλά πως όσες κρίσεις, πολέμους, πανδημίες, λιμούς και καταποντισμούς και αν γνώρισε ο πλανήτης στο τέλος ισχύει ο ίδιος κανόνας: οι αγορές ανταμείβουν αυτούς που έχουν μακροπρόθεσμο ορίζοντα και κάθε κύκλος της αγοράς μετά από μια κρίση καταλήγει σε έναν επόμενο κύκλο σε υψηλότερα επίπεδα αποτιμήσεων. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τα συνταξιοδοτικά ταμεία που έχουν πολύ μακροπρόθεσμο ορίζοντα αναλαμβάνουν τον κίνδυνο των αγορών και επιτυγχάνουν πολύ καλές αποδόσεις παρά τις παρατηρούμενες διακυμάνσεις.
Τα τελευταία δέκα χρόνια που είχαμε την ευρωπαϊκή κρίση χρέους και την επιδείνωση της οικονομίας, τα κεφαλαιοποιητικά συνταξιοδοτικά συστήματα στις αναπτυγμένες χώρες του ΟΟΣΑ, κατάφεραν σε βάθος χρόνου να απορροφούν τους όποιους κραδασμούς προκύπτουν από τις διακυμάνσεις της αγοράς και να εξασφαλίζουν ιδιαίτερα ικανοποιητικές αποδόσεις. Αλλά και τα ελληνικά παραδείγματα είναι ιδιαίτερα διαφωτιστικά: Η ΑΕΔΑΚ Ασφαλιστικών Οργανισμών και η ΕΔΕΚΤ ΑΕΠΕΥ, οι οποίες διαχειρίζονται κεφάλαια των ασφαλιστικών ταμείων έχουν πετύχει ιδιαίτερα ικανοποιητικές αποδόσεις τα τελευταία 20 χρόνια, παρά τις διακυμάνσεις του ελληνικού χρηματιστηρίου, την οικονομική κρίση και το κούρεμα των ελληνικών ομολόγων. Από τα παραπάνω, συνάγεται αβίαστα ότι κάθε χρονική συγκυρία μπορεί να είναι κατάλληλη για καλά σχεδιασμένες μεταρρυθμίσεις.
Είναι προφανές πως όταν γίνονται προβλέψεις και παραδοχές σε βάθος 40-50 ετών, υπάρχει υψηλός βαθμός αβεβαιότητας. Τι θα συμβεί αν για παράδειγμα οι ρυθμοί ανάπτυξης δεν είναι οι προσδοκώμενοι; Πόσο θα ανέβει το κόστος μετάβασης;
Προφανώς, όταν μιλάμε για ορίζοντα δεκαετιών, υπάρχει αβεβαιότητα. Ωστόσο οι τρεις οικονομικές μελέτες που συνοδεύουν την ασφαλιστική μεταρρύθμιση -για πρώτη φορά στα κοινοβουλευτικά χρονικά- δεν έχουν γίνει εν κενώ. Τουναντίον, βασίζονται σε ρεαλιστικές υποθέσεις, δεδομένα και υποδείγματα τα οποία χρησιμοποιούν διεθνείς οργανισμοί, όχι μόνο για την Ελλάδα, αλλά και για όλες τις χώρες της Ε.Ε. Δεν βασίζονται σε υποθέσεις που γίνονται «στον αέρα».
Επειδή, ακριβώς, η ελληνική οικονομία είναι ευάλωτη και οι επενδύσεις χαμηλές, οφείλουμε να τη θωρακίσουμε με αναπτυξιακές μακροπρόθεσμες πολιτικές. Και αυτό κάνουμε. Ένα σημαντικό μέρος των εισφορών που θα συλλέγονται στο πλαίσιο της νέας επικουρικής ασφάλισης θα επενδυθούν στην εγχώρια οικονομία. Υψηλότερες επενδύσεις συνεπάγονται περισσότερες δουλειές, υψηλότερη παραγωγικότητα και υψηλότερους μισθούς. Αυτά με τη σειρά τους συνεπάγονται υψηλότερα φορολογικά έσοδα και υψηλότερες εισφορές κοινωνικής ασφάλισης – δηλαδή, υψηλότερα δημοσιονομικά έσοδα. Η εναλλακτική είναι η μη λύση που υιοθετούν οι πολιτικές δυνάμεις της οπισθοδρόμησης. Τι προτείνουν; Να μην κάνουμε τίποτα, να αφήνουμε τα προβλήματα να σωρεύονται και τα ποσοστά αναπλήρωσης των επικουρικών συντάξεων να μειώνονται διαχρονικά μέχρι το αναπόφευκτο: απότομες επώδυνες «μεταρρυθμίσεις» με θύματα στρατιές συνταξιούχων και ασφαλισμένων - θύματα της δικής μας αδράνειας σήμερα.
Ως προς το κόστος μετάβασης, θα ήθελα να τονίσω ότι οι εκτιμήσεις που αναφέρονται συχνά στο δημόσιο διάλογο αφορούν το ακαθάριστο κόστος μετάβασης. Δηλαδή, δεν λαμβάνουν υπόψη τους τα επιπρόσθετα δημοσιονομικά έσοδα που ανέφερα προηγουμένως. Όμως, αυτό θα ήταν σωστό μόνο αν κανένα μέρος των εισφορών δεν επενδυόταν στην Ελληνική οικονομία. Αυτό αποφεύγουν επιμελώς να το αναφέρουν οι οπαδοί της αδράνειας. Όταν από το ακαθάριστο κόστος αφαιρεθούν αυτά τα επιπρόσθετα δημοσιονομικά έσοδα προκύπτει το καθαρό κόστος μετάβασης. Αυτό είναι το κόστος που έχει σημασία από οικονομική άποψη και οι διαθέσιμες μελέτες δείχνουν ότι αυτό είναι απολύτως διαχειρίσιμο, ακόμα και στα πλέον δυσμενή σενάρια.
Θα συμφωνείτε κι εσείς ότι η πικρή εμπειρία με την ΑΣΠΙΣ ΠΡΟΝΟΙΑ και τα δομημένα ομόλογα, κάνουν τον κόσμο πολύ επιφυλακτικό. Ποιες ασφαλιστικές δικλείδες βάζετε, έτσι ώστε να μην επαναληφθούν τέτοια φαινόμενα; Κι επειδή γίνεται μεγάλη συζήτηση για τις ευθύνες του Διοικητικού Συμβουλίου του νέου Φορέα, πώς ακριβώς ορίζεται η “βαριά αμέλεια” για την οποία υπέχει ευθύνες;
Η οικοδόμηση της μεταρρύθμισης βασίστηκε σε βέλτιστες πρακτικές ευρωπαϊκών χωρών που διαθέτουν προηγμένο κράτος πρόνοιας και αποτελεσματικούς θεσμούς, αλλά και στη βούληση αποφυγής λαθών που βίωσαν άλλες χώρες. Με άλλα λόγια, μαθαίνουμε όχι μόνο από τις βέλτιστες πρακτικές αλλά και από τα λάθη των άλλων.
Το Ταμείο θα δρα όχι μόνο ως διαχειριστής αλλά και ως θεματοφύλακας των συμφερόντων των ασφαλισμένων. Στο πλαίσιο αυτό, οι επενδύσεις θα πραγματοποιούνται έχοντας ως πρωταρχικό κριτήριο το βέλτιστο συμφέρον των ασφαλισμένων με γνώμονα την ασφάλεια, την ποιότητα και την κερδοφορία του χαρτοφυλακίου στον ευρύτερο τομέα της ανάπτυξης της εθνικής οικονομίας.
Θα συμφωνήσω μαζί σας ότι ο κόσμος είναι πολύ επιφυλακτικός για πάρα πολλούς λόγους. Θα ήταν πολύ λιγότερο επιφυλακτικός αν γνώριζε καλύτερα πόση πρόοδος έχει γίνει τα τελευταία χρόνια στη διαχείριση των αποθεματικών των ασφαλιστικών ταμείων. Το success story της ΕΔΕΚΤ ΑΕΠΕΥ και της ΑΕΔΑΚ Ασφαλιστικών Οργανισμών, στις οποίες αναφέρθηκα προηγουμένως, κατά την τελευταία εικοσαετία και το οποίο είναι ελάχιστα γνωστό στο ευρύ κοινό, είναι αποτέλεσμα της απόφασης της Πολιτείας να οργανώσει και να διασφαλίσει την άρτια αποτελεσματική και επαγγελματική διαχείριση των αποθεματικών των Ταμείων. Πάνω σε αυτή την παράδοση θα οικοδομηθεί το νέο Ταμείο (ΤΕΚΑ). Πιο συγκεκριμένα, προβλέπονται ισχυρές και αδιάβλητες διαδικασίες επιλογής των μελών του ΔΣ και του Διευθύνοντος Συμβούλου αλλά και των στελεχών του Ταμείου, έχουν προβλεφθεί βέλτιστες πρακτικές εταιρικής διακυβέρνησης, οργανωτικής επάρκειας και αποφυγής σύγκρουσης συμφερόντων, ενώ προβλέπονται επίσης ισχυροί μηχανισμοί εποπτείας, διαφάνειας και λογοδοσίας.
Στο νόμο προβλέπεται ότι τα μέλη του Δ.Σ. διώκονται εάν ενήργησαν με δόλο ή βαριά αμέλεια, ή με σκοπό να προσπορίσουν στον εαυτό τους ή σε τρίτο παράνομο περιουσιακό όφελος ή να βλάψουν το Δημόσιο ή άλλον, καθώς και εάν παραβίασαν το απόρρητο των πληροφοριών και στοιχείων που περιήλθαν σε γνώση τους κατά την άσκηση των καθηκόντων τους. Γιατί μόνο βαριά αμέλεια; Διότι η επενδυτική διαδικασία εκ των πραγμάτων αφορά μια σειρά από σύνθετες αποφάσεις σε καθημερινή βάση που βασίζονται σε πληθώρα παραμέτρων και πληροφοριών και οι οποίες πάντα μπορούν να εκ των υστέρων να αμφισβητηθούν. Όμως, κάτι τέτοιο απλώς θα παρέλυε τη λειτουργία του Ταμείου. Να σημειώσω εδώ ότι η πρόβλεψη αυτή είναι αυστηρότερη από αντίστοιχες ρυθμίσεις που ισχύουν στην ελληνική νομοθεσία, όπως αυτές που ισχύουν με βάση το νόμο 4389/2016 για την Α.Α.Δ.Ε., οι οποίες προστατεύουν τα όργανα της Αρχής ακόμη και εάν συντρέχει βαριά αμέλεια.
Η Ελλάδα στο τέλος της δεκαετίας θα είναι η πιο γερασμένη χώρα της Ευρώπης. Θεωρείτε ότι αργά ή γρήγορα θα έχουμε αλλαγές και στο σύστημα των κύριων συντάξεων, για παράδειγμα στα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης;
H Ελλάδα, πράγματι, βάσει των εκτιμήσεων του Aging Working Group -από δεύτερη πιο γερασμένη χώρα που είναι σήμερα- αναμένεται έως το 2030 να γίνει η πιο γερασμένη χώρα στην Ευρώπη, ξεπερνώντας την Ιταλία. Ακριβώς αυτός είναι και ο λόγος που κάνουμε την μεταρρύθμιση στην επικουρική ασφάλιση. Αποσυνδέουμε ένα τμήμα του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης από τη δημογραφική γήρανση, επιτυγχάνοντας διαφοροποίηση κινδύνου στο σύνολο της κοινωνικής ασφάλισης, καθιστώντας την πιο ισορροπημένη και ανθεκτική στα διαφορετικά είδη κινδύνου (δημοσιονομικό, δημογραφικό, αγορών). Αν με την ερώτησή σας υπονοείτε ότι η μετατροπή της επικουρικής ασφάλισης από διανεμητική σε κεφαλαιοποιητική μπορεί να είναι το πρώτο βήμα για την μετατροπή και της κύριας ασφάλισης σε κεφαλαιοποιητική, η απάντηση είναι κατηγορηματικά αρνητική. Κάτι τέτοιο θα εξέθετε υπερβολικά την κοινωνική ασφάλιση στον κίνδυνο των αγορών και θα μείωνε την τόσο επιθυμητή διαφοροποίηση κινδύνων που επιτυγχάνει η παρούσα μεταρρύθμιση.
Αναφορικά με τα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης, μην ξεχνάτε ότι ήδη από τις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας τα όρια αυτά έχουν συνδεθεί με το προσδόκιμο της επιβίωσης του πληθυσμού. Οι σχετικές εκτιμήσεις έχουν ενσωματωθεί στις μελέτες που συνοδεύουν το νομοσχέδιο για τη μεταρρύθμιση της επικουρικής ασφάλισης και, επομένως, καμία περεταίρω αλλαγή δεν προβλέπεται ως προς τα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης τα οποία παραμένουν ως έχουν στην κείμενη νομοθεσία.
Πότε θα ψηφιστεί το νομοσχέδιο και πότε προβλέπεται να ολοκληρωθεί η σύσταση του νέου Ταμείου; Θα υπάρξει μεταβατικό χρονικό διάστημα για τους σημερινούς εργαζόμενους έως 35 ετών προκειμένου να αποφασίσουν αν θα μεταπηδήσουν στο νέο σύστημα;
Αυτή τη στιγμή, το νομοσχέδιο για τη μεταρρύθμιση της επικουρικής ασφάλισης βρίσκεται αναρτημένο στο opengov.gr για δημόσια διαβούλευση. Όταν ολοκληρωθεί η διαβούλευση, θα ακολουθήσει η κατάθεσή του στη Βουλή. Σύμφωνα με τον υφιστάμενο προγραμματισμό, η συζήτηση του νομοσχεδίου στις αρμόδιες επιτροπές θα ολοκληρωθεί μέχρι τα τέλη Ιουλίου. Όταν ανοίξει η Βουλή μετά τις θερινές διακοπές θα εισαχθεί για ψήφιση στην ολομέλεια του Σώματος. Η σύσταση του νέου Ταμείου θα γίνει αμέσως μετά. Προφανώς, αρχικά το ΤΕΚΑ θα λειτουργήσει με προσωρινή διοίκηση, κύριο μέλημα της οποίας, πέραν της προετοιμασίας των βασικών κανόνων λειτουργίας του νέου Ταμείου, θα είναι η οργάνωση των διαδικασιών για την επιλογή της ηγεσίας του. Στο Ταμείο θα ενταχθούν αυτόματα οι νεοεισερχόμενοι στην αγορά εργασίας από 1/1/2022 με υποχρέωση επικουρικής ασφάλισης (μισθωτοί ιδιωτικού και δημόσιου τομέα, δικηγόροι και μηχανικοί). Όσοι ασφαλισμένοι ηλικίας κάτω των 35 ετών επιθυμούν να ενταχθούν στο νέο ταμείο – είτε υπόκεινται σε υποχρεωτική επικουρική ασφάλιση είτε όχι – θα πρέπει να το δηλώσουν εντός του 2022 και η ένταξή τους στο ΤΕΚΑ θα γίνει την 1/1/2023.