Το νέο πολιτικό σκηνικό που διαμορφώνεται ενάμιση χρόνο μετά τις τελευταίες εθνικές εκλογές και αποτυπώνεται καθαρά πλέον στις δημοσκοπήσεις επιβεβαιώνει ότι βρισκόμαστε σε μια μεταβατική φάση που θα οδηγήσει κατά πάσα πιθανότητα στην επιστροφή του κλασικού δικομματισμού που κυριάρχησε στη χώρα το μεγαλύτερο μέρος της Μεταπολίτευσης.
Τα λεγόμενα «παλαιά» κόμματα έχουν τον πρώτο λόγο, ενώ η διάλυση του ΣΥΡΙΖΑ φέρει τη σφραγίδα του ιστορικού του ηγέτη Αλέξη Τσίπρα, που είναι ο μεγάλος ηττημένος της τελευταίας δεκαετίας.
Ας δούμε ποια είναι η εικόνα κι ας προσπαθήσουμε να αναλύσουμε πώς φτάσαμε ως εδώ.
Η Νέα Δημοκρατία, μετά τον εκλογικό της θρίαμβο στις τελευταίες εθνικές εκλογές, παραμένει καθαρά πρώτο κόμμα, χωρίς όμως πλέον να κυριαρχεί στο πολιτικό σκηνικό, καθώς το πολύ ένας στους τέσσερις ψηφοφόρους την επιλέγει στην πρόθεση ψήφου (25% Alco, 22,5% Metron Analysis, 21,7% MRB). Το κυβερνών κόμμα αφενός υφίσταται τη φθορά της δεύτερης τετραετίας και αφετέρου βρίσκεται πλέον ανάμεσα στις συμπληγάδες των εκ δεξιών του μικρότερων κομμάτων (Ελληνική Λύση, Φωνή Λογικής) και του ΠΑΣΟΚ, που είναι σε ανοδική πορεία. Η διαφορά ανάμεσα στη ΝΔ και στο ΠΑΣΟΚ καταγράφεται πλέον σε μονοψήφια ποσοστά στην πρόθεση ψήφου σε όλες τις τελευταίες δημοσκοπήσεις (Alco 9,7%, Metron 7,2%, MRB 7,6%). Είναι η πρώτη φορά εδώ και πολύ καιρό που σημειώνεται τέτοια καταγραφή.
Θα ήταν χρήσιμη μια αναδρομή στο πρόσφατο παρελθόν για να συνειδητοποιήσουμε τι ακριβώς συμβαίνει στο πολιτικό σκηνικό και πώς από τον διπολισμό ΝΔ - ΣΥΡΙΖΑ επανερχόμαστε, μετά από 15 ολόκληρα χρόνια, στον διπολισμό ΝΔ - ΠΑΣΟΚ.
Η αλλαγή που σημειώθηκε την τελευταία 15ετία στο πολιτικό σκηνικό έχει απόλυτη σχέση με την οικονομική κρίση και τα μνημόνια. Παραδοσιακά στη Μεταπολίτευση τα δύο μεγάλα αντίπαλα κόμματα (ΝΔ - ΠΑΣΟΚ) συγκέντρωναν αθροιστικά ποσοστά της τάξης του 70% - 80%, με ένα ποσοστό ψηφοφόρων να μετακινούνται από τον έναν στον άλλον και να καθορίζουν τελικά τον νικητή. Και τα δύο κόμματα, όμως, διέθεταν σταθερή εκλογική βάση που ποτέ δεν έπεφτε κάτω από το 30%.
Όλα αυτά τελείωσαν με τα μνημόνια. Η ανάδειξη του σκληρού αντιμνημονιακού μετώπου ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ έφερε στο προσκήνιο μια νέα διαχωριστική γραμμή. Από τη μία τα «παλιά» κόμματα που χρεώνονταν την κρίση, από την άλλη τα «νέα» που υπόσχονταν μια νικηφόρα επανάσταση απέναντι στους πολιτικούς που χρεοκόπησαν τη χώρα και τους σκληρούς και άδικους δανειστές. Αυτή ήταν πλέον η νέα διαχωριστική γραμμή που θα όριζε τις δύο παρατάξεις και θα δημιουργούσε τον νέο διπολισμό.
Πράγματι, στα χρόνια που ακολούθησαν μετά τη χρεοκοπία, το πολιτικό σκηνικό άλλαξε ριζικά. Από τη μία είχαμε την παράταξη που επέμεινε στον ορθολογισμό και στον ρεαλισμό, ενίοτε (κυρίως στην περίπτωση του ΠΑΣΟΚ) παραδεχόμενη τα λάθη της, από την άλλη την παράταξη που επένδυσε στον λαϊκισμό και στις ψευδαισθήσεις. Η πρώτη επιβεβαιώθηκε, και γι' αυτό τελικά κυριάρχησε. Η δεύτερη διαψεύστηκε και οδηγείται σταδιακά σε πλήρη διάλυση.
Ας τα δούμε με αριθμούς: Η ΝΔ μαζί με το ΠΑΣΟΚ -που ξεκάθαρα συγκροτούν από κοινού την πρώτη παράταξη- αθροίζουν διαχρονικά μετά τη χρεοκοπία ένα ποσοστό 40% - 52%. Αν ανατρέξει κανείς στα εκλογικά αποτελέσματα -εθνικών εκλογών και ευρωεκλογών-, αυτό το ποσοστό καταγράφεται σε όλες τις κάλπες. Το 2012 η ΝΔ παίρνει 29,6%, το ΠΑΣΟΚ 12,2% (άθροισμα 41,8%). Τον Ιανουάριο του 2015 η ΝΔ παίρνει 27,8% και το ΠΑΣΟΚ 4,6%, υπάρχει όμως και το ΚΙΔΗΣΟ του Γιώργου Παπανδρέου που παίρνει 2,6% και βέβαια το Ποτάμι του Σταύρου Θεοδωράκη -που ανήκει στην ίδια παράταξη του ορθολογισμού και του ρεαλισμού- και παίρνει 6%, οπότε το άθροισμα υπερβαίνει ακόμη και στην πιο δύσκολη φάση το 40%.
Η επόμενη μεγάλη αναμέτρηση των δύο «νέων» παρατάξεων είναι το δημοψήφισμα. Εκεί η παράταξη του «ναι» καταγράφει 38,7% και η παράταξη του «όχι» 61,3%. Ακολουθεί η γνωστή «κωλοτούμπα» του Αλέξη Τσίπρα, την οποία ο ίδιος έχει αποδώσει με τη φράση «είχαμε αυταπάτες το 2015».
Τον Σεπτέμβριο του 2015 ο Τσίπρας μαζί με τον Καμμένο και τις αυταπάτες τους κερδίζουν ξανά τις εκλογές, αλλά η ζημιά έχει ξεκινήσει, καθώς η «πρώτη φορά Αριστερά» έχει ήδη διασπαστεί. Η ΝΔ παίρνει 28,2%, το ΠΑΣΟΚ 6,3% και το Ποτάμι 4% - ξανά λοιπόν το άθροισμα κινείται πέριξ του 40%. Σημειωτέον ότι τα τρία αυτά κόμματα είχαν υπερψηφίσει το τρίτο μνημόνιο, λυτρώνοντας τον Αλέξη Τσίπρα από τις αυταπάτες του, έστω και χαρίζοντάς του μια τετραετία διακυβέρνησης της χώρας παρέα με τους δεξιούς ΑΝΕΛ.
Για όσους είχαν ακόμη αμφιβολίες σχετικά με τη νέα διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στις δύο παρατάξεις που προέκυψαν τα χρόνια του μνημονίου, η συνέχεια είναι αποστομωτική. ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ γίνονται «ένα» για τρία ολόκληρα χρόνια - μέχρι τη Συμφωνία των Πρεσπών. Η σχέση είναι τόσο στενή, που αρκετοί δεξιοί βουλευτές των ΑΝΕΛ καταλήγουν υποψήφιοι του ΣΥΡΙΖΑ στις ευρωεκλογές και στις εθνικές εκλογές του 2019 και μάλιστα εκλέγονται! Αντιστοίχως, στην άλλη πλευρά αρκετά στελέχη του ΠΑΣΟΚ εντάσσονται στη ΝΔ του Κυριάκου Μητσοτάκη, είτε ως υποψήφιοι είτε ως επίδοξα κυβερνητικά στελέχη.
Στις εκλογές του 2019 η παράταξη του «ναι», γνωστή πλέον και ως «αντι-ΣΥΡΙΖΑ» μέτωπο, ανεβάζει εντυπωσιακά τις δυνάμεις της. Η ΝΔ παίρνει 39,8% και το ΠΑΣΟΚ 8,1%, οπότε το άθροισμα πλέον προσεγγίζει το 50%. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης είναι ο ηγέτης που νίκησε τον Αλέξη Τσίπρα και στις επόμενες εκλογές τον «τελειώνει» με μια συντριπτική ήττα. Οι εκλογές του 2023 είναι διπλές, γιατί υπάρχει ο σκόπελος της απλής αναλογικής. Σε αυτές ο Τσίπρας υφίσταται την καθοριστική πολιτική, εκλογική του ήττα, αυτήν που πιστοποιεί και στην πράξη ότι το ΠΑΣΟΚ δεν σκοπεύει να τον καταστήσει κυβερνητικό εταίρο. Ο Ανδρουλάκης αρνείται οποιαδήποτε ενδεχόμενο συνεργασίας μαζί του, παρά την απλή αναλογική, διαχωρίζοντας ταυτόχρονα πλήρως τη θέση του από τον Μητσοτάκη και ποντάροντας στην αυτοδύναμη πορεία του ΠΑΣΟΚ. Η ευρύτερη παράταξη του «ναι» ανεβάζει ακόμη περισσότερο τα ποσοστά της, καθώς η ΝΔ παίρνει 40,5% και το ΠΑΣΟΚ 11,8%, με το άθροισμα να υπερβαίνει πλέον το 50%.
Η ιστορική ήττα του Αλέξη Τσίπρα έχει πλέον ολοκληρωθεί και ο ίδιος αναγκάζεται να παραιτηθεί από την ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ. Αυτά που παρακολουθούμε σήμερα και καταγράφουν οι δημοσκοπήσεις είναι η επόμενη φάση, αυτό που θα ονομάζαμε «τέλος εποχής» για την παράταξη που προσπάθησε να συγκροτήσει ο Αλέξης Τσίπρας αλλά τα κατάφερε μόνο ευκαιριακά.
Η ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ μοιράζονται σήμερα ένα ποσοστό που υπολείπεται κατά πολύ αυτό της εποχής του ισχυρού δικομματισμού. Παρά ταύτα, με τη σημερινή εικόνα του πολιτικού σκηνικού, αυτό το ποσοστό αποτελεί τη βάση για τη διακυβέρνηση της χώρας. Τα προηγούμενα χρόνια στην παράταξη του «ναι», που αποτελεί τον βασικό κορμό των ψηφοφόρων των δύο αυτών κομμάτων, η ΝΔ είχε την απόλυτη υπεροχή. Η αναλογία σε αυτόν τον χώρο με βάση τα εκλογικά αποτελέσματα ήταν αρχικά τρία προς ένα υπέρ της ΝΔ, μετά πήγε στο τέσσερα προς ένα, και στις τελευταίες ευρωεκλογές έπεσε ξανά στο τρία προς ένα. Στα φθινοπωρινά γκάλοπ και μετά την επανεκλογή Ανδρουλάκη τα πράγματα έχουν αλλάξει και η αναλογία είναι πλέον περίπου τρία προς δύο υπέρ της ΝΔ. Κάτι που σημαίνει ότι η μάχη θα ενταθεί το αμέσως προσεχές διάστημα εντός αυτού του ευρύτερου χώρου, στον οποίο όποιος κυριαρχήσει θα αποτελέσει τον βασικό κορμό για τη συγκρότηση της επόμενης κυβέρνησης. Όσο για το σενάριο επιστροφής του Αλέξη Τσίπρα, αναρωτιέται κανείς αν αυτοί που το διακινούν έχουν αντιληφθεί ότι ο πρώην πρωθυπουργός εξελίχθηκε σε μοιραίο ηγέτη μιας παράταξης που ξεκίνησε ως Αριστερά και κατέληξε… αυταπατημένη Αριστεροδεξιά!