Οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων των «27» συναντώνται στην Πράγα την Παρασκευή για να συζητήσουν (ξανά) για την πρωτοφανή ενεργειακή κρίση που πλήττει, κυρίως, την Ευρώπη.
Το πιθανότερο είναι να συγκλίνουν σε κάποια ημίμετρα. Για παράδειγμα, την αποσύνδεση της τιμολόγησης της ηλεκτρικής ενέργειας από τις τιμές φυσικού αερίου, την ενεργοποίηση της πλατφόρμας για κοινές παραγγελίες ή την προτεινόμενη από την Κομισιόν επιμήκυνση/αναθεώρηση του Έκτακτου Πλαισίου για τις Κρατικές Ενισχύσεις, τον Κανονισμό που δημιουργήθηκε το Μάρτιο του 2022 για να μπορούν τα κράτη-μέλη να παράσχουν στήριξη στις πληττόμενες από τον πόλεμο επιχειρήσεις τους.
Too little too late, όπως λέγαμε και την περίοδο της κρίσης χρέους της ευρωζώνης, όταν οι καθυστερημένες κι αποσπασματικές ευρωπαϊκές αποφάσεις είχαν ως αποτέλεσμα να τρέχει συνεχώς, ασθμαίνουσα, η Ευρώπη, πίσω από τις Αγορές. Για να αντιμετωπιστεί η ενεργειακή κρίση, χρειάζεται μια συνεκτική και ολοκληρωμένη κοινή ευρωπαϊκή απάντηση, μέσω της από κοινού έκδοσης χρέους, όπως έγινε την περίοδο της πανδημίας και οδήγησε στη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.
Τόλμησαν να το προτείνουν προ ημερών, με κοινή τους παρέμβαση, οι επίτροποι Οικονομικών και Εσωτερικής Αγοράς, Paolo Gentiloni και Thierry Breton. Εισέπραξαν αμέσως «πάγο» από τις Βρυξέλλες και «όχι» από το Βερολίνο και άλλες χώρες της κοινοτικής δημοσιονομικής «ορθότητας». Αναμενόμενο.
Ωστόσο, η απόφαση Gentiloni/Breton -επιτρόπων που προέρχονται από τη 2η και την 3η μεγαλύτερη ευρωπαϊκή οικονομία- να θέσουν δημοσίως, με κοινή τους παρέμβαση, την πρόταση για κοινή έκδοση χρέους/Ευρωπαϊκού Ταμείου Ενέργειας, δείχνει ότι αυτό που διακυβεύεται σήμερα στην Ευρώπη είναι κάτι πολύ ευρύτερο και σοβαρότερο από την αποτελεσματική αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης.
Από τότε που ιδρύθηκε η ΕΟΚ, το 1957, και σε όλα τα χρόνια της εξέλιξής της ως σήμερα, θεμέλιος λίθος της ήταν και παραμένει η ενιαία Εσωτερική Αγορά και το θεμελιώδες δικαίωμα ελεύθερης κυκλοφορίας, εντός αυτής, αγαθών, υπηρεσιών, κεφαλαίων και φυσικά προσώπων.
Από το 1957 και μετά, η ενίσχυση και εμβάθυνση της Εσωτερικής Αγοράς αποκτά συνεχώς και αδιαλείπτως ολοένα και μεγαλύτερη σημασία. Και, φυσικά, υπόκειται σε ορισμένους κανόνες, με πλέον καθοριστικούς τους Κανόνες Ανταγωνισμού, καθώς δεν θα μπορούσαμε να μιλάμε για κοινή Εσωτερική Αγορά χωρίς να έχουμε διασφαλίσει ισότιμους κανόνες ανταγωνισμού μεταξύ μας. Θα ήμασταν συνεχώς -κράτη, επιχειρήσεις και πολίτες- στο έλεος των ισχυρότερων και αντί να ενισχύεται η Εσωτερική Αγορά θα αναλωνόμασταν στον ανταγωνισμό, με αθέμιτα μέσα, μεταξύ μας.
Μια από τις θεμελιώδεις δικλίδες ασφαλείας για τη διασφάλιση ισότιμων όρων ανταγωνισμού είναι οι περίφημοι κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις.
Το άρθρο 107 της ΣΛΕΕ αναφέρει επί λέξει ότι «ενισχύσεις που χορηγούνται υπό οποιαδήποτε μορφή από τα κράτη ή με κρατικούς πόρους και που νοθεύουν ή απειλούν να νοθεύσουν τον ανταγωνισμό διά της ευνοϊκής μεταχείρισης ορισμένων επιχειρήσεων ή ορισμένων κλάδων παραγωγής είναι ασυμβίβαστες με την Εσωτερική Αγορά, κατά το μέτρο που επηρεάζουν τις μεταξύ κρατών-μελών συναλλαγές…».
Βεβαίως, η Συνθήκη προβλέπει εξαιρέσεις, περιπτώσεις δηλαδή όπου οι κρατικές ενισχύσεις είναι αποδεκτές ή και προτεινόμενες, υπό μία πάντοτε προϋπόθεση: διασφάλιση ισότιμων όρων ανταγωνισμού και διαφύλαξη της συνοχής και της ενότητας της Εσωτερικής Αγοράς.
Την τελευταία διετία κι ακόμα περισσότερο τους τελευταίους μήνες, υπό το φως της ενεργειακής κρίσης, παρατηρούμε μια διαρκή, συστηματική παραβίαση αυτής της βασικής αρχής, με διάφορα προσχήματα. Το αποκορύφωμα ήταν, βεβαίως, η πρόσφατη ανακοίνωση του Βερολίνου να χορηγήσει ενίσχυση ύψους 200 δισ. ευρώ σε βάθος τριετίας, για να στηρίξει τις γερμανικές επιχειρήσεις που πλήττονται από την ενεργειακή κρίση. Για να έχουμε ένα μέτρο σύγκρισης, ας βάλουμε δίπλα σε αυτό το νούμερο τα 50 δισ. ευρώ που είναι τα προβλεπόμενα καθαρά έσοδα του δικού μας κρατικού προϋπολογισμού για το 2023. Βεβαίως, τα νούμερα δεν είναι συγκρίσιμα, διότι άλλος ο ελληνικός προϋπολογισμός, άλλος ο γερμανικός, άλλα τα μεγέθη και τα χαρακτηριστικά της γερμανικής και άλλα της ελληνικής οικονομίας.
Ωστόσο, τα βασικό πρόβλημα, που είναι η παραβίαση των ισότιμων κανόνων ανταγωνισμού εντός ΕΕ, παραμένει. Διότι οι κανόνες ανταγωνισμού εντός ΕΕ δεν μπορεί να είναι συνάρτηση του πόσο «βαρύ πορτοφόλι», δηλαδή πόσο δημοσιονομικό χώρο, έχει μια χώρα έναντι μιας άλλης…
Αυτό που συμβαίνει σήμερα εντός ΕΕ είναι η διεύρυνση του κατακερματισμού και η διάρρηξη της συνοχής της Εσωτερικής Αγοράς κι αυτό είναι που θέλησαν να αναδείξουν με την κοινή τους παρέμβαση οι επίτροποι Breton και Gentiloni.
Γιατί; Γιατί, αν δεν ανακοπεί η πορεία αυτή, η Ευρώπη θα οδηγηθεί σε περιπέτειες που θα υπερβαίνουν κατά πολύ τις επιπτώσεις της παρούσας ενεργειακής κρίσης. Η στήριξη επιχειρήσεων και νοικοκυριών για να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες της ενεργειακής κρίσης είναι νόμιμη, θεμιτή και επιβεβλημένη. Είναι, ίσως, νόμιμο αλλά πάντως όχι «ηθικά σωστό» και πάντως πολιτικά επικίνδυνο για την Ευρώπη, η στήριξη αυτή να γίνεται με εθνικά και όχι ευρωπαϊκά «εργαλεία» και να είναι συνάρτηση των δημοσιονομικών δυνατοτήτων κάθε κράτους-μέλους.
Δεν μπορεί η διαχείριση της κρίσης αυτής να δημιουργήσει το έδαφος για να διευρυνθούν οι ανισότητες μεταξύ κρατών-μελών και για να αποκτήσουν κάποιες ευρωπαϊκές επιχειρήσεις ανταγωνιστικό πλεονέκτημα έναντι άλλων.
Ας συνειδητοποιήσουν όλοι ότι στους δύσκολους και απρόβλεπτους καιρούς που ζούμε σήμερα, με όλα τα έως χθες αδιανόητα να είναι δυνατά, η Ευρώπη παραμένει ένα ασφαλές καταφύγιο. Για λόγους γεωπολιτικούς, οικονομικούς, πολιτικούς, κοινωνικούς. Αυτό ισχύει για όλα τα κράτη-μέλη, για τις πιο ισχυρές οικονομίες του βορρά και τις περισσότερο ευάλωτες του νότου, για τα «παλιά» μέλη της ευρωπαϊκής οικογένειας και τα νεότερα, που εντάχθηκαν μετά την κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ.
Το ευρωπαϊκό σχέδιο οικοδομήθηκε μετά το τέλος (και πάνω στα ερείπια) του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, στη βάση αξιών και αρχών. Ας τις ξαναθυμηθούν, πριν να είναι αργά, οι σημερινές ευρωπαϊκές ηγεσίες.