Ερευνα του Ναυάρχου ε.α. του Λιμενικού Σώματος.- Ελληνικής Ακτοφυλακής, Νίκου Σπανού που δημοσιεύει τo iefimerida.gr αναλύει τις νέες μεθόδους που χρησιμοποιούν οι διακινητές στη Μεσόγειο για τη μεταφορά των μεταναστών.
Τα ιστιοπλοϊκά σκάφη, οι κίνδυνοι, οι διαδρομές αλλά και οι προκλήσεις για τις αρμόδιες αρχές που επιτηρούν την περιοχή αναλύονται στην έρευνα.
Η Μεσόγειος Θάλασσα αποτελεί μια επικίνδυνη δίοδο για ανθρώπους διαφορετικών εθνικοτήτων που επιχειρούν να φτάσουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Για να το επιτύχουν, συνεργάζονται με εγκληματικές οργανώσεις, οι οποίες χρησιμοποιούν μη ασφαλή σκάφη που συχνά δεν πληρούν τις προδιαγραφές ναυσιπλοΐας, οδηγώντας σε συχνές τραγωδίες με ναυάγια. Ανάλογα με τη διαδρομή, οι διακινητές χρησιμοποιούν διάφορους τύπους σκαφών, με τη χρήση των ιστιοπλοϊκών, ειδικά στη διαδρομή Τουρκία - Ιταλία, που απαιτεί πλεύση περίπου 500 ναυτικών μιλίων, να έχει εξελιχθεί σε ένα σημαντικό φαινόμενο.
Οι διακινητές χρησιμοποιούν ιστιοπλοϊκά 10-16 μέτρων που φέρουν σημαία της Τουρκίας, της Ελλάδας ή των ΗΠΑ
Σύμφωνα με την έρευνα του πρώην Δ/ντή Λιμένων -Λιμενικής Πολιτικής & Λιμενικής Αστυνομίας και Διεθνή Πραγματογνώμονα Επιστημών Ναυτιλίας, τα ιστιοπλοϊκά που χρησιμοποιούνται έχουν συγκεκριμένα κοινά χαρακτηριστικά, που τα καθιστούν εύκολα αναγνωρίσιμα από τις αρμόδιες αρχές. Συνήθως είναι μήκους 10 έως 16 μέτρων, με πλάτος περίπου 3 μέτρων και φέρουν έναν ιστό. Αυτά τα σκάφη διαθέτουν εσωτερικό κινητήρα και ενίοτε εξωτερικό κινητήρα, που χρησιμοποιείται είτε ως κύρια μηχανή είτε για βοηθητικά σκάφη (π.χ., φουσκωτά) τα οποία μεταφέρουν τους μετανάστες στο ιστιοπλοϊκό.
Παρά την υποχρέωση να φέρουν σημαία καταχώρησης, πολλά από τα σκάφη αυτά φέρουν προσωρινές ή ψευδείς σημαίες, όπως της Τουρκίας, της Πολωνίας, της Ελλάδας ή των ΗΠΑ, ώστε να δυσχεραίνουν την ταυτοποίησή τους. Πρόσφατες νομοθετικές αλλαγές στο Ντέλαγουερ των ΗΠΑ έχουν μειώσει τη χρήση της αμερικανικής σημαίας, με αποτέλεσμα οι διακινητές να επιλέγουν άλλες εναλλακτικές, όπως τις σημαίες της Πολωνίας ή της Μαλαισίας.
Η πορεία των σκαφών είναι καλά οργανωμένη
Η διαδρομή που ακολουθείται από τα ιστιοπλοϊκά δείχνει ότι οι διακινητές έχουν οργανωμένη στρατηγική πλοήγησης. Συνήθως, τα σκάφη αναχωρούν από την Τουρκία (τη Σμύρνη, το Τσεσμέ, το Κουσάντασι, το Μποντρούμ και το Φετιγιέ) κατά τη διάρκεια της νύχτας, όταν η παρατήρηση είναι πιο δύσκολη, ώστε να περάσουν απαρατήρητα τις πρώτες ώρες του ταξιδιού. Κατά τη διάρκεια της ημέρας, κινούνται ανάμεσα στα ελληνικά νησιά και ακολουθούν εναλλακτικές διαδρομές, ώστε να αποφύγουν τις συχνές περιπολίες και τις εναέριες επιτηρήσεις. Η πορεία τους είναι οργανωμένη σε συγκεκριμένα σημεία διέλευσης, όπως ο Κάβος Μαλιάς, η Νότια Πελοπόννησος και οι Κυκλάδες, προτού κατευθυνθούν προς την Ιταλία.
Οι διακινητές προτιμούν τη χρήση του κινητήρα αντί για τα ιστία, ακόμη και όταν οι συνθήκες πλεύσης είναι ευνοϊκές. Αυτό αποκαλύπτει είτε την έλλειψη εμπειρίας των διακινητών-«κυβερνητών» είτε τη στρατηγική να αποφύγουν τα χαρακτηριστικά που τους κάνουν να ξεχωρίζουν ως ιστιοπλοϊκά σκάφη. Η συστηματική χρήση κινητήρων, ιδιαίτερα για μεγάλες αποστάσεις, σημαίνει ότι τα σκάφη μεταφέρουν μεγάλες ποσότητες καυσίμων, είτε με επιπλέον δοχεία (π.χ., κάνιστρα) είτε με επιπρόσθετες δεξαμενές καυσίμων, αυξάνοντας όμως και το βάρος του σκάφους.
Οι περισσότερες ανιχνεύσεις των ιστιοπλοϊκών γίνονται κατά τη διάρκεια της ημέρας
Η επιβίβαση των μεταναστών γίνεται κυρίως κατά τις νυχτερινές ώρες, μεταξύ 22:00 και 04:00, επιτρέποντας στους διακινητές-«κυβερνήτες» να διασχίσουν τις πιο επικίνδυνες περιοχές υπό το πέπλο της νύχτας. Η στρατηγική αυτή συντελεί στην αποφυγή εντοπισμού από τις τοπικές αρχές που δραστηριοποιούνται στις παράκτιες περιοχές. Ωστόσο, η ώρα ανίχνευσης των σκαφών από τις αρχές μπορεί να επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες, όπως η ώρα κατά την οποία οι μετανάστες καλούν για βοήθεια ή η ανταπόκριση των αρχών σε περιστατικά. Παρατηρείται ότι οι περισσότερες ανιχνεύσεις γίνονται κατά τη διάρκεια της ημέρας. Σημαντική διαφοροποίηση εμφανίζεται το 2022, όπου η επιχείρηση «Ποσειδών» είχε αυξημένο αριθμό εντοπισμών τις νυχτερινές ώρες, ενώ το 2023 η κατανομή αυτή γίνεται πιο ομοιόμορφη σε όλη τη διάρκεια της ημέρας.
Αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός ότι συχνά εντοπίζονται πολλά σκάφη ταυτόχρονα να αναχωρούν από την Τουρκία, γεγονός που μπορεί να αποτελεί προσπάθεια των διακινητών να αποφύγουν τις δραστηριότητες πρόληψης και να διασπάσουν τους πόρους των αρχών. Μετά την αρχική αναχώρηση, τα σκάφη ενδέχεται να τροποποιούν τις διαδρομές τους σε συγκεκριμένες χρονικές στιγμές, διαχωρίζοντας τις πορείες τους για να αυξήσουν την πιθανότητα επιτυχίας.
Αύξηση παρουσιάζουν οι Τούρκοι μετανάστες καθώς και νέες εθνικότητες π.χ. από το Κουβέιτ
Στην έρευνα αποτυπώνεται, μεταξύ άλλων, η ανάλυση των εθνικοτήτων των μεταναστών που εντοπίζονται και η οποία δείχνει μια αλλαγή στις τάσεις ανά χώρα. Το 2022, οι Αφγανοί ήταν η κυρίαρχη εθνικότητα στην Ιταλία, ενώ το 2023 η παρουσία Ιρακινών μεταναστών ήταν πιο έντονη στην Ελλάδα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η σημαντική αύξηση Τούρκων μεταναστών το 2023, ειδικά στην Ελλάδα, καθώς και η εμφάνιση νέων εθνικοτήτων, όπως μεταναστών από το Κουβέιτ στην Ιταλία.
Η έλλειψη εμπειρίας των διακινητών-«κυβερνητών», η υπερφόρτωση των ιστιοπλοϊκών και η απουσία συστημάτων εντοπισμού αποτελούν επικίνδυνο συνδυασμό
Τα σκάφη αυτά, συχνά φορτωμένα με μεγάλους αριθμούς επιβαινόντων, αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα σταθερότητας και ασφάλειας, κάτι που απαιτεί ειδική γνώση και εμπειρία από την πλευρά του διακινητή-«κυβερνήτη». Ωστόσο, οι τελευταίοι σε πολλές περιπτώσεις στερούνται των κατάλληλων δεξιοτήτων για να διαχειριστούν τέτοιες καταστάσεις, ειδικά εάν δεν έχουν εμπειρία με ιστιοπλοϊκά - ταχύπλοα ή με τη ναυσιπλοΐα σε συνθήκες επιβαρυμένες από καιρικά φαινόμενα ή κυματισμούς.
Ειδικά για τα υπερφορτωμένα ιστιοπλοϊκά, το επιπλέον βάρος από τους επιβαίνοντες μειώνει την ευελιξία του σκάφους και αυξάνει το βάθος βύθισης, γεγονός που επιδεινώνει τη σταθερότητα και την ικανότητά του να αντιμετωπίζει τα κύματα. Σε τέτοιες περιπτώσεις, το σκάφος μπορεί να καταστεί δύσκολο στον χειρισμό, ιδιαίτερα εάν ο διακινητής-«κυβερνήτης» δεν είναι εξοικειωμένος με την πλοήγηση σε φορτωμένα ιστιοπλοϊκά.
Η τακτική της πλοήγησης με τον κινητήρα αντί των ιστίων, παρόλο που θα μπορούσε να διευκολύνει την κίνηση σε ανοιχτή θάλασσα, είναι επίσης επικίνδυνη. Ο κινητήρας προσφέρει μεν μεγαλύτερη ευχέρεια στον έλεγχο του σκάφους, αλλά η συνεχής χρήση του και η απουσία των ιστίων αυξάνουν τις πιέσεις στο σκάφος, ειδικά σε ισχυρούς ανέμους ή κυματισμούς. Η απουσία ιστίων δεν επιτρέπει τη σταθεροποίηση του σκάφους με την αιολική ενέργεια, κάτι που μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο ανατροπής ή προσάραξης.
Επιπλέον, η έλλειψη συστημάτων αυτόματου εντοπισμού θέσης (AIS) στα σκάφη αυτά καθιστά δύσκολο τον εντοπισμό τους σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης ή ατυχήματος. Τα συστήματα AIS, αν και δεν είναι υποχρεωτικά για τα μικρά σκάφη, επιτρέπουν στις αρχές να παρακολουθούν τη θέση των σκαφών και να ανταποκρίνονται γρηγορότερα σε περίπτωση ατυχήματος. Η απουσία τους σημαίνει ότι, αν το σκάφος βρεθεί σε κίνδυνο ή προσαράξει, οι επιβαίνοντες έχουν λιγότερες πιθανότητες να λάβουν βοήθεια άμεσα, θέτοντας έτσι σε κίνδυνο τη ζωή τους.