Σε πρώτης γραμμής ζήτημα έχει εξελιχθεί και πάλι στην Ευρώπη η μεταναστευτική κρίση μετά τη ραγδαία αύξηση των παράνομων αφίξεων βαρκών με μετανάστες στην Ιταλία και την Ελλάδα τους τελευταίους μήνες.
Η κυβέρνηση της Ιταλίας νομοθέτησε την περασμένη Τετάρτη νέα πιο αυστηρά μέτρα για το άσυλο και τις απελάσεις, ενώ η Γερμανία ξεκίνησε ελέγχους στα σύνορα με την Πολωνία και τη Τσεχία, τη στιγμή που δημοσκοπήσεις δείχνουν μια δραματική μεταστροφή της γερμανικής κοινής γνώμης κατά της μεταναστευτικής και προσφυγικής πολιτικής της κυβέρνησης Σολτς. Την ίδια ώρα η ελληνική κυβέρνηση βρίσκεται σε προχωρημένες συζητήσεις με την Τουρκία για τη σύναψη μιας διμερούς συμφωνίας για το μεταναστευτικό και πιέζει τις Βρυξέλλες για την επικαιροποίηση της κοινής δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας του 2016, η οποία στην ουσία έχει παγώσει.
Όλα αυτά συμβαίνουν ενώ τα κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης στα νησιά του Αιγαίου γεμίζουν και πάλι με παράτυπους μετανάστες και αιτούντες άσυλο, με τους διακινητές πλέον να μην φοβούνται καν τη σύλληψή τους από το Λιμενικό, αφού στις περισσότερες περιπτώσεις επιτυγχάνουν να μην προφυλακίζονται και διαφεύγουν στο εξωτερικό. Στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο δεν έχει ακόμη επισημοποιηθεί στο Συμβούλιο Υπουργών, καθώς παρ' όλη την υποχώρηση της Γερμανίας στην αντίθεσή της στην αυστηροποίηση του πλαισίου, η Ιταλία θεωρεί ότι ο προτεινόμενος συμβιβασμός δεν είναι επαρκής. Οι ηγέτες πάντως των 9 χωρών του ευρωπαϊκού Νότου που συναντήθηκαν την Παρασκευή στη Μάλτα συμφώνησαν ότι “πρέπει να ανταποκριθούμε γρήγορα στην πρόσφατη πρόκληση της αύξησης των αφίξεων μέσα από τις διαδρομές στη Μεσόγειο”.
Το κεντρικό ερώτημα βέβαια παραμένει με ποιούς ρεαλιστικούς και εφαρμόσιμους τρόπους θα μπορέσουν να μειωθούν οι ροές στο Αιγαίο και την Κεντρική Μεσόγειο. H Πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν επισκέφθηκε τη Λαμπεντούζα πριν δύο εβδομάδες και ανακοίνωσε μια δέσμη 10 σημείων. Μεταξύ άλλων η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει την ενίσχυση του ρόλου της Frontex, την επίσπευση των επιστροφών, τη συνεργασία και με άλλες χώρες της Αφρικής στο πλαίσιο της συμφωνία με την Τυνησία και την αποτροπή των αναχωρήσεων των επικίνδυνων και αναξιόπλοων βαρκών από τις ακτές της βόρειας Αφρικής και της Τουρκίας.
Ενώ όμως δύσκολα θα μπορούσε να έχει κάποιος σοβαρές αντιρρήσεις με αυτές τις προτάσεις, το πρόβλημα εντοπίζεται στην εφαρμογή αυτών των προτάσεων. Με ποιόν τρόπο για παράδειγμα θα αποτραπούν οι αναχωρήσεις των παράτυπων βαρκών, όταν οι κυβερνήσεις των χωρών της βόρειας Αφρικής δεν συνεργάζονται με τις ευρωπαϊκές αρχές ή ακόμη χειρότερα, όταν στη Λιβύη τον πρώτο λόγο έχουν οι συμμορίες και οι διάφοροι οπλαρχηγοί; Πως θα εφαρμόσει η Τουρκία την κοινή δήλωση του 2016, όταν ο ίδιος ο Ερντογάν δηλώνει εμφατικά ότι η Τουρκία “δεν περιμένει πλέον τίποτε από την Ευρωπαϊκή Ένωση”, θεωρώντας ανακόλουθη την Ένωση επειδή δεν απελευθερώνει τις θεωρήσεις διαβατηρίων για τους Τούρκους πολίτες και δεν προχωρά στην αναβάθμιση της Τελωνειακής Ένωσης.
Περισσότερα ίσως μπορεί κανείς να περιμένει από τις διμερείς συζητήσεις της Τουρκίας με την Ελλάδα, καθώς η διευθέτηση του μεταναστευτικού θα μπορούσε να αποτελέσει μέρος μιας συνολικής αναθέρμανσης των ελληνοτουρκικών σχέσεων, την οποία ο Ερντογάν φαίνεται όντως να επιθυμεί, έστω και ως κίνηση τακτικής απέναντι στις Ηνωμένες Πολιτείες. Είναι προφανές ότι η τουρκική κυβέρνηση έχει τη δυνατότητα και την ικανότητα ακόμη και να μηδενίσει τους απόπλους βαρκών από τα τουρκικά παράλια. Αρκεί μια πολιτική απόφαση από τον Ερντογάν, και η τουρκική στρατοχωροφυλακή έχει την ικανότητα να την εφαρμόσει. Ένα πρώτο θετικό βήμα ήταν οι δηλώσεις την περασμένη εβδομάδα του Τούρκου Υπουργού Εσωτερικών Αλί Γερλίκαγια, ότι στο εξής δεν θα επιτρέπεται σε μετανάστες και πρόσφυγες να προσεγγίζουν τα ελληνοτουρκικά σύνορα στον Έβρο. Πολύ καλό για να είναι αληθινό; Οι επόμενες εβδομάδες και μήνες θα δείξουν εάν η τουρκική κυβέρνηση είναι ειλικρινής σε αυτή τη θεαματική μεταστροφή ή απλά δημιουργεί ένα ωραιοποιημένο σκηνικό για να επιτύχει βραχυπρόθεσμούς στόχους, όπως είναι η έγκριση της πώλησης των F-16 από το αμερικανικό Κογκρέσο.
Σε κάθε περίπτωση, η ελληνική κυβέρνηση θα πρέπει να έχει έτοιμο ένα εφαρμόσιμο σχέδιο με δραστικά μέτρα για την περίπτωση που οι ροές στο Αιγαίο δεν μειωθούν. Το τραγικό πολύνεκρο ναυάγιο στα ανοικτά της Πύλου δημιούργησε νέες συνθήκες ως προς τους κανόνες εμπλοκής του Λιμενικού, και οι διακινητές θεωρούν πλέον ότι έχουν τη δυνατότητα να φέρνουν ανενόχλητοι τις βάρκες στα ελληνικά χωρικά ύδατα και τις περιοχές έρευνας και διάσωσης. Απέναντι σε αυτό το φαινόμενο, η Ελλάδα πρέπει να επικαιροποιήσει τις πολιτικές αποτροπής της παράνομης μετανάστευσης, παράλληλα πάντα με ένα σχέδιο για τη νόμιμη μετανάστευση και την ομαλή ένταξη των προσφύγων και των μεταναστών.