Μια ανάσα βρισκόμαστε από την έναρξη λειτουργίας του Μετρό Θεσσαλονίκης και η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη μιλάει στο iefimerida για όσα θα δούμε και όσα ετοιμάζονται.
Και μετρό και αρχαία στη Θεσσαλονίκη! Οι αρχαιότητες κοσμούν πλέον τον σταθμό «Βενιζέλου», ενώ η πόλη θα αποκτήσει και δύο μουσεία.
Η κυρία Μενδώνη κάνει λόγο για δικαίωση όλων όσοι δούλεψαν, αλλά και προσωπική, καθώς «για να φτάσουμε εδώ, χρειάστηκε μάχη σε πολλά μέτωπα».
Το Σάββατο εγκαινιάζεται το μετρό της Θεσσαλονίκης. Υπερσύγχρονο, με όλα τα μέτρα ασφαλείας, αλλά και με τις αρχαιότητες προστατευμένες και στη θέση τους. Και μετρό και αρχαία στη Θεσσαλονίκη, μετά από έναν Γολγοθά ενστάσεων και αντιδράσεων που δίχασε υπερβολικά. Πιστεύετε πως το αποτέλεσμα είναι απλώς μια δικαίωση ή επιμένετε στην πρόσφατη δήλωσή σας ότι «ολοκληρώσατε ένα εξαιρετικά σύνθετο αρχαιολογικό έργο»;
Είναι και τα δύο. Ήταν ένα εξαιρετικά σύνθετο και δύσκολο αρχαιολογικό έργο, το οποίο υλοποιήθηκε με εξαιρετικά συστηματικό και επιστημονικό τρόπο, με απόλυτη τεκμηρίωση όλων των σταδίων. Ήταν ένα έργο που απαίτησε συνέργειες και συνεργασίες. Το υπουργείο Πολιτισμού συνεργάστηκε υποδειγματικά με το υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών, με την Ελληνικό Μετρό, με την ανάδοχο εταιρεία και πλήθος ειδικών, επιστημόνων και τεχνικών. Είναι, προφανώς, δικαίωση και όλων όσοι δούλεψαν, με επαγγελματισμό και ευσυνειδησία, καταθέτοντας γνώσεις, εμπειρία και ψυχή, για να φτάσουμε στη σημερινή ημέρα. Όλων όσοι λοιδορήθηκαν και κατηγορήθηκαν άδικα για να εξυπηρετηθούν πολιτικές και κομματικές σκοπιμότητες. Το μέγεθος και η φύση των προκλήσεων, που αντιμετωπίστηκαν με επιτυχία σε όλα τα επίπεδα, έρχεται να κάνει ακόμη μεγαλύτερη τη δικαίωσή τους. Σε προσωπικό επίπεδο, ναι, είναι δικαίωση, όχι μόνον για τα όλα τα ανωτέρω. Αλλά, κυρίως, γιατί κάθε μεγάλο κοινωφελές έργο στην υπηρεσία του πολίτη είναι δικαίωση και των πολιτικών και της πολιτικής. Πόσω μάλλον που το μετρό της Θεσσαλονίκης είναι ένα έργο πολυαναμενόμενο, μεγάλης εμβέλειας για την πόλη.
Με τη αντίστροφη μέτρηση των εγκαινίων να έχει ξεκινήσει και πλέον με το άγχος του έργου να έχει φύγει, τελικά πόσο δύσκολο ήταν το εγχείρημα της απόσπασης και επανατοποθέτησης των αρχαιοτήτων;
Ήταν ένα πρωτότυπο και καινοτόμο, σε παγκόσμια κλίμακα, εγχείρημα, το οποίο απαιτούσε κυριολεκτικά χειρουργικές κινήσεις, γνώσεις, εμπειρία, υπευθυνότητα, μέθοδο, σχολαστικότητα και συνεχή εποπτεία. Ωστόσο, η εκτέλεσή του ήταν υποδειγματική, καθώς πραγματοποιήθηκε με απόλυτη τήρηση των διεθνών προτύπων και της κείμενης αρχαιολογικής νομοθεσίας. Έτσι έχουμε τον μεγαλύτερο αρχαιολογικό χώρο ενταγμένο εντός του κελύφους ενός μείζονος τεχνικού έργου. Το μέγεθος του εγχειρήματος θα γίνει αντιληπτό σε όλη του τη διάσταση τώρα, που οι χρήστες του μετρό θα έχουν την ευκαιρία να δουν από κοντά τον σταθμό Βενιζέλου. Πιστεύω ότι το αποτέλεσμα δικαιώνει απολύτως το υπουργείο Πολιτισμού και τις αρμόδιες αρχαιολογικές του υπηρεσίες, όλους τους ειδικούς, που επένδυσαν στο έργο, τα μέλη του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, όλους τους εξωτερικούς συνεργάτες μας. Και ήταν πολλοί.
Αρχαιότητες κοσμούν και το μετρό της Αθήνας και γι' αυτό πολλοί αναρωτιούνται τι διαφορετικό θα έχει η Θεσσαλονίκη. Πρόσφατα ο Κάρστεν Ράσμουσεν, επικεφαλής του τμήματος Ελλάδας-Κύπρου της Γενικής Διεύθυνσης Περιφερειακής Πολιτικής και Αστικής Ανάπτυξης (DG REGIO) της Κομισιόν, είπε ότι «πρόκειται για κάτι φανταστικό, για κάτι μοναδικό στον κόσμο». Τι είναι λοιπόν αυτό που θα έχουν τη δυνατότητα να δουν οι επιβάτες του μετρό στη Θεσσαλονίκη;
Τα εύσημα του Κάρστεν Ράσμουσεν δεν είναι τυχαία. Επικυρώνουν τη διεθνή ακτινοβολία που αποκτά το μετρό της Θεσσαλονίκης. Κατά μείζονα λόγο, όταν έρχονται από έναν άνθρωπο που γνωρίζει πολύ καλά τα δημόσια δίκτυα μετακινήσεων, διεθνώς. Εν συντομία, στον σταθμό Βενιζέλου τεκμηριώνεται το σύνολο των οικοδομικών και χρονολογικών φάσεων της εξέλιξης της Θεσσαλονίκης, από την ίδρυσή της το 316 π.Χ. ως τον 20ό αι. Αποκαλύπτεται η εξέλιξη της πόλης, ανά τους αιώνες. Η αρχαιολογική έρευνα αποκάλυψε την πολεοδομική εξέλιξη της πόλης, με άξονα την κεντρική οδό. Είναι συγκλονιστικό, εκεί που ανύποπτος εκτελείς μια απολύτως τετριμμένη, σχεδόν μηχανική, πράξη, την καθημερινή σου μετακίνηση, να αντικρίζεις το πανόραμα χιλιετιών. Η έκταση του αρχαιολογικού χώρου στον σταθμό Βενιζέλου είναι 1.260 τ.μ., ενώ κάτω από τις ορατές αρχαιότητες, που χρονολογούνται στον 6ο αι., ανεσκάφησαν, μελετήθηκαν, προσωρινά αποσπάσθηκαν και επανατοποθετήθηκαν περίπου 2.300 τ.μ. αρχαιοτήτων των προγενέστερων φάσεων. Το μετρό της Θεσσαλονίκης διαθέτει ενταγμένο στο κέλυφος του σταθμού Βενιζέλου τον μεγαλύτερο αρχαιολογικό χώρο διεθνώς.
Θα δούμε λοιπόν ένα «ανοιχτό» μουσείο στο μετρό, ένα δρομολόγιο στην Ιστορία; Πώς επιτεύχθηκε τελικά να στηθεί αυτός ο μεγαλύτερος διεθνώς αρχαιολογικός χώρος μέσα σε ένα τεχνικό έργο;
Για να φτάσουμε εδώ, χρειάστηκε μάχη σε πολλά μέτωπα. Να αντιμετωπιστούν, κατ’ αρχάς, οι επιστημονικές απαιτήσεις που ενέκλειε ένα τόσο σύνθετο και λεπτό εγχείρημα. Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης, οι αρμόδιες Διευθύνσεις του υπουργείου Πολιτισμού, σε στενή συνεργασία με την Ελληνικό Μετρό και τους αναδόχους, δικαιούνται να είναι υπερήφανες που έφεραν τη μεγάλη αυτή πρόκληση σε πέρας. Το σύνολο των μελετών, που εκπονήθηκαν από το 2019 μέχρι σήμερα, έτυχαν των θετικών γνωμοδοτήσεων του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, το οποίο -σε ολομέλεια- επισκέφθηκε πριν λίγες μέρες τον σταθμό Βενιζέλου για να έχει ιδία αντίληψη της εφαρμογής και της υλοποίησης των μελετών. Στο πλαίσιο της κατασκευής του μητροπολιτικού σιδηροδρόμου της Θεσσαλονίκης, διενεργήθηκε η μεγαλύτερη ανασκαφική έρευνα σωστικού χαρακτήρα, που έχει πραγματοποιηθεί στη χώρα. Είχαμε, όμως, να διαχειριστούμε και τις ιδεοληψίες που ταλάνισαν το έργο και, τελικά, καθυστέρησαν την ολοκλήρωση και την παράδοσή του. Από κάποια απόσταση, είναι πραγματικά απορίας άξιο, για να χρησιμοποιήσω έναν άκρως επιεική όρο, πόσος χρόνος και κόπος αναλώθηκαν για να αντιμετωπιστούν αυτές οι άλογες και ατεκμηρίωτες αντιδράσεις. Ας το κρατήσουμε στο μυαλό μας ως παράδειγμα προς αποφυγήν.
Και για όσους θέλουν να δουν και να θαυμάσουν περισσότερα από τα κινητά ευρήματα, πότε θα είναι έτοιμα τα δύο νέα μουσεία; Το ένα στο στρατόπεδο Παύλου Μελά, στη δυτική Θεσσαλονίκη, και το δεύτερο το Μουσείο στο Crossover.
Το μουσείο των κινητών ευρημάτων, που, όπως αναφέρετε, θα στεγαστεί στο υπό αποκατάσταση κτήριο Α3, του Στρατωνισμού, στο πρώην στρατόπεδο Παύλου Μελά, στη Δυτική Θεσσαλονίκη, αποδίδεται στο κοινό το 2026. Είναι ένα έργο που εκτελείται από την Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων του υπουργείου Πολιτισμού, βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη και χρηματοδοτείται από το Ταμείο Ανάκαμψης. Το ίδιο το κτίριο, εμβαδού περίπου 3.000 τ.μ., παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς είναι μέρος ενός από τα παλαιότερα οργανωμένα στρατόπεδα στον ελλαδικό χώρο. Εκτός από τη μόνιμη έκθεση των ευρημάτων, στον περιβάλλοντα χώρο του κτιρίου δημιουργείται μια έκθεση με αποσπασθείσες αρχαιότητες, όπως μια ολόκληρη ρωμαϊκή βίλα, που προέρχεται από τις αρχαιολογικές έρευνες στον σταθμό της Αγίας Σοφίας. Το μουσείο στο Crossover θα φιλοξενήσει αρχαιότητες που αποσπάστηκαν από τις ανασκαφές και θα αφορά στην πολεοδομική εξέλιξη της Θεσσαλονίκης. Έχουν σχεδόν ολοκληρωθεί οι μελέτες εφαρμογής, αλλά η υλοποίησή του θα πάει σε δεύτερο χρόνο, μόλις έχουμε στη διάθεσή μας το κατάλληλο χρηματοδοτικό εργαλείο.